Niedźwiedź (posąg)

„Niedźwiedź”

nr rej. 144/453/Arch/1969 z 3 czerwca 1969[1]
„Niedźwiedź” na szczycie Ślęży (przed 2013)
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Sobótka
Miejsce	Ślęża
Typ pomnika	posąg kultowy
Materiał	granodioryt biotytowy
Całkowita wysokość	około 1 m
Data budowy	okres lateński, około 400–200 roku p.n.e.
Ważniejsze przebudowy	1903 (przeniesienie na szczyt Ślęży)
Położenie na mapie gminy Sobótka „Niedźwiedź”
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de „Niedźwiedź”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego „Niedźwiedź”
Położenie na mapie powiatu wrocławskiego „Niedźwiedź”
50°51′55,0″N 16°42′29,6″E/50,865278 16,708222

„Niedźwiedź” (inna nazwa: „Niedźwiedzica”^[2], „Dzik”^[3][1]) – posąg o nieznanym zastosowaniu, domniemany jako element religijny, powstały prawdopodobnie w okresie lateńskim (około 400–200 roku p.n.e.), umieszczony w 1903 roku na szczycie Ślęży^[1].

Charakterystyka

Rzeźba wykonana dość prymitywnie^[4] z jasnego granodiorytu biotytowego, tzw. granitu strzeblowskiego^[4], zapewne ślężańskiego^[4], długa na około 148 cm, o szerokości od 47 do 57 cm, wysoka na około 100 cm przedstawia schematycznie przedstawione zwierzę stojące na czterech łapach, zapewne niedźwiedzia lub dzika^[5], z niedźwiedzim ogonem^[5]. Pary łap zostały przedstawione jako kolumny^[6]. Posąg jest uszkodzony – brak dolnych części łap, a powierzchnia głowy jest zniszczona^[5]. Na rzeźbie wyryto dwa znaki: jeden starszy na boku rzeźby (obecnie zatarty) i drugi w postaci ukośnego krzyża na brzuchu^[7], wykonany prawdopodobnie na początku XX wieku^[5].

Historia

Obiekt powstał prawdopodobnie w okresie lateńskim^[1], w przedziale czasowym od 200 roku p.n.e. do około 400 roku p.n.e.^[8] Rzeźba została odkryta przy drodze w okolicy Strzegomian^[9][1]; prawdopodobnie nie była to pierwotna lokalizacja posągu^[10]. Możliwe, że znajdował się w jednym ze świętych kręgów na Ślęży^[11]. W czasach nowożytnych była znana co najmniej od XVIII wieku, leżała wówczas na boku^[5]. Rzeźba stała się bardziej znana od 1853 roku, kiedy to została już ustawiona pionowo^[3]. W 1903 roku posąg przeniesiono na szczyt Ślęży^[7], początkowo w okolice nowego schroniska, następnie w pobliże kościoła Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny^[1], gdzie stoi pod jaworem^[12].

Drugi posąg niedźwiedzia w obrębie masywu Ślęży znajduje się poniżej, przy żółtym szlaku prowadzącym z Wieżycy. Został umieszczony w zadaszonej wiacie obok posągu znanego jako Panna z rybą. Możliwe, że tworzył „parę” z rzeźbą znalezioną w Strzegomianach^[13].

Rzeźba w kulturze

Ołtarz kaplicy Matki Bożej Dobrej Rady w Sulistrowiczkach, pod mensą ołtarzową dwa niedźwiedzie (2008)

Posąg był łączony w średniowiecznej legendzie z postacią Piotra Włostowica, który miał spotkać dzika na polowaniu^[14]. Rzeźbie nadawano ludowe nazwy: „Maciora”, „Dzika Świnia” lub „Dzik”^[14]. Mieszkańcy Strzegomian mieli pozdrawiać rzeźbę okrzykiem: Dziku, masz tu prosię, jednocześnie obrzucając ją kamieniami; rzucanie kamieniami w „Niedźwiedzia” zdarzało się w czasach historycznych^[14]. Powody tego nie są znane^[15]. Obok rzeźby znajdował się kopczyk kamieni, którym została obrzucona^[7]. Sylwetka rzeźby znajdowała się w herbie Sobótki, zaprojektowanym w 1960 roku^[16].

Rzeźba w religii

Już w czasach antycznych do wczesnego średniowiecza rzeźba mogła być elementem kultu animistycznego świętej góry i/lub czarnej magii. Po Reakcji Pogańskiej, kościół nad Dolnym Śląsku przestał interesować się rejonem Ślęży, ograniczając się do okolic Wrocławia. Za czasów Kazimierza Odnowiciela, rozpoczęły się stopniowe zmiany, chrystianizacja i fuzja elementów szamanistycznych z chrześcijaństwem, co zmieniło krajobraz Ślęży. Mimo wielu wieków, oraz zniknięciu niektórych elementów z powodu wydarzeń i upływu czasu, dawne obyczaje przetrwały kolejne okresy. Współczesnym przykładem synkretyzmu można znaleźć między innymi w Sulistrowiczkach, gdzie pod mensą ołtarzową w kaplicy Matki Bożej Dobrej Rady znajdują się dwie rzeźby niedźwiedzi, zbliżone do posągów ze Ślęży, nawiązujące do miejscowych kultów pogańskich^[17]. Współcześni rodzimowiercy słowiańscy zwracają uwagę na zły stan w jakim znalazły się zabytki kultowe na Ślęży po tak dużym upływie czasu, oraz wandalizm dokonywany przez mieszkańców i turystów^[18].

Autorstwo

Na podstawie badań znaleziska stworzono teorię, iż Niedźwiedź jak i cała góra, była ośrodkiem druidyzmu, a jej autorami byli celtyccy imigranci. Argumentem była przede wszystkim jedna z wersji interpretacji, według której posąg miał przedstawiać dzika, który to w kulturze Galii pełni wyjątkowo ważną rolę^[19]. Ciągle jednak trwają dyskusję, o to czy przedstawia on dzika (symbol celtycki), czy niedźwiedzia (symbol słowiański/syberyjski)^[18]. Istotną kwestią są testy wykluczające pokrewieństwo ówczesnych mieszkańców Ślęży od celtyckich imigrantów, na rzecz ciągłości osadniczej i pokoleniowej, oraz stopniowej ewolucji kultury^[20].

Przypisy

Bibliografia

• Wacław Korta: Tajemnice góry Ślęży. Katowice: Śląski Instytut Naukowy, 1988. ISBN 83-7008-061-8. OCLC 749561169.
• Janina Rosen-Przeworska. Przeżytki celtyckie i celto-scytyjskie na obszarze Polski. „Archeologia Polski”. 8, 1963. 
• Zenon Woźniak. Problem istnienia celtyckiego nemetonu na Ślęży. „Przegląd Archeologiczny”. 52, 2004. ISSN 00797138. 

Linki zewnętrzne

• Trójwymiarowy model rzeźby „Niedźwiedź”