Nazwy miejscowości z członem Zdrój

Zgodnie z polskim ustawodawstwem do nazwy miejscowości, w której granicach administracyjnych znajduje się obszar uzdrowiska, może zostać dodany odpowiednio wyraz „zdrój”, jeżeli podstawą leczenia uzdrowiskowego są wody lecznicze[1].

Warianty pisowni

Zgodnie z urzędowym wykazem[2] nazwy miejscowości z członem „Zdrój” powinno się pisać z łącznikiem (z wyjątkami typu Mały Zdrój, Biały Zdrój itp.).

Urzędowe nazwy miejscowości ustala Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji, po zasięgnięciu opinii Komisji Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych. Wszystkie zmiany nazw są publikowane co roku w Dzienniku Ustaw[3].

Przyjmuje się, że różnica w nazwie między łącznikiem a spacją jest istotna, choć zasada ta nie jest wcale oczywista. Aleksandra Cieślikowa, przewodnicząca Komisji Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych w latach 2003–2008, pisała, że „wszystkie zmiany dotyczące formy nazwy (nawet łącznika) muszą być ogłaszane w odpowiednich rozporządzeniach”[4].

W użyciu była również pisownia nazw miejscowości z członem „Zdrój” ze spacją zamiast łącznika, w szczególności została ona zastosowana w nazwach polskich statków handlowych (MS Busko Zdrój, MS Kudowa Zdrój i kilku innych). Niektórzy językoznawcy tę właśnie pisownię uważali za poprawną. W konsekwencji była ona stosowana nie tylko przez samych mieszkańców, ale i przez niektóre władze lokalne. W konsekwencji uchwały Rady Języka Polskiego nr 11 z 2004 r. rozbieżności te zostały w zasadzie zlikwidowane.

W języku potocznym człon Zdrój jest bardzo często opuszczany.

Historia problemu

W 1924 r. Śląska Rada Wojewódzka utworzyła gminę (wieś) Jastrzębie Zdrój (Jastrzębie-Zdrój)[a][5]. W 1930 r. Minister Spraw Wewnętrznych ustalił nazwę gminy (wsi) Łomnica Zdrój[6]. W 1932 r. Sejm Śląski ustalił gminy na Goczałkowice Zdrój[7].

Pisownia z dywizem i członem „Zdrój” była dodawana do nazw miejscowości lub części miejscowości, co potwierdza Mapa Szczegółowa Polski z 1936 r. dla wsi Łomnica-Zdrój[8] oraz osady Żegiestów-Zdrój[9]. W 1937 r. Minister Spraw Wewnętrznych ustalił nazwę miasta Busko-Zdrój[10].

W 1946 r. Komisja Ustalania Nazw Miejscowości, ustalająca polskie nazewnictwo na Ziemiach Odzyskanych, wprowadziła następującą pisownię: Cieplice Śląskie-Zdrój, Czerniawa-Zdrój, Długopole-Zdrój, Duszniki-Zdrój, Jedlina-Zdrój, Jerzmanice-Zdrój, Kudowa-Zdrój, Lądek-Zdrój, Polanica-Zdrój, Połczyn-Zdrój, Przerzeczyn-Zdrój, Świeradów-Zdrój[b], Szczawno-Zdrój[11], Trzcińsko-Zdrój[12], w 1947 r. dodano Elbląg Zdrój[13].

Taki sposób zapisu (bez łącznika) został przedstawiony (wraz z uzasadnieniem) w Zasadach pisowni polskiej i interpunkcji ze słownikiem ortograficznym autorstwa Stanisława Jodłowskiego i Witolda Taszyckiego oraz w innych wydawnictwach tych autorów, opartych o obowiązujące ówcześnie ustalenia Komitetu Językoznawstwa PAN[14]. Zasady te w niezmienionej formie wydawane były do końca lat 90. i w powszechnej opinii uchodziły za obowiązujące.

W 1966 r. weszła w życie ustawa o uzdrowiskach i leczeniu uzdrowiskowym, stwierdzająca, że tylko miejscowości urzędowo uznane za uzdrowiska mogą posiadać w swojej nazwie człon zdrój. Na mocy tej ustawy w 1967 r. opublikowano urzędowy spis miejscowości uzdrowiskowych, w którym znalazło się 36 miejscowości[15]. Z tych 36 miejscowości 16 w swojej nazwie miało człon zdrój. Nazwy tych miejscowości w spisie zapisano z łącznikiem: Busko-Zdrój, Cieplice Śląskie-Zdrój, Długopole-Zdrój, Duszniki-Zdrój, Goczałkowice-Zdrój, Iwonicz-Zdrój, Jastrzębie-Zdrój, Jedlina-Zdrój, Kudowa-Zdrój, Lądek-Zdrój, Polanica-Zdrój, Połczyn-Zdrój, Rymanów-Zdrój, Szczawnica-Zdrój, Świeradów-Zdrój, Wieniec-Zdrój.

W 1980 r. Minister Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska wydał zarządzenie o sporządzeniu „Wykazu urzędowych nazw miejscowości w Polsce”[16] – sporządziła go Komisja Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych. Został opublikowany w 3 tomach w latach 1980–1982. Wykaz ten objął wszystkie miejscowości w Polsce oraz potwierdził urzędową pisownię nazw „zdrojowych” z dywizem[17][18][19].

W 2004 r. Rada Języka Polskiego ostatecznie wyjaśniła rozbieżności pojawiające się pomiędzy zapisem urzędowym nazw a tym spotykanym w niektórych słownikach na korzyść zapisu urzędowego (czyli z dywizem) stwierdzając jednocześnie, że zapis ten jest i był zgodny z normami języka polskiego (sprzeczny z tymi normami był zapis bez dywizu)[20].

W 2013 r. Minister Administracji i Cyfryzacji ustalił nowy Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części, który ponownie potwierdził nazwy z dywizem[2].

Odmiana nazw z członem „Zdrój”

W nazwach dwuczłonowych odmieniają się oba człony, dlatego należy odmieniać zarówno nazwę, jak i określenie „Zdrój”[21]:

park w Polanicy-Zdroju, pociąg do Buska-Zdroju, kartka związana z Kudową-Zdrojem, pozdrowienia z Cieplic-Zdroju; błędnie: w Polanicy-Zdrój, z Kudową-Zdrój, do Buska-Zdrój, z Cieplic-Zdrój

Podobnie jak ma to miejsce w przypadku pisowni z łącznikiem, brak odmiany predykatu „Zdrój” jest często spotykanym błędem nawet wśród samorządowców i dziennikarzy[22].

Nazwy miejscowości z członem „Zdrój”

Pisane z łącznikiem

Obecna nazwaStatus uzdrowiskaRodzaj miejscowościOkoliczności dodania członu „Zdrój”Komentarz
Bolków-Zdrójnieprzysiółek wsi Stare Rochowicenazwa z członem „Zdrój” ustalona w 1946 r.[11]nie miał statusu uzdrowiska, lecz w latach 1971–2005 był określony jako „obszar, który posiada warunki do prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego lub eksploatacji naturalnych zasobów leczniczych”
Busko-Zdrójtakmiastozmiana nazwy w 1937 r. z Busko[10]–
Cieplice Śląskie-Zdrójtakczęść miasta Jelenia Góranazwa z członem „Zdrój” ustalona w 1946 r.[11]w latach 1935–1976 osobne miasto, także w roku ustalania polskiej nazwy
Czerniawa-Zdrójtakczęść miasta Świeradów-Zdrójnazwa z członem „Zdrój” ustalona w 1946 r.[11]do 1972 osobna miejscowość, także w roku ustalania polskiej nazwy
Długopole-Zdrójtakwieśnazwa z członem „Zdrój” ustalona w 1946 r.[11]–
Duszniki-Zdrójtakmiastonazwa z członem „Zdrój” ustalona w 1946 r.[11]–
Goczałkowice-Zdrójtakwieśzmiana nazwy gminy w 1932 r. z Goczałkowice Dolne[7]–
Horyniec-Zdrójtakwieśzmiana nazwy w 1998 r. z Horyniec[23]–
Iwonicz-Zdrójtakmiastozmiana nazwy z Iwonicz–
Jastrzębie-Zdrójniemiastoutworzenie gminy (wsi) Jastrzębie-Zdrój z obszaru dworskiego Jastrzębie Dolne w 1924 r.[5]miejscowość utraciła status uzdrowiska w 2007 r.[24]
Jedlina-Zdrójtakmiastonazwa z członem „Zdrój” ustalona w 1946 r.[11]–
Jerzmanice-Zdrójniewieśnazwa z członem „Zdrój” ustalona w 1946 r.[11]po 1945 r. miejscowość nie miała statusu uzdrowiska w Polsce
Krynica-Zdrójtakmiastozmiana nazwy w 2002 r. z Krynica[25] (pot. Krynica Górska)–
Kudowa-Zdrójtakmiastonazwa z członem „Zdrój” ustalona w 1946 r.[11]–
Latoszyn-Zdrójtakwieśnazwa z członem „Zdrój” ustalona w 2018po 1945 r. miejscowość nie miała statusu uzdrowiska w Polsce
Lądek-Zdrójtakmiastonazwa z członem „Zdrój” ustalona w 1946 r.[11]–
Łomnica-Zdrójniewieśzmiana nazwy gminy w 1930 r. z Łomnica[6]miejscowość utraciła status uzdrowiska przed 1967 r.
Opolno-Zdrójniewieśnazwa z członem „Zdrój” ustalona w 1947 r.[26]po 1945 r. miejscowość nie miała statusu uzdrowiska w Polsce
Piwniczna-Zdrójtakmiastozmiana nazwy w 1998 r. z Piwniczna[23]–
Polanica-Zdrójtakmiastonazwa z członem „Zdrój” ustalona w 1946 r.[11]–
Połczyn-Zdrójtakmiastonazwa z członem „Zdrój” ustalona w 1946 r.[11]–
Przerzeczyn-Zdrójtakwieśnazwa z członem „Zdrój” ustalona w 1946 r.[11]–
Rabka-Zdrójtakmiastozmiana nazwy w 2000 r. z Rabka[27]–
Rymanów-Zdrójtakwieśustalenie nazwy nowej miejscowości, pod miastem Rymanów–
Solec-Zdrójtakwieśzmiana nazwy w 1974 r. z Solec[28]–
Szczawno-Zdrójtakmiastonazwa z członem „Zdrój” ustalona w 1946 r.[11]–
Świeradów-Zdrójtakmiastonazwa z członem „Zdrój” ustalona w 1946 r.[11]–
Trzcińsko-Zdrójniemiastonazwa z członem „Zdrój” ustalona w 1946 r.[12]po 1945 r. miejscowość nie miała statusu uzdrowiska w Polsce
Wieniec-Zdrójtakosadaustalenie nazwy nowej miejscowości, w pobliżu wsi Wieniec–
Wysowa-Zdrójtakwieśzmiana nazwy w 2003 r. z Wysowa[29]–
Żegiestów-Zdrójtakosada, część wsi Żegiestówustalenie nazwy nowej miejscowości, jako części wsi Żegiestów–

Nazwy potoczne

Pisane bez łącznika

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Rozporządzenie tworzące zawiera dwie pisownie: Jastrzębie Zdrój w § 1. pkt 81., a w § 2. Jastrzębie–Zdrój.
  2. ↑ W 1946 r. Swieradów Zdrój → błąd druku poprawiony w późniejszym sprostowaniu.

Przypisy

  1. ↑ Art. 45 ust. 1 Ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych (Dz.U. z 2021 r. poz. 1301).
  2. ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  3. ↑ ISAP: Nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. Internetowy System Aktów Prawnych.Sprawdź autora:1.
  4. ↑ Cieślikowa 2005 ↓.
  5. ↑ a b § 1. pkt 81. Rozporządzenie Śląskiej Rady Wojewódzkiej z dnia 3 czerwca 1924 r. w sprawie zniesienia obszarów dworskich w powiecie Rybnickim (Dziennik Ustaw Śląskich z 1924 r. Nr 17, poz. 68).
  6. ↑ a b Obwieszczenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 13 maja 1930 r. w przedmiocie zmiany nazwy gminy Łomnica, w powiecie nowosądeckim, województwie krakowskim (M.P. z 1930 r. nr 115, poz. 168).
  7. ↑ a b Ustawa Sejmu Śląskiego z dnia 24 lutego 1932 roku w sprawie zmiany nazwy gminy „Goczałkowice Dolne” na „Goczałkowice Zdrój”. (Dziennik Ustaw Śląskich z 1932 r. Nr 4, poz. 7).
  8. ↑ Pas 51-Słup 31-C Piwniczna. Warszawa: Wojskowy Instytut Geograficzny, 1936, seria: Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000.
  9. ↑ Pas 51-Słup 31-F Żegiestów. Warszawa: Wojskowy Instytut Geograficzny, 1936, seria: Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000.
  10. ↑ a b Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 lutego 1937 r. o ustaleniu urzędowych nazw miast (M.P. z 1937 r. nr 69, poz. 104).
  11. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
  12. ↑ a b Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości. (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262, s. 7).
  13. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 15 marca 1947 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1947 r. nr 37, poz. 297).
  14. ↑ Np. Stanisław Jodłowski, Witold Taszycki: Słownik ortograficzny i prawidła pisowni polskiej. Wydanie dziesiąte rozszerzone, dostosowane do uchwał Komitetu Językoznawstwa Polskiej Akademii Nauk z roku 1956, wyd. Zakład Narodowy Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław. Kraków 1980 ISBN 83-04-00623-5, s. 57–58.
  15. ↑ Zarządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 25 lipca 1967 r. w sprawie wykazu miejscowości uznanych za uzdrowiska (M.P. z 1967 r. nr 45, poz. 228).
  16. ↑ Zarządzenie nr 15 Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 10 lipca 1980 roku w sprawie ustalenia wykazu miejscowości w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz.Urz. MAGTiOŚ Nr 4, poz. 9).
  17. ↑ Ministerstwo Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska, Główny Urząd Statystyczny: Wykaz urzędowych nazw miejscowości w Polsce. T. 1, A-J. Warszawa: Wydawnictwa Akcydensowe, 1980.
  18. ↑ Ministerstwo Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska, Główny Urząd Statystyczny: Wykaz urzędowych nazw miejscowości w Polsce. T. 2, K-P. Warszawa: Wydawnictwa Akcydensowe, 1981.
  19. ↑ Ministerstwo Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska, Główny Urząd Statystyczny: Wykaz urzędowych nazw miejscowości w Polsce. T. 3, P-Ż. Warszawa: Wydawnictwa Akcydensowe, 1982.
  20. ↑ Zych 2005 ↓.
  21. ↑ IJPUŚ 2008 ↓.
  22. ↑ Grzybowski 2013 ↓.
  23. ↑ a b Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14 stycznia 1998 r. w sprawie ustalenia i zmiany urzędowych nazw miejscowości (Dz.U. z 1998 r. nr 11, poz. 41).
  24. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 października 2007 r. w sprawie pozbawienia statusu uzdrowiska miasta Jastrzębie-Zdrój (Dz.U. z 2007 r. nr 201, poz. 1448).
  25. ↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14 grudnia 2001 r. w sprawie ustalenia i zmiany urzędowych nazw niektórych miejscowości (Dz.U. z 2001 r. nr 153, poz. 1772).
  26. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 9 września 1947 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości. (M.P. z 1947 r. nr 124, poz. 778, s. 6).
  27. ↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 grudnia 1999 r. w sprawie ustalenia i zmiany urzędowych nazw oraz rodzaju niektórych miejscowości (Dz.U. z 1999 r. nr 112, poz. 1321).
  28. ↑ Zarządzenie nr 50 Prezesa Rady Ministrów z dnia 28 maja 1974 r. w sprawie zmiany i ustalenia nazw niektórych miejscowości i obiektów fizjograficznych (M.P. z 1974 r. nr 22, poz. 130).
  29. ↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 grudnia 2003 r. w sprawie ustalenia i zmiany urzędowych nazw niektórych miejscowości (Dz.U. z 2003 r. nr 229, poz. 2288).

Bibliografia

Linki zewnętrzne