Ni Zan

倪瓚 Ni Zan

Portret Ni Zana, autorstwa anonimowego artysty. Narodowe Muzeum Pałacowe w Tajpej
Data urodzenia	1301
Data śmierci	1374
Narodowość	chińska
Dziedzina sztuki	malarstwo
Ważne dzieła
Sześciu mędrców Daleki potok i zimowe sosny

Daleki potok i zimowe sosny, 1370. Muzeum Pałacowe w Pekinie

Ni Zan (chiń. upr. 倪瓒; chiń. trad. 倪瓚; pinyin Ní Zàn; Wade-Giles Ni Tsan, ur. 1301, zm. 1374) – chiński malarz z okresu dynastii Yuan, zaliczany do „Czterech Wielkich Mistrzów” tej epoki (wraz z Wang Mengiem, Huang Gongwangiem i Wu Zhenem^[1]).

Pochodził z zamożnej rodziny z Wuxi nad Wielkim Kanałem, po której odziedziczył wszystko co potrzebne, by za młodu prowadzić życie konfucjańskiego urzędnika-uczonego. Był starannie wykształcony, posiadał własny ogród, dużą bibliotekę i zbiór starożytnych nefrytów i brązów. Był też ekscentrykiem, znanym m.in. z obsesji czystości (mył się kilka razy dziennie, po wizycie gości kazał szorować wszystkie ławki w ogrodzie, a nie „dość czystych” w ogóle nie wpuszczał do swego ulubionego pawilonu)^[2][3].

W późniejszych latach stał się żarliwym wyznawcą taoizmu. W 1356, skończywszy 50 lat, porzucił ziemskie dobra i resztę życia spędził na łodzi, na której mieszkał i podróżował po rzekach i kanałach Jiangsu, czasem tylko zatrzymując się w niewielkiej posiadłości, którą nazwał „szałasem ślimaka”^[2][3]. Mógł być to wyraz sprzeciwu wobec świata pogrążającego się w coraz większym chaosie pod koniec chylącego się ku upadkowi mongolskiego panowania^[2]. Inny możliwy powód to chęć uniknięcia bardzo wysokich podatków nakładanych przez Mongołów (po ustanowieniu dynastii Ming wrócił do domu, gdzie zmarł)^[4].

To taoistyczne w stylu odrzucenie świata doczesnego pasowało zarówno do chińskiego ideału artysty amatora, jak i do tematyki oraz stylu jego malarstwa. Ni Zan jest znany jako twórca niezmiernie oszczędnych, chłodnych pejzaży, mających charakter niemal szkicowy. Z tego efektu i braku dosłownego realizmu był nader dumny. Gdy postawiono mu taki właśnie zarzut, oświadczył, że pełny brak realizmu jest bardzo trudny i mało komu udało się go osiągnąć^[3].

Zaczął malować dość późno (jego najwcześniejszy znany obraz datowany jest na 1338 rok); tworzył niewielkie, proste kompozycyjnie dzieła, o przejrzystej, zimnej atmosferze, pozbawione bujnej roślinności, wyniosłych gór czy kłębiących się chmur, typowych dla innych malarzy epoki. Tuszu używał nader oszczędnie (mówiono, że „szanuje go jak złoto”), co daje efekt surowości i niedomówienia. Pozornie szkicowe, w rzeczywistości jego dzieła są technicznie w pełni doskonałe. Podobny charakter ma jego kaligrafia, którą uzupełniał swe obrazy^[2]. Uznaje się go też za wielkiego malarza bambusów, potrafiącego oddać ducha tej rośliny, mimo nadzwyczaj umownego sposobu jej przedstawienia^[5]

Obrazy Ni Zana, świadomie „nieeleganckie”, adresowane były do znawców potrafiących docenić prawdziwą sztukę, a nie do typowego „konesera”. Należy do najczęściej kopiowanych chińskich artystów, ale nikomu nie udało się w pełni osiągnąć typowego dla niego efektu siły, emanującej z chłodnego bezruchu^[3].

• 

  Sześciu mędrców, 1345. Muzeum Szanghajskie

• 

  Ni Zan, Jesienny wiatr pośród drogocennych drzew. Muzeum Szanghajskie

• 

  Ni Zan, Lasy i doliny góry Yu, 1372. Metropolitan Museum of Art

Przypisy

Bibliografia

• Laurence Sickman, Aleksander Soper: Sztuka i architektura w Chinach. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1984. ISBN 83-01-03592-7.

Linki zewnętrzne

• Galeria Ni Zana w China Online Museum (ang.)
• Strona w Metropolitan Museum of Art (ang.)