Neogotyk

Neogotyk – styl w architekturze, a także rzemiośle artystycznym, nawiązujący formalnie do gotyku, powstały około połowy XVIII wieku w Anglii i trwający do początku XX wieku, zaliczany do historyzmu.

Najczęściej spotyka się kościoły nawiązujące do kontynentalnych gotyckich lub rozbudowane gotyckie (katedra w Kolonii, katedra św. Wita w Pradze) oraz budowle wzorowane na gotyku angielskim (zamek w Kórniku, Świątynia Miłosierdzia i Miłości w Płocku).

Historia

W meblarstwie neogotyk był popularny głównie w Anglii i Niemczech od lat 30. do lat 60. XIX wieku^[1].

Architektura

Elewacja Strawberry Hill.

Bazylika katedralna Notre-Dame w Ottawie jako przykład neogotyku w Ameryce Północnej

W Anglii od czasów średniowiecza istniała nieprzerwana tradycja gotycka – gothic revival, która po okresie klasycyzmu zaczęła się rozprzestrzeniać do innych krajów europejskich^[2]. Pierwszą rezydencją w stylu neogotyckim było Strawberry Hill zbudowane dla pisarza powieści gotyckich Horacego Walpole’a, przebudowane w stylu neogotyckim w 1750 roku.

Styl neogotycki uważano za odpowiedni do budowy okazałych budynków użyteczności publicznej (w tym m.in. budynków parlamentów Węgier w Budapeszcie i Wielkiej Brytanii w Londynie) oraz kościołów. Na uwagę zasługuje budynek dworca kolejowego we Wrocławiu i w Nowych Skalmierzycach.

Neogotyk na ziemiach polskich

Pałac w Dowspudzie

Na ziemiach polskich do najbardziej znanych architektów tworzących budowle neogotyckie należeli: Józef Pius Dziekoński, Teodor Talowski, Henryk Marconi, Piotr Aigner, Feliks Księżarski, Alexis Langer, Franciszek Jaszczołd, Ludwig Schneider, Jan Sas-Zubrzycki, Konstanty Wojciechowski.

Jednym z pierwszych kościołów neogotyckich w Polsce był kościół w miejscowości Wielącza pod Zamościem zbudowany w latach 1821–1832 według projektu Wacława Ritschela.

Spośród budynków świeckich jako jeden z wczesnych przykładów architektury neogotyckiej można wymienić Pałac Paca w Dowspudzie z lat 1820–1823^[3]. Innymi przykładami neogotyckiej architektury rezydencjonalnej są zamek w Kórniku, dworzec w Nowych Skalmierzycach, pałac w Leśkowej w stylu neogotyku elżbietańskiego, pałac w Landwarowie, pałac w Czerniatynie, pałac w Kosowie. Pod koniec XIX wieku styl neogotycki często był stosowany przy dekoracji kamienic mieszczańskich (np. Kamienica Ławrynowicza w Warszawie lub Gmach Warszawskiego Towarzystwa Wioślarskiego w Warszawie).

Styl wiślano-bałtycki

Kościół św. Józefa w Krakowie Podgórzu z 1905 roku

Jedną z odmian neogotyku stał się popularny w Polsce tzw. styl wiślano-bałtycki, który był uznawany przejściowo za „polski styl narodowy”. Koncepcję tę w latach 60. i 70. XIX wieku wypracowali krakowscy historycy Władysław Łuszczkiewicz i Józef Łepkowski. Ich koncepcje teoretyczne spotkały się z żywym odzewem wśród badaczy na Mazowszu.

W latach 80. XIX wieku problematyką gotyku jako polskiego stylu narodowego zajął się Karol Matuszewski, który propagował styl wiślano-bałtycki. Styl ten rozpropagował szczególnie ogłoszony w 1886 roku konkurs na projekt kościoła św. Michała i św. Floriana w Warszawie, podczas którego w regulaminie określono, że styl świątyni ma być ostro-łukowy w odcieniu tak zwanym wiślano-bałtyckim. Zrealizowano projekt Józefa Piusa Dziekońskiego, a kolejną ważną realizacją w tym stylu był kościół Wniebowzięcia NMP w Łodzi, projektu Konstantego Wojciechowskiego.

Kolejne realizacje to katedra Opieki Najświętszej Marii Panny w Radomiu, kościół Wniebowzięcia NMP w Białymstoku, kościół Matki Bożej Pocieszenia w Żyrardowie, kościół św. Stanisława w Czerwonce Liwskiej, kościół św. Stanisława Biskupa w Warszawie, kościół w Milejowie, Gorzkowicach, Zdunach, kościół w Markach, kościół w Radziwiu, Rozniszowie, kościół w Mogielnicy, kościół w Dłutowie, kościoły w Dąbrowie Górniczej, Sosnowcu-Pogoni, Sosnowcu-Niwce, Strzemieszycach, Sosnowcu-Zagórzu. W nieco innym stylu nawiązującym do gotyku małopolskiego projektowali Sławomir Odrzywolski (kościół w Miejscu Piastowym), Teodor Talowski (Kościół św. Elżbiety we Lwowie) i Jan Sas-Zubrzycki (kościół w Szczurowej, kościół w Trześniowie). Ten ostatni architekt wprowadził w latach 90. XIX wieku termin styl nadwiślański, którego przykładem może być kościół św. Józefa w Podgórzu w Krakowie.

Zobacz też

• historia architektury
• gotycyzm
• Styl narodowy

Przypisy

Bibliografia

• Jan Nowacki: Motywy antyczne na inkrustowanych meblach, z okresu historyzmu, ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie. Uniwersytet Warszawski: 2010.