Nerwiakowłókniakowatość typu 2

Niezłośliwy nowotwór mózgu i innych części centralnego systemu nerwowego
neurofibromatosis
ICD-10

D33

D33.0

Mózg, nadnamiotowe

D33.1

Mózg, podnamiotowe

D33.2

Mózg, nieokreślony

D33.3

Nerwy czaszkowe

D33.4

Rdzeń kręgowy

D33.7

Inne określone części centralnego systemu nerwowego

D33.9

Centralny system nerwowy, nie określony

Nerwiakowłókniakowatość typu 2 (zespół MISME, ang. neurofibromatosis, type II, NF2, bilateral acoustic neurofibromatosis, BANF, MISME syndrome, multiple inherited schwannomas, meningiomas, and ependymomas) – choroba genetyczna o dziedziczeniu autosomalnym dominującym, przypominająca obrazem klinicznym nerwiakowłókniakowatość typu 1. NF2 spowodowana jest mutacjami w genie NF2 w locus 22q12.2 kodującym neurofibrominę-2, zwaną także merliną.

Historia

Pierwsze doniesienia o nietypowych przypadkach choroby Recklinghausena pojawiły się w latach 20. i 30. XX wieku. W 1933 Gardner i Frazie opisali pięciopokoleniową rodzinę, w której 38 członków miało utratę słuchu z powodu obustronnych nerwiaków, a 15 z nich dodatkowo straciło wzrok[1]. Inne rodziny opisali Worster-Drought i wsp. w 1937[2], Feiling i Ward w 1920[3], Moyes w 1968[4]. Forster-Drought przypomniał w 1937 roku doniesienie Wisharta z 1822 roku, będące prawdopodobnie pierwszym opisem NF2[5]. Opisany pacjent, Michael Blair, zgłosił się do Wisharta, wówczas prezydenta Królewskiego Towarzystwa Chirurgicznego w Edynburgu, z obustronną głuchotą. Od urodzenia miał niezwykły kształt czaszki i wykrytą około 4. miesiąca życia utratę wzroku w prawym oku. W autopsji stwierdzono guzy opony twardej mózgu i „guz wielkości małego orzecha, bardzo twardy, przyczepiony do obu [nerwów przedsionkowych] w miejscu ich wejścia do przewodu słuchowego wewnętrznego”.

W 1986 Seizinger ustalił locus genu na 22 chromosomie[6], Wertelecki i wsp. uściślili locus na 22q11[7]. Dwa typy choroby: Gardnera i Wisharta, wyróżnił Evans w 1992 roku.

Etiologia

Choroba spowodowana jest mutacjami w genie NF2 w locus 22q12.2 kodującym białko merlinę. Gen NF2 ma mniejszą długość niż NF1; składa się z 16 konstytutywnych i jednego alternatywnie wycinanego eksonu. Alternatywny splicing owocuje przynajmniej dwiema formami białka o odmiennej ekspresji tkankowej. Funkcja białka polega na pośredniczeniu w interakcjach między środowiskiem zewnętrznym komórki a cytoszkieletem.

Objawy i przebieg

Oponiak u pacjenta z NF2 widoczny w MRI ze wzmocnieniem kontrastowym w projekcji strzałkowej, obraz T1-zależny
Schwannoma nerwu przedsionkowo-ślimakowego zaznaczony żółtą strzałką
Preparat sekcyjny mózgowia pacjenta z nerwiakowłókniakowatością typu 2: obustronne schwannoma i oponiak po lewej stronie
Mnogie oponiaki rdzenia kręgowego u pacjenta z nerwiakowłókniakowatością typu 2

W obrazie klinicznym NF2 można wyróżnić trzy grupy objawów, obejmujące:

  • zmiany nowotworowe
  • zmiany skórne
  • zmiany oczne.
Guzy nowotworowe
    • jednostronne (6%) i obustronne (85%)[8] schwannomata nerwu przedsionkowego (VS). Schwannoma mogą też wychodzić z innych nerwów czaszkowych, częste są schwannoma nerwu okoruchowego i trójdzielnego (29% pacjentów, zazwyczaj obustronnie; rzadko wymaga leczenia chirurgicznego);
    • meningioma mózgowia
    • meningioma rdzenia przedłużonego
    • gwiaździaki
    • wyściółczaki (2,5%)[8]. Glejaki włosowatokomoórkowe (gąbczaki) i wyściółczaki zwykle są zlokalizowane w pniu mózgu i górnym odcinku szyjnym rdzenia kręgowego; często współwystępują z jamistością rdzenia lub opuszki. Niekiedy uciskają rdzeń.

Glejaki nerwu wzrokowego nie występują częściej u pacjentów z NF2, w przeciwieństwie do NF1[9].

  • Neuropatia obwodowa (3%[8]-10-15%[10]), będąca najprawdopodobniej powikłaniem uciskających nerw mnogich guzków przylegających nerwów obwodowych;
  • Obwodowe schwannomata pojedyncze (68%), liczne (10%)[8]
  • Plamy cafe au lait (40%[10]) – wyjątkowo jest ich kilka, są mniejsze niż w NF1, nigdy nie występują zmiany barwnikowe w okolicy dołu pachowego.
Zmiany oczne
    • zaćma (81%)[8]
    • hamartomata i zmiany barwnikowe siatkówki (ang. combined pigment epithelial and retinal hamartoma, CEPRH – 9%)[8]
    • oponiak osłonek nerwu wzrokowego (ang. optic nerve sheath meningioma, ONSM; częstość nieznana; w grupie pacjentów z ONSM NF2 rozpoznano u 2-8%[11].

Obraz kliniczny NF2 jest odmienny u dzieci i u dorosłych. U pacjentów pediatrycznych najczęściej rozpoznaje się zaćmę (60-80%), schwannoma nerwu przedsionkowego (43%), oponiaki i guzy rdzenia (31%), schwannomata skóry (8%), opadanie stopy spowodowane obwodową neuropatią (3%) i mononeuropatię twarzową (19%).

Klinicznie wyróżniono podtypy choroby:

  • postać umiarkowaną (typ Gardnera) z początkiem około 25. roku życia, dominującymi objawami spowodowanymi VS i słabo wyrażonymi objawami skórnymi, oraz
  • postać ciężką (typ Wisharta) z początkiem przed 25. rokiem życia i VS tylko u połowy chorych; zwykle przebiega szybko i wiąże się z wczesnym zgonem.

Rozpoznanie

Opracowano kryteria rozpoznania NF2 (NIH Consensus)[12][13]. Pacjent może mieć postawione kliniczne rozpoznanie NF2, jeśli spełnia następujące kryteria:

  1. Obustronne schwannoma nerwu przedsionkowego potwierdzone histopatologicznie lub widoczne w MRI ze wzmocnieniem kontrastowym, lub
  2. Krewny I° z rozpoznaniem NF2 i
    1. Jednostronny guz schwannoma nerwu przedsionkowego lub
    2. Meningioma albo glioma albo schwannoma albo podtorebkowe zmętnienie soczewki albo zwapnienia śródmózgowe lub
    3. Jednostronny schwannoma nerwu przedsionkowego i przynajmniej dwa z wymienionych:
      1. meningioma
      2. glioma
      3. schwannoma
      4. podtorebkowe zmętnienie soczewki
      5. zwapnienia śródmózgowe, lub
    4. Dwa lub więcej meningioma, i przynajmniej jedno z wymienionych:
      1. glioma
      2. schwannoma
      3. podtorebkowe zmętnienie soczewki
      4. zwapnienia śródmózgowe.

Leczenie i opieka nad pacjentami

Pacjenci z rozpoznaną NF2 powinni być objęci specjalistyczną opieką lekarską w referencyjnych ośrodkach. Panel badań oferowanych tym pacjentom powinien obejmować:

  • ocenę dermatologiczną z dokumentacją zmian
  • ukierunkowane badanie okulistyczne
  • pełną ocenę neurologiczną
  • badanie laryngologiczne z obiektywną oceną słuchu
  • MRI mózgowia i rdzenia ze wzmocnieniem kontrastowym.

Badania powinny być powtarzane co roku i częściej w przypadku nowych dolegliwości.

Weryfikacja rozpoznania możliwa jest przy użyciu technik molekularnych wykrywających mutacje w genie NF2.

Subkliniczne zmiany oczne pojawiają się stosunkowo wcześnie, stąd niektóre ośrodki zalecają podjęcie monitorowania okulistycznego już około 10. roku życia.

Przypisy

  1. ↑ Gardner WJ, Frazier CH. Hereditary bilateral acoustic tumors. „J Hered”. 22, s. 7-8, 1933. 
  2. ↑ Worster-Drought C, Dickson WEC, McMenemey WH. Multiple meningeal and perineural tumors with analogous changes in the glia and ependyma (neurofibroblastomatosis). „Brain”. 60, s. 85-117, 1937. 
  3. ↑ Feiling A, Ward E. A familial form of acoustic tumour. „Brit Med J”. 1, s. 496-497, 1920. 
  4. ↑ Moyes PD. Familial bilateral acoustic neuroma affecting 14 members from four generations. „J Neurosurg”. 29, s. 78-82, 1968. PMID: 5674095. 
  5. ↑ Wishart JH. Case of tumours in the skull, dura mater, and brain. „Edinburgh Med Surg J”. 18, s. 393-397, 1822. 
  6. ↑ Seizinger BR, Rouleau G, Ozelius LJ, Lane AH, St George-Hyslop P, Huson S, Gusella JF, Martuza RL. Common pathogenetic mechanism for three tumor types in bilateral acoustic neurofibromatosis. „Science”. 236, s. 317-319, 1987. PMID: 3105060. 
  7. ↑ Wertelecki W, Rouleau GA, Superneau DW, Forehand LW, Williams JP, Haines JL, Gusella JF. Neurofibromatosis 2: clinical and DNA linkage studies of a large kindred. „New England Journal of Medicine”. 319, s. 278-283, 1988. PMID: 3134615. 
  8. ↑ a b c d e f Phakomatoses. W: Huson SM, Korf B: Emery's and Rimoin's Principles and Practice of Medical Genetics. T. vol. III. Londyn: Churchill-Livingstone, 2002, s. 3162-3202. ISBN 0-443-06434-2.
  9. ↑ Evans DGR, Baser ME, O’Reilly B, et al. Management of the patient and family with neurofi bromatosis 2: a consensus conference statement. Br J Neurosurg 2005; 19: 5–12.
  10. ↑ a b Ferner RE. Neurofibromatosis 1 and neurofibromatosis 2: a twenty first century perspective. „Lancet Neurol”. 6. 4, s. 340-51, 2007. DOI: 10.1016/S1474-4422(07)70075-3. PMID: 17362838. 
  11. ↑ Bosch MM, Wichmann WW, Boltshauser E, Landau K. Optic nerve sheath meningiomas in patients with neurofibromatosis type 2. „Arch Ophthalmol”. 124. 3, s. 379-85, 2006. PMID: 16534058. 
  12. ↑ National Institutes of Health Consensus Development Conference Statement on Neurofibromatosis. „Arch Neurol”. 45, s. 575-579, 1987. PMID: 3128965. 
  13. ↑ Evans DGR, Huson SM, Donnai D, Neary W, Blair V, Newton V, Strachan T, Harris R. A genetic study of type 2 neurofibromatosis in the United Kingdom. II. Guidelines for genetic counselling. „J Med Genet”. 29, s. 847-852, 1992. PMID: 1479599. 

Bibliografia

  • Nerwiakowłókniakowatość typu 2 (NF2). W: Stanisław Zajączek: Nowotwory dziedziczne 2002. Profilaktyka, diagnostyka, leczenie. Jan Lubiński (red.). Poznań: Termedia Wydawnictwa Medyczne, 2002, s. 135-139. ISBN 83-916594-1-0.
  • Susan Bayliss Mallory, Alanna Bree, Peggy Chern: Dermatologia pediatryczna. Diagnostyka i leczenie. Lublin: Wydawnictwo Czelej, 2007, s. 388. ISBN 978-83-60608-31-9.
  • Ferner RE. Neurofibromatosis 1 and neurofibromatosis 2: a twenty first century perspective. „Lancet Neurol”. 6. 4, s. 340-51, 2007. DOI: 10.1016/S1474-4422(07)70075-3. PMID: 17362838. 
  • McLaughlin ME, Pepin SM, Maccollin M, Choopong P, Lessell S. Ocular pathologic findings of neurofibromatosis type 2. „Arch Ophthalmol”. 125. 3, s. 389-94, 2007. PMID: 17353411. 
  • Baser ME, R Evans DG, Gutmann DH. Neurofibromatosis 2. „Curr Opin Neurol”. 16. 1, s. 27-33, 2003. PMID: 12544854. 
  • Evans DG, Sainio M, Baser ME. Neurofibromatosis type 2. „J Med Genet”. 37. 12, s. 897-904, 2000. PMID: 11106352. 
  • Desouza CE, Nagpal RD. Neurofibromatosis 2 (bilateral acoustic schwannomas). What is it? A review of literature and an update. „J Postgrad Med”. 38. 1, s. 27-31, 1992. PMID: 1512722. 

Linki zewnętrzne

Star of life.svg Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Media użyte na tej stronie

Star of life.svg

The Star of Life, medical symbol used on some ambulances.

Star of Life was designed/created by a National Highway Traffic Safety Administration (US Gov) employee and is thus in the public domain.
Vestibularis-Schwannom.jpg
Recklinghausen2.jpg
Nf2.jpg
CNS: NEUROFIBROMATOSIS 2 Bilateral schwannomas are readily apparent in this patient. The schwannoma on the left is encased by a plaque-like meningioma.
NF2 multiple intramedullary ependymomas 001.jpg
Autor: RadsWiki, Licencja: CC BY-SA 3.0
multiple ependymomas in the patient with NF2, MRI