Neogotyk

Neogotykstyl w architekturze, a także rzemiośle artystycznym, nawiązujący formalnie do gotyku, powstały około połowy XVIII wieku w Anglii i trwający do początku XX wieku, zaliczany do historyzmu.

Najczęściej spotyka się kościoły nawiązujące do kontynentalnych gotyckich lub rozbudowane gotyckie (katedra w Kolonii, katedra św. Wita w Pradze) oraz budowle wzorowane na gotyku angielskim (zamek w Kórniku, Świątynia Miłosierdzia i Miłości w Płocku).

Historia

W meblarstwie neogotyk był popularny głównie w Anglii i Niemczech od lat 30. do lat 60. XIX wieku[1].

Architektura

Elewacja Strawberry Hill.
Bazylika katedralna Notre-Dame w Ottawie jako przykład neogotyku w Ameryce Północnej

W Anglii od czasów średniowiecza istniała nieprzerwana tradycja gotycka – gothic revival, która po okresie klasycyzmu zaczęła się rozprzestrzeniać do innych krajów europejskich[2]. Pierwszą rezydencją w stylu neogotyckim było Strawberry Hill zbudowane dla pisarza powieści gotyckich Horacego Walpole’a, przebudowane w stylu neogotyckim w 1750 roku.

Styl neogotycki uważano za odpowiedni do budowy okazałych budynków użyteczności publicznej (w tym m.in. budynków parlamentów Węgier w Budapeszcie i Wielkiej Brytanii w Londynie) oraz kościołów. Na uwagę zasługuje budynek dworca kolejowego we Wrocławiu i w Nowych Skalmierzycach.

Neogotyk na ziemiach polskich

Pałac w Dowspudzie

Na ziemiach polskich do najbardziej znanych architektów tworzących budowle neogotyckie należeli: Józef Pius Dziekoński, Teodor Talowski, Henryk Marconi, Piotr Aigner, Feliks Księżarski, Alexis Langer, Franciszek Jaszczołd, Ludwig Schneider, Jan Sas-Zubrzycki, Konstanty Wojciechowski.

Jednym z pierwszych kościołów neogotyckich w Polsce był kościół w miejscowości Wielącza pod Zamościem zbudowany w latach 1821–1832 według projektu Wacława Ritschela.

Spośród budynków świeckich jako jeden z wczesnych przykładów architektury neogotyckiej można wymienić Pałac Paca w Dowspudzie z lat 1820–1823[3]. Innymi przykładami neogotyckiej architektury rezydencjonalnej są zamek w Kórniku, dworzec w Nowych Skalmierzycach, pałac w Leśkowej w stylu neogotyku elżbietańskiego, pałac w Landwarowie, pałac w Czerniatynie, pałac w Kosowie. Pod koniec XIX wieku styl neogotycki często był stosowany przy dekoracji kamienic mieszczańskich (np. Kamienica Ławrynowicza w Warszawie lub Gmach Warszawskiego Towarzystwa Wioślarskiego w Warszawie).

Styl wiślano-bałtycki

Jedną z odmian neogotyku stał się popularny w Polsce tzw. styl wiślano-bałtycki, który był uznawany przejściowo za „polski styl narodowy”. Koncepcję tę w latach 60. i 70. XIX wieku wypracowali krakowscy historycy Władysław Łuszczkiewicz i Józef Łepkowski. Ich koncepcje teoretyczne spotkały się z żywym odzewem wśród badaczy na Mazowszu.

W latach 80. XIX wieku problematyką gotyku jako polskiego stylu narodowego zajął się Karol Matuszewski, który propagował styl wiślano-bałtycki. Styl ten rozpropagował szczególnie ogłoszony w 1886 roku konkurs na projekt kościoła św. Michała i św. Floriana w Warszawie, podczas którego w regulaminie określono, że styl świątyni ma być ostro-łukowy w odcieniu tak zwanym wiślano-bałtyckim. Zrealizowano projekt Józefa Piusa Dziekońskiego, a kolejną ważną realizacją w tym stylu był kościół Wniebowzięcia NMP w Łodzi, projektu Konstantego Wojciechowskiego.

Kolejne realizacje to katedra Opieki Najświętszej Marii Panny w Radomiu, kościół Wniebowzięcia NMP w Białymstoku, kościół Matki Bożej Pocieszenia w Żyrardowie, kościół św. Stanisława w Czerwonce Liwskiej, kościół św. Stanisława Biskupa w Warszawie, kościół w Milejowie, Gorzkowicach, Zdunach, kościół w Markach, kościół w Radziwiu, Rozniszowie, kościół w Mogielnicy, kościół w Dłutowie, kościoły w Dąbrowie Górniczej, Sosnowcu-Pogoni, Sosnowcu-Niwce, Strzemieszycach, Sosnowcu-Zagórzu. W nieco innym stylu nawiązującym do gotyku małopolskiego projektowali Sławomir Odrzywolski (kościół w Miejscu Piastowym), Teodor Talowski (Kościół św. Elżbiety we Lwowie) i Jan Sas-Zubrzycki (kościół w Szczurowej, kościół w Trześniowie). Ten ostatni architekt wprowadził w latach 90. XIX wieku termin styl nadwiślański, którego przykładem może być kościół św. Józefa w Podgórzu w Krakowie.

Zobacz też

Przypisy

  1. Nowacki ↓, s. 22.
  2. Wilfred Koch: Style w architekturze. Warszawa: Świat książki, 2009, s. 272. ISBN 978-83-7943-007-9.
  3. Jerzy Baranowski „Pałac Paca w Dospudzie”, [w:] Ziemia, 1965, s. 170.

Bibliografia

  • Jan Nowacki: Motywy antyczne na inkrustowanych meblach, z okresu historyzmu, ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie. Uniwersytet Warszawski: 2010.


Media użyte na tej stronie

Raduszkiewicz House in Vilnius2.jpg
House of medician Hilary Raduszkiewicz built by Julian Januszewski (1894) in Vilnius (Kalvarijų g. 1; Architektų sąjungos būstinė);
Kościół Najświętszego Zbawiciela Poznań RB1.JPG
Autor: Radomil, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Church of Holliest Savior in Poznań
Church of St Martin of Tours , 1 Grunwaldzka street, City of Krzeszowice, Kraków County, Poland.jpg
Autor: Zygmunt Put Zetpe0202, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kościół św. Marcina z Tours, ul. Grunwaldzka 1, Krzeszowice, Małopolska
2016 Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim 02.jpg
Autor: Jacek Halicki, Licencja: CC BY 3.0
Kamieniec Ząbkowicki, zamek, 2 poł. XIX
Krakow Podgorze church 20070814 1755.jpg
Autor: Jakub Hałun, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kościół św. Józefa na Podgórzu w Krakowie
TDrRADzPalac 01.jpg
Autor: Tdurden, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
zespół pałacowy, XVI, XVII-XIX:
  • pałac, nr rej.: 150/32/58 z 20.06.1958
  • dwór, nr rej.: 756 z 22.03.1966
  • stajnia, nr rej.: 762 z 1.12.1966
Radziejowice, Radziejowice
Kosciol postolika.jpg
Autor: Kuba G, Licencja: CC BY-SA 4.0
St. Stanislaus of Szczepanów Church, Postoliska, Mazovia, Poland
Zameczek w Opinogórze.jpg
Autor: Sławomir Potapowicz, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
zespół pałacowy, pocz. XIX, 1884:
  • zameczek romantyczny, 1828, 1884
  • park, XVIII, 1895
  • dom z podcieniami (kuźnia?), poł. XIX
  • fundamenty dworu Krasińskich, XVIII,
Opinogóra
Jagiellonian University, Collegium Novum (interior), 24 Golebia street, Old Town, Krakow, Poland.jpg
Autor: Zygmunt Put Zetpe0202, Licencja: CC BY-SA 4.0
Uniwersytet Jagielloński, Collegium Novum (wnętrze), ul. Gołębia 24, Stare Miasto, Kraków
Lithuania Landwarów Palace.jpg
Autor: Wojsyl, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Tyszkiewicz Palace, Lentvaris, Lithuania
Strawberry Hill House from garden in 2012 after restoration.jpg
Autor: Chiswick Chap, Licencja: CC BY-SA 3.0
Horace Walpole's Twickenham house, Strawberry Hill, gleaming white in spring sunshine, soon after restoration.
Notre-Dame Ottawa.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Pulawy domek gotycki.jpg
Autor: Grzegorz Hałaś, Ghalas, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Domek Gotycki in Puławy, Poland; view from south-west, Świątynia Sybilli is behind
POL Dowspuda castle.jpg
Zamek w Dospudzie
Starawieś, Wnętrza pałacu - fotopolska.eu (308222).jpg
(c) mamik / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0
Hall na pierwszym piętrze, na wprost wejście do sali Białej