Nestor Machno

Nestor Iwanowycz Machno

Не́стор Іва́нович Махно́

Tatko Machno

Nestor Machno w obozie dla internowanych w Rumunii (1921)
dowódca armii
Data i miejsce urodzenia	26 października?/ 7 listopada 1888 Hulajpołe, gubernia jekaterynosławska, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	6 lipca 1934 Paryż, Francja
Przebieg służby
Lata służby	1918–1921
Siły zbrojne	Rewolucyjna Armia Powstańcza Ukrainy Armia Czerwona
Jednostki	I Brygada 1 Zadnieprowskiej Ukraińskiej Dywizji Radzieckiej
Stanowiska	Dowódca brygady czerwonych Dowódca anarchistycznej Rewolucyjnej Armii Powstańczej Ukrainy
Główne wojny i bitwy	Wojna domowa w Rosji Wojna ukraińsko-radziecka
Późniejsza praca	robotnik na emigracji
Odznaczenia
[1]

Nestor Iwanowycz Machno, ukr. Не́стор Іва́нович Махно́ (zwany Батько Махно – Tatko Machno), ur. 26 października^?/ 7 listopada 1888^[2] w Hulajpolu, zm. 6 lipca 1934 w Paryżu^[3]) – ukraiński anarchista i rewolucjonista, wynalazca taczanki^[4].

Życiorys

Młodość

Był najmłodszym spośród szóstki dzieci Iwana Rodionowicza i Eudoki Matwiejewny Michnów. Miał czwórkę braci – Polikarpa, Omelana, Sawelija i Hryhorija, a także jedną siostrę – Natię. Ich rodzice należeli do wyzwolonego edyktem carskim chłopstwa. Ojciec pracował jako woźnica w hulajpolskim zakładzie Borysa Kernera. Sprawa nazwiska rodziny nie jest do końca wyjaśniona, ponieważ ojciec Iwana Rodionowicza nazywał się Rodion Iwanowycz Michnenko, dwaj jego bracia przybrali natomiast nazwisko Machno, a jedynie Iwan Michno. Przy czym wyłącznie najstarszy syn Michnów oficjalnie nosił nazwisko Machno^[5].

Ojciec Nestora Machny zmarł, kiedy ten miał 9 miesięcy. Jego rodzina żyła w skrajnej biedzie, przez co młody Nestor już w wieku siedmiu lat zaczął pracować jako pasterz^[6], m.in. przy wypasaniu gęsi czy bydła^[5].

W okresie zimowym uczęszczał do cerkiewno-parafialnej szkoły w Hulajpolu, a latem pracował u właścicieli ziemskich. Następnie chodził do szkoły nauczycielskiej, którą opuścił w wieku lat 12^[6]. Pracował jako parobek w majątkach szlacheckich i na farmach bogatych chłopów.

Działalność polityczna oraz rewolucyjna

Mając siedemnaście lat, był zatrudniony w swojej rodzinnej miejscowości jako malarz-praktykant, następnie jako robotnik w lokalnej odlewni żelaza, a ostatecznie jako odlewnik w tym samym zakładzie pracy. To wtedy zaczął angażować się w działalność polityczną i rewolucyjną. Doświadczając niesprawiedliwości i ciężkich warunków w pracy, jak również terroru stosowanego przez carski reżim podczas rewolucji 1905 roku^[6], przyłączył się do lokalnej grupy anarchokomunistów w 1906^[7]. Był też członkiem Związku Biednych Chłopów. Aresztowany, osadzony w więzieniu „Butyrki” w Moskwie. W 1909 za zabójstwo naczelnika policji skazany na karę śmierci, zamienioną na 10 lat katorgi. Odbywając karę, przystąpił do anarchistów. Zwolniony z więzienia w czasie rewolucji lutowej 1917 powrócił do Hulajpola i tam utworzył oddział zbrojny. Oddział walczył z okupacyjną armią austro-węgierską i niemiecką, jak również z oddziałami podlegającymi Hetmanatowi. Oddział zyskał wielką popularność wśród miejscowego chłopstwa, z którego wielu zaciągało się w jego szeregi. Żołnierze Machny wyróżniali się odwagą, ale i niekiedy okrucieństwem. W latach 1919–1920 walczył z oddziałami Białej Gwardii i oddziałami Petlury, później był przywódcą anarchizującej Rewolucyjnej Powstańczej Armii Ukrainy (machnowców) oraz kontrolowanego przez nią Wolnego Terytorium. W 1919 wziął ślub z Agafią „Hałyną” Kuźmenko, której wspomnienia stanowiły w późniejszych latach ważne świadectwo życia Nestora Machny.

Machnowcy na przemian współpracowali z bolszewikami i walczyli z nimi. Machno trzy razy zawierał przymierze z władzami sowieckimi, po czym były one zrywane i prowadzono walki. Po wspólnym zwycięstwie nad wojskami białych, bolszewicy rozbili machnowców i zlikwidowali ich anarchistyczną republikę w Hulajpolu.

Emigracja

Ukraińska moneta w wizerunkiem Nestora Machny, wydana w 2013

Machno przedostał się z grupą towarzyszy oraz żoną do Rumunii 28 sierpnia 1921, a następnie do Polski, gdzie zostali internowani w obozie w Strzałkowie. Za kontakty z poselstwem sowieckim w Warszawie został uwięziony w więzieniu mokotowskim, jego żona natomiast w areszcie przy ul. Długiej, gdzie w październiku urodziła ich córkę Olenę (nazywaną Lesią). Przeciwko Nestorowi Machnie, jego żonie oraz dwóm towarzyszom – Iwanowi Chmarze oraz Jakiwowi Domaszence – wytoczono proces o rzekomy udział w spisku wymierzonym w integralność państwa polskiego. Wszyscy zostali jednak uniewinnieni przez sąd. Machnie zezwolono również zamieszkać poza terenem obozu w Strzałkowie, co jednak nie oznaczało pełnej swobody poruszania się. Wraz z rodziną otrzymał w 1922 nakaz osiedlenia się w toruńskim hotelu dla internowanych^[8]. Następnie jego żonie z córką udało się wyjechać do Paryża, jemu natomiast do Gdańska, gdzie leczył się w szpitalu. W 1923 przedostał się również do stolicy Francji, w której pracował jako szewc, dekorator w studiu filmowym oraz robotnik w drukarni. Pisał do „Dieła Truda” oraz „Le Libertaire”. Również, dzięki wsparciu finansowemu nieznanego z nazwiska anarchisty, spisał swoje wspomnienia, które miały się ukazać wstępnie w trzech tomach. Został jednak wydany tylko jeden tom, dwa kolejne dopiero po śmierci Machny.

Bardzo ubogie warunki życia, ciągłe niedożywienie i prawdopodobnie problemy z alkoholem spowodowały, że chorujący już długo na gruźlicę Nestor Machno trafił wiosną 1934 do szpitala. Jego stanu nie udało się poprawić, zmarł 6 lipca tego samego roku. Został pochowany na cmentarzu Père-Lachaise.

Kwestia odznaczenia

Według Galiny Kuzmenko (żona Nestora Machny) i Wiktora Jalańskiego (ich prawnuk) Nestor Machno otrzymał radziecki Order Czerwonego Sztandaru, co potwierdza jedno ze zdjęć anarchistycznego dowódcy (aczkolwiek słabej rozdzielczości). Informacja ta nie ma jednak potwierdzenia w dokumentach^[9]. Istnieją więc dwie teorie odnośnie do kwestii odznaczenia:

• Nestor Machno został odznaczony orderem, jednak fakt ten nie został odnotowany^[10]
• widniejące na zdjęciu odznaczenia „czarnego atamana” to tak naprawdę odznaka czerwonego dowódcy (bardzo podobna do Orderu Czerwonego Sztandaru), a sam Machno nigdy nie otrzymał tego orderu

Film

W 2006 został nakręcony 12-odcinkowy film biograficzny Diewiat’ żyzniej Niestora Machno (Девять жизней Нестора Махно) w reżyserii Nikołaja Kaptana. W filmie w roli głównej wystąpił Paweł Derewianko.

Zobacz też

• Wolne Terytorium
• Machno i jego Żydówka
• anarchizm

Przypisy

Bibliografia

• D. Wierzchoś, List Nestora Machny do Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej, „Przegląd Wschodni”, T. X, Zeszyt 3(39).
• D. Wierzchoś, Nestor Machno i jego kontakty z Polakami i Polską, [w:] Studia z dziejów polskiego anarchizmu', Szczecin 2011.
• M. Przyborowski, D. Wierzchoś, Machno w Polsce, Poznań 2012.
• Aleksander Kolańczuk: Generałowie ukraińscy w Polsce. Emigranci polityczni w latach 1920–1939. Słownik biograficzny. Przemyśl: 2009. ISBN 978-83-60374-11-5.
• Stanisław Łubieński, Pirat stepowy, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 19 marca 2012, s. 23-24, ISBN 978-83-7536-367-8.

Linki zewnętrzne

• Ukrainian Anarchists – The Serpents Wall
• Archiwum Nestora Machny
• Encyclopedia of Ukraine
• Maria Nikiforowna – władczyni stepu
• Od watażki do bohatera narodowego. Transformacja obrazu N. Machny w społeczeństwie ukraińskim