Newiusz

Gnejusz Newiusz (łac. Gnaeus Naevius) – poeta rzymski, który najprawdopodobniej urodził się w Kapui w Kampanii, a zmarł około 201 p.n.e. w Utyce (Afryka Północna).

Brał udział w I wojnie punickiej (264-241 p.n.e.). Od 235 p.n.e. pisał sztuki teatralne, komedie i tragedie. Pierwszą wystawił w 235 p.n.e. w Rzymie. Były to zazwyczaj przeróbki dramatu greckiego, ale także własne komedie o tematyce rzymskiej (fabula togata). Do naszych czasów dotarło 35 tytułów tych sztuk i około 140 fragmentów. Wprowadził do literatury rzymskiej fabula praetexta, czyli tragedię o tematyce narodowej.

Autor pierwszych rzymskich tragedii opartych na tematyce mitologicznej (Romulus) i historycznej (opis zwycięstwa nad Galami - Clastidium). Napisał Bellum Poenicum - epos o I wojnie punickiej (7 ksiąg), który to utwór wywarł wpływ na Eneidę Wergiliusza.

Naraził się (przez złośliwe aluzje w swych utworach) rodowi Cecyliuszy Metellów i Scypionowi Afrykańskiemu. Był więziony w 206 p.n.e. i skazany na karę pręgierza. Po uwolnieniu osiadł w afrykańskim mieście Utyka, gdzie zmarł. Z jego twórczości pozostały jedynie niewielkie fragmenty oraz tytuły dramatów.

Zachowane tytuły i fragmenty

Komedie

  • Akontizomenos (Zabójca)
  • Agitatoria (Komedia o poganiaczu)
  • Agrypnuntes (Bezsenni)
  • Apella (Apulijka)
  • Astiologa (Uprzejma)
  • Ariolus (Wieszczek) uważana za komedię rodzimą (fabula togata)
  • Carbonaria (Węglowa)
  • Clamidaria (Płaszczowa)
  • Colax (Pochlebca)
  • Commotria (tylko tytuł)
  • Corollaria (Kwieciarka)
  • Dementes (Szalejący)
  • Demetrius (tylko tytuł)
  • Dolus (Podstęp)
  • Figulus (Garncarz)
  • Glaucoma (Katarakta na oku)
  • Gymnasticus (Mistrz gimnastyki)
  • Lampadio (imię niewolnika)
  • Leon
  • Lydus (przez niektórych zaliczana do tragedii)
  • Nagido (tylko jeden wyraz zachowany)
  • Nautae (Żeglarze)
  • Nervolaria (Jądrowa?)
  • Paelex (Nierządnica)
  • Personata (Maskowa)
  • Proiectus (Porzucony)
  • Quadrigemini (Czworaczki)
  • Stalagmus (tytuł od imienia niewolnika)
  • Stigmatias (Nacechowany)
  • Tarentilla (Dziewczyna z Tarentu)
  • Technicus (Szarlatan)
  • Testicularia (Jądrowa)
  • Tribacelus (sztuka o śmiałej tematyce erotycznej)
  • Triphallus (Arcymęski)
  • Tunicularia (Komedia o tunice)

Tragedie

  • Andromacha
  • Belli Punici carmen (epopeja narodowa o wojnie punickiej)
  • Clastidium (uczczenie zwycięstwa z Galami)
  • Danae
  • Equos Troianos (Koń trojański)
  • Hector Proficiscens (Wyprawa Hektora)
  • Iphigenia
  • Lycurgos
  • Romulus lub Lupus (odmiana tragedii narodowej fabula praetexta)

Bibliografia

  • Słownik pisarzy antycznych. Pod red. Anny Świderkówny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2001, s. 346-8. ISBN 83-214-1199-1.