Niechorze

Niechorze

wieś
(c) I, Pkuczynski, CC-BY-SA-3.0 Niechorze – Widok z latarni morskiej na miejscowość oraz jezioro Liwia Łuża
Państwo	Polska
Województwo	zachodniopomorskie
Powiat	gryficki
Gmina	Rewal
Sołectwo	Niechorze
Wysokość	0–18 m n.p.m.
Liczba ludności (31.12.2013)	979[1]
Strefa numeracyjna	91
Kod pocztowy	72-350[2]
Tablice rejestracyjne	ZGY
SIMC	0782818
Położenie na mapie gminy Rewal Niechorze
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Niechorze
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego Niechorze
Położenie na mapie powiatu gryfickiego Niechorze
54°05′45″N 15°04′50″E/54,095833 15,080556

Niechorze (do 1945 niem. Horst, Ostseebad Horst; od 1945 początkowo Gniezdzino^[3], a nast. Horzewo^[4]) – wieś sołecka w północno-zachodniej Polsce, położona w województwie zachodniopomorskim, w powiecie gryfickim, w gminie Rewal. Leży na Pobrzeżu Szczecińskim, Wybrzeżu Trzebiatowskim, nad Morzem Bałtyckim na północy i jeziorem Liwia Łuża na południu.

Miejscowość wypoczynkowa z kąpieliskiem morskim i przystanią morską. Na koniec 2013 roku wieś liczyła 979 mieszkańców, a sołectwo obejmowało 4,09 km² powierzchni^[1].

Historia

Fragment Wielkiej Mapy Księstwa Pomorskiego Eilerta Lübbena z l. 1610-18 z wsiami Horst i Gr.Horst

Lovis Corinth, Horst an der Ostsee, 1902

(c) I, Pkuczynski, CC-BY-SA-3.0

Niechorze – Widok z latarni morskiej na plażę i przystań rybacką

© Mateusz War. / Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0

Niechorze – Latarnia morska

Na początku Niechorze było typową wsią rybacką. Jego charakterystyczną dominantą widokową jest wybudowana w 1866 roku latarnia morska. Rozwój wsi jako kąpieliska datuje się od XIX wieku, ale jego prawdziwy rozkwit zaczął się w 1870 roku. W 1889 roku zarejestrowano tu 700 letników, w 1910 roku było już 1873 wczasowiczów^[5], a w 1923 roku przyjechało ich do Niechorza 3000^[6]. Na potrzeby letnich gości tuż przy plaży, na płyciźnie, wybudowano na olbrzymich palach pawilon kąpielowy (Familienbad) ze zjeżdżalnią^[7] istniejący jeszcze w 1947 roku^[8]. Wydany w 1938 roku przewodnik po niemieckich kurortach, oprócz istniejących licznych kwater prywatnych, odnotowuje w miejscowości 4 hotele (o łącznie 131 łóżkach) i 19 większych pensjonatów (oferujących razem 429 miejsc noclegowych); w sezonie trwającym od 15 maja do 30 września poza wypoczynkiem świadczono także usługi wodolecznicze (zabiegi kąpieli w zimnej i ciepłej wodzie morskiej oraz kąpiele medyczne). We wsi funkcjonowały wówczas: lokalna kasa oszczędnościowo-pożyczkowa Spar- und Darlehnskasse Horst i filia powiatowej kasy oszczędności Kreissparkasse Greifenberg i. P., urząd pocztowy oraz gabinet lekarski^[9].

1 lipca 1896 roku otwarto pierwszą, zachodnią linię Gryfickiej Kolei Wąskotorowej łączącą Gryfice z Niechorzem. Końcowy dworzec linii Groß Horst wybudowano w zachodniej części wsi. 1 maja 1913 roku Niechorze wzbogaciło się o połączenie z Trzebiatowem przez Pogorzelicę oraz o kolejny, położony nad jeziorem i użytkowany do dziś, dworzec kolei wąskotorowej Horst Seebad, a także dodatkowo – położony 1 kilometr w kierunku wschodnim przystanek kolejowy Horst Liebelose^[10].

Współczesne Niechorze dawniej stanowiły dwie odrębne wsie: nadmorska, rybacka Klein Horst oraz położona na południe od niej, nad zachodnim brzegiem jeziora Liwia Łuża, rolnicza Gross Horst. 1 kwietnia 1936 roku do miejscowości Gross Horst przyłączono Klein Horst, a 1 października 1937 roku zmieniono jej nazwę na obowiązującą do 1945 roku (Ost)Seebad Horst^[11].

U schyłku II wojny światowej, w pierwszej dekadzie marca 1945, Niechorze znalazło się na obszarze działań bojowych prowadzonych w ramach operacji pomorskiej 1. Frontu Białoruskiego. W tej okolicy miały one na celu likwidację zgrupowania trzebiatowskiego – jednej z trzech koncentracji^[a][12] jednostek rozbitej 11. Armii Pancernej SS z Grupy Armii Wisła^[b][12] – w sile około 25 tys.^[c][13] żołnierzy (i wraz z nimi tyleż samo cywilów)^[14][12]. Okrążone jednostki utrzymywały się dzięki dostawom przez niechorski port rybacki a także wskutek działalności silnej w południowych regionach Bałtyku floty Kriegsmarine^[d], która zapewniała izolowanym zgrupowaniom niemieckim komunikację z zapleczem oraz silne wsparcie ogniowe artylerii okrętowej^[12]. Miejscowość leżała na szlaku wycofującej się na zachód jednej z compagne de marche pod dowództwem Henri Feneta ze składu rozbitej francuskiej 33. Dywizji Grenadierów SS „Charlemagne”, którzy nocowali tu z 9 na 10 marca licząc na możliwość ewakuacji drogą morską, co nie nastąpiło^[15]. Tego samego dnia nastąpiło uderzenie wojsk 1. FB pod dowództwem generała lejtnanta Nikołaja Simoniaka^[12] a kolejnej nocy niemiecki kontratak. Ostatecznie Niechorze zostało zdobyte przez jednostki 7. Korpusu Kawalerii Gwardii Armii Czerwonej oraz 2. Warszawską Dywizję Piechoty i 13 Pułk Artylerii Pancernej Ludowego Wojska Polskiego dnia 12 marca 1945 roku^[16]. Działania wojsk radzieckich i polskich zadały nieprzyjacielowi dotkliwe straty^[e][17]. Podczas walk o nadmorską wieś zniszczona została laterna latarni morskiej. 12 marca 1972 roku upamiętniono zdobycie miejscowości ustawiając głaz z tablicą w niechorskim parku^[18].

Po zdobyciu, wieś znalazła się w strefie obrony przeciwdesantowej wybrzeża Bałtyku od Łukęcina do Mrzeżyna utworzonej przez wojska 6. Pomorskiej Dywizji Piechoty po zakończeniu bitwy o Kołobrzeg (co miało miejsce 18 marca 1945 roku). 7 kwietnia jej obowiązki przejęła 4. Pomorska Dywizja Piechoty im. Jana Kilińskiego pod dowództwem gen. Bolesława Kieniewicza, która dyslokowana była następująco: 10. Pułk Piechoty odpowiedzialny za odcinek jezioro Resko Przymorskie – Niechorze, 11. Pułk Piechoty chroniący odcinek Niechorze – Łukęcin. W takim ugrupowaniu dywizja pozostała do 11 kwietnia 1945 roku^[19][20].

Na mocy traktatów pokojowych konferencji poczdamskiej miejscowość włączona została do Polski a jej dotychczasowych mieszkańców wysiedlono do Niemiec.

W 1946 roku w Niechorzu powołano Komendę Poligonu numer 3 w ramach Ośrodka Szkolenia Poligonowego Wojsk Obrony Przeciwlotniczej (obecnie Centralny Poligon Sił Powietrznych w Ustce), której pierwszym dowódcą był ppłk Kazimierz Jackowski^[21].

Początkowo nosiła nazwę Horzewo^[4], którą w 1947 roku^[22] zmieniono na obecną. W latach 1946–1998 miejscowość położona była w województwie szczecińskim.

Od jesieni 2013 roku do jesieni 2014 roku zostały przeprowadzone przez Urząd Morski w Szczecinie, prace wzmacniające klifowy brzeg morski w Niechorzu^[23].

Rozwój demograficzny wsi

• 1821 – 52 mieszkańców (Groß Horst) i 90 mieszkańców (Klein Horst)^[24]
• 1870 – 140 mieszkańców (Groß Horst) i 150 mieszkańców (Klein Horst)^[25]
• 1905 – 350 mieszkańców^[26]
• 1910 – 400 mieszkańców^[5]
• 1923 – 400 mieszkańców^[6]
• 1925 – 373 mieszkańców (gmina Groß Horst)^[27] i 265 mieszkańców (gmina Klein Horst)^[28]
• 1933 – 774 mieszkańców^[11]
• 1938 – 850 mieszkańców^[9]
• 1939 – 805 mieszkańców^[11]
• 2006 – 904 mieszkańców^[29]
• 2007 – 933 mieszkańców^[29]
• 2008 – 936 mieszkańców^[29]
• 2009 – 932 mieszkańców^[1]
• 2010 – 953 mieszkańców^[30][1]
• 2011 – 983 mieszkańców^[1]
• 2012 – 980 mieszkańców^[1]
• 2013 – 979 mieszkańców^[1]

Zabytki

Niechorze – Budynek przy ulicy Ludnej

Na obszarze wsi przylegającym do jeziora, w starszej części wsi, można spotkać dawne zagrody i kamieniczki rybackie z XVIII i XIX wieku z ozdobnymi bramami wjazdowymi^[31].

Największym zabytkiem miejscowości jest zespół latarni morskiej wybudowany w latach 1863-1866, uszkodzony w 1945 roku, odbudowany w 1948 roku^[32]. Do zespołu prócz latarni, zaliczane są także domy latarników, dwa budynki gospodarcze, a także ogród z murowanym ogrodzeniem i furtkami^[33].

W Niechorzu znajduje się dworzec Gryfickiej Kolei Wąskotorowej z przełomu XIX/XX wieku^[34].

Przy ulicy Środkowej 7 mieści się zabytkowa zagroda z przełomu XVIII/XIX wieku^[35].

Turystyka

Niechorze należy do gminy promowanej jako Wybrzeże Rewalskie. Jest kurortem wypoczynkowym, w którym znajdują się ośrodki wczasowe, pensjonaty, pokoje gościnne, kempingi oraz pola namiotowe. Nadmorski brzeg w miejscowości cechuje piaszczysta plaża oraz wysoki klif w zachodniej części wsi, na którym stoi latarnia morska.

W Niechorzu wyznaczono letnie kąpielisko morskie obejmujące 100 m linii brzegowej^[36].

Przez Niechorze przebiegają następujące znakowane szlaki turystyczne:

• EuroVelo 10 (EV10) Szlak Rowerowy Morza Bałtyckiego^[37]/EV13
• Szlak Liwiej Łuży – okrężny, rozpoczyna się i kończy przed stacją kolei wąskotorowej Niechorze
• E9 Szlak Nadmorski im. Czesława Piskorskiego (Świnoujście→ Dziwnów→ Rewal→ Trzebiatów→ Mrzeżyno→ Kołobrzeg)

Infrastruktura

Niechorze – Kutry na przystani rybackiej

Niechorze - U lokalnych rybaków można kupić świeżo złowione ryby

Niechorze - Muzeum Rybołówstwa Morskiego

W Niechorzu mieści się ośrodek zdrowia, 2 apteki, filia Urzędu Pocztowego Gryfice 1, 3 przystanki autobusowe oraz kościół pw. Matki Bożej Miłosierdzia, a także dom zakonny Sióstr Służebniczek.

Przez Niechorze prowadzi linia Nadmorskiej Kolei Wąskotorowej Gminy Rewal: Gryfice – Pogorzelica, oraz znajdują się dwie stacje kolejowe: Niechorze i Niechorze Latarnia, przez które w okresie wakacyjnym przejeżdża kolejka wąskotorowa zarządzana przez gminę Rewal. Na południe od wsi przebiega droga wojewódzka nr 102.

W miejscowości od 1946 roku istnieje Ochotnicza Straż Pożarna, rezydująca w uroczyście otwartym 25 października 2008^[38][39] zintegrowanym Centrum Ratownictwa zlokalizowanym przy ulicy Kolejowej tuż obok dworca kolejowego Niechorze. Jednostka OSP Niechorze (jedna z dwóch w gminie Rewal) włączona jest do krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego^[40].

Przy ulicy Nadmorskiej ma siedzibę Straż Przybrzeżna oraz jeden z pięciu Obwodów Ochrony Wybrzeża Inspektoratu Ochrony Wybrzeża Urzędu Morskiego w Szczecinie obejmujący obchody Pobierowo, Niechorze, Mrzeżyno i Rogowo^[41].

Tutejsi rybacy korzystają z podległej Urzędowi Morskiemu w Szczecinie przystani morskiej^[42][43], w której granicach znajduje się akwatorium o powierzchni 0,0141 km² i średniej szerokości 100 m licząc od linii brzegu^[44]. Wyposażenie techniczne stanowi dalba wyciągowa i jeden z dwóch istniejących pomostów rybackich – zachodni o długości 62,5 m (środkowy: 53,95 m został rozebrany)^[45]. Rybacy wykorzystują do nawigacji także światło na wschodnim pirsie. Kutry rybackie miejscowych rybaków pływają z oznaczeniem przynależności portowej NIE na burcie (NIE-4, NIE-20).

Kultura, sport, oświata

W Niechorzu odbywały się Mistrzostwa Polski w Siatkówce Plażowej Mężczyzn^[46][47][48].

Miejscowość posiada zespół sportowo-rekreacyjny, w którym znajdują się boiska do piłki nożnej, koszykówki, siatkówki oraz korty tenisowe.

Placówkami oświatowymi w Niechorzu są:

• Zespół Szkolno-Przedszkolny przy ul. Szczecińskiej 6:
  • Przedszkole Publiczne im. Sindbada Żeglarza^[49]
  • Szkoła Podstawowa im. Leonida Teligi^[50]

Mieszczą się tu również Muzeum Rybołówstwa Morskiego, które ukazuje specyfikę zawodu rybaka oraz przedstawia cząstkę kultury pomorskiej, a także Park Miniatur Latarni Morskich.

W Niechorzu znajdują się trzy pomniki: foki Depki, Niechorskich Osadników (przekształcony na mocy ustawy dezubekizacyjnej z 2016 roku z pomnika wyzwolicieli Niechorza)^[51][52] oraz obelisk poświęcony "Tym, co nie wrócili z Morza".

Przyroda

Obrzeża miejscowości znalazły się w specjalnym obszarze ochrony siedlisk – Trzebiatowsko-Kołobrzeskim Pasie Nadmorskim (PLH320017)^[53] oraz obszarach specjalnej ochrony ptaków – Zatoce Pomorskiej (PLB990003) oraz Wybrzeżu Trzebiatowskim (PLB320010) programu Natura 2000. Ponadto Niechorze leży na terenie obszaru mającego znaczenie dla Wspólnoty Europejskiej – Ostoi na Zatoce Pomorskiej (PLH990002).

Na plażach w Niechorzu można obserwować liczne ptaki wodne, takie jak: śmieszka, mewa srebrzysta, mewa białogłowa, mewa siodłata, kaczka krzyżówka, mewa siwa, czy biegus zmienny. W wodach Bałtyku na terenie miejscowości coraz częściej żerują foki szare, sporadycznie także foki pospolite. Na terenie rezerwatu przyrody Jezioro Liwia Łuża występują łabędzie nieme, czaple siwe, kormorany, a także kilka gatunków perkozów.

Społeczność

Kościół Matki Bożej Miłosierdzia w Niechorzu

• Samorząd gminy Rewal utworzył jednostkę pomocniczą „Sołectwo Niechorze”, obejmujące jedynie miejscowość Niechorze. Mieszkańcy wsi wybierają sołtysa oraz radę sołecką, która składa się z 6 osób^[54]
• 31 grudnia 1986 decyzją Kurii Diecezji Szczecińsko-Kamieńskiej powstała parafia św. Stanisława BM w Niechorzu^[55].
• W Niechorzu działa koło nr 35 PZW "Liwia".

Nawiązania w kulturze

• Kilka scen filmu Beata z 1964 roku, w reżyserii Anny Sokołowskiej, rozgrywa się na plaży w Niechorzu oraz przed budynkiem, na wieży i w latarni morskiej. Film opowiada o szesnastoletniej dziewczynie Beacie (Pola Raksa), która ucieka z domu. Poszukiwanie dziewczyny prowadzi jej kolega Olek Smoleński „Ramzes” (Marian Opania). W trakcie poszukiwań Olek trafia między innymi nad morze i na latarnię, gdzie spotyka latarnika (Wirgiliusz Gryń), u którego prawdopodobnie zatrzymała się Beata.
• Akcja powieści bożonarodzeniowej Wigilijna przystań, Sylwii Trojanowskiej, rozgrywa się w Niechorzu^[56].
• Na okładce książki Agnieszki Krawczyk, Lato wśród wydm, pomimo że jej akcja rozgrywa się w odległych Dębkach, znajduje się wizerunek słynnej niechorskiej latarni morskiej^[57].
• Niechorze pojawiało się w rymowance w reklamie telewizyjnej jednej z sieci dyskontów.

Uwagi

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Mapa gminy Rewal i mapa Niechorza. rewal.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-22)].
• Strona internetowa Niechorza
• Niechorzena portalu polska-org.pl