Neo-noir

Neo-noir (gr. neo „nowy” i fr. noir „czarny”) – podgatunek filmowy, który w sposób widoczny korzysta z elementów filmu noir, ale jest uaktualniony o motywy, treści, style i elementy wizualne nieobecne w filmach noir lat 40. i 50. XX wieku[1].

Styl i geneza

Początek konwencji neo-noir przypada na drugą połowę lat 50. XX wieku, tuż po zakończeniu okresu filmów noir[2]. W literaturze przedmiotu występują również określenia takie, jak: postclassic noir, after noir, post-noir oraz retro-noir, odnoszące się do tej samej grupy produkcji filmowych[3].

Neo-noir to forma odrodzenia gatunku noir z zachowaniem właściwych dla niego, podstawowych elementów, takich jak: światłocień, mocne kontrasty, niski klucz oświetleniowy, a w fabule motywy kryminalne, postać detektywa oraz femme fatale i zatarcie granicy pomiędzy dobrem a złem. Terminem neo-noir określa się każdą produkcję filmową powstałą po okresie klasycznego noiru, która charakteryzuje się zawartością właściwych dla pierwotnej konwencji tematów i noirową wrażliwością[4]. Motywy i postaci z filmów noir są oparte na archetypach, jakie powstały na kliszach filmów definiowanych jako noir, nie zaś manifestacją rzeczywistych lęków społeczeństwa, jak w produkcjach „czarnego kina[5]. Bohaterzy dopuszczają się brutalnych zbrodni bez motywacji, odmienne klasycznych produkcji filmowych z gatunku noir są też narracyjne wzorce[6].

Konwencja neo-noir wzbogacona jest o motywy, elementy stylistyczne i techniczne rozwiązania wynikające zarówno z ówczesnych zmian społecznych, jak i z postępu technologicznego. Wraz z popularyzacją w latach 50. XX wieku systemu Eastmancolor(ang.), za pomocą którego rozpoczęto produkcję filmów kolorowych na szeroką skalę, wizualna sfera kina neo-noir coraz bardziej odbiegała od klasycznych, czarno-białych obrazów noir lat 40. i 50. XX wieku[7]. Charakterystyczny dla klasycznego „czarnego kina" światłocień przywrócono w filmach z gatunku neo-noir w 1982 roku, kiedy na rynek zostały wprowadzone taśmy Kodak 5293, udoskonalone o możliwość kreacji mocnego kontrastu obrazu[8].

Motywy: mroku, przegranej z losem i wszechobecnego niepokoju, tworzące atmosferę „czarnego kina" oraz filmów neo-noir nieprzerwanie od lat 40. XX wieku, ponownie zyskały na znaczeniu, nie tylko w wymiarze artystycznym. Odzwierciedlały nastroje amerykańskiego społeczeństwa w momencie zakończenia wieloletniej wojny w Wietnamie. Jej skutkiem były liczne konflikty społeczne oraz zburzenie wizerunku państwa amerykańskiego jako niepokonanego mocarstwa. Równocześnie wzrastał poziom międzynarodowego terroryzmu, co także potęgowało uczucie lęku obecne wśród ludności cywilnej, urzeczywistniając wizje świata przedstawionego w filmach neo-noir[9].

Najważniejsze filmy gatunku[10][11]

Rok premieryTytułReżyserwykonawcyNagrody i nominacje
1967SamurajJean-Pierre MelvilleAlain Delon, Cathy Rosier, François Périer, Nathalie Delon
1974ChinatownRoman PolańskiJack Nicholson, Faye Dunaway, John Huston, Perry Lopez, John HillermanOscar – 10 nominacji, 1 nagroda
1981Żar ciałaLawrence KasdanWilliam Hurt, Kathleen Turner, Richard Crenna, Ted Danson
1981Listonosz zawsze dzwoni dwa razyBob RafelsonJack Nicholson, Jessica Lange, John Colicos
1982Łowca androidówRidley ScottHarrison Ford, Rutger Hauer, Sean YoungOscar – 2 nominacje
1986Blue VelvetDavid LynchIsabella Rossellini, Kyle MacLachlan, Dennis HopperOscar – 1 nominacja
1987Harry AngelAlan ParkerMickey Rourke, Lisa Bonet, Robert De Niro, Charlotte Rampling
1992Nagi instynktPaul VerhoevenMichael Douglas, Sharon Stone, George DzundzaOscar – 2 nominacje
1995PodejrzaniBryan SingerStephen Baldwin, Gabriel Byrne, Benicio del Toro, Kevin Pollak, Kevin SpaceyOscar – 2 nagrody
1996FargoJoel CoenWilliam H. Macy, Frances McDormand, Steve Buscemi, Peter Stormare, Harve PresnellZłota Palma dla najlepszego reżysera,
Oscar – 7 nominacji, 2 nagrody,
BAFTA – 6 nominacji, 1 nagroda
1998ŚledzącChristopher NolanJeremy Theobald, Alex Haw, Lucy Russell
1998Mroczne MiastoAlex ProyasRufus Sewell, William Hurt, Kiefer Sutherland, Jennifer ConnellySaturny 1999 - 5 nominacji, 1 nagroda
1999Podziemny krągDavid FincherBrad Pitt, Edward Norton, Helena Bonham Carter, Jared LetoOscar – 1 nominacja
2000MementoChristopher NolanGuy Pearce, Carrie-Anne Moss, Joe PantolianoOscar – 2 nominacje
2011TożsamośćJaume Collet-SerraLiam Neeson, Diane Kruger, January Jones, Bruno Ganz, Sebastian Koch
2011DriveNicolas Winding RefnRyan Gosling, Carey Mulligan, Christina Hendricks, Oscar Isaac, Ron Perlman, Bryan Cranston, Albert Brooks

Przypisy

  1. Kino neo-noir. www.portalkryminalny.pl, 2007-11-01. [dostęp 2012-10-04].
  2. P. Schrader, Uwagi o Filmie Noir, "Studia Filmoznawcze" 2010, nr 31, s. 76–77.
  3. M. Kempna-Pieniążek, Neo-noir. Ciemne zwierciadło czasów kryzysu, Katowice 2015, s. 20–21, ​ISBN 978-83-8012-417-2​.
  4. M. T. Conard, The Philosophy of Neo-Noir, The Univ of Kentucky Press, Lexington 2007, s. 2, ​ISBN 978-0-8131-9217-8​.
  5. K. Zając, Ideologia i ikonografia w filmach retro-noir, "Studia Filmoznawcze" 2010, nr 31, s. 189.
  6. H. B. Pettey, International Noir, Edinburgh University Press, Edinburgh 2014, s. 62, ​ISBN 978-0-7486-9110-4​.
  7. K. Żyto, Film noir i kino braci Coen, Łódź 2017, s. 108–109, ​ISBN 978-83-8088-528-8​.
  8. K. Żyto, Film noir i kino braci Coen, Łódź 2017, s. 109, ​ISBN 978-83-8088-528-8​.
  9. K. Żyto, Film noir i kino braci Coen, Łódź 2017, s. 112, ​ISBN 978-83-8088-528-8​.
  10. J. Kostana, „Retromania” lat 80. O różnych obliczach kina neo-noir, W: Film noir i kino braci Coen, Warszawa 2017, s. 151–162, ​ISBN 978-83-64111-75-4​.
  11. K. Zając, Nic nie jest takie, jakie się wydaje. Narracja w filmach retro-noir, "Studia Filmoznawcze" 2010, nr 31, s. 207–220.