Niedziela Palmowa

Niedziela Palmowa (kat.)
Wjazd Pański do Jerozolimy (praw.)
Ilustracja
Giotto, Wjazd do Jerozolimy, kaplica Scrovegnich
Dzień

7 dni przed Wielkanocą

w 2021

28 marca (zachód)
25 kwietnia (wschód)

w 2022

10 kwietnia (zachód)
17 kwietnia (wschód)

w 2023

2 kwietnia (zachód)
9 kwietnia (wschód)

Typ święta

chrześcijańskie

Religie

katolicyzm, prawosławie, protestantyzm

Zwyczaje

Pucheroki

Inne nazwy

(Druga) Niedziela Męki Pańskiej,
Kwietna,
Wierzbna

Niedziela Palmowa w Lipnicy Murowanej
Święcenie palm wielkanocnych w Niedzielę Palmową przed kościołem św. Karola Boromeusza w Warszawie (2015)

Niedziela Palmowa („Niedziela Męki Pańskiej”, zwana też „Kwietną” lub „Wierzbną”, w formie nadzwyczajnej rytu rzymskiego: „Druga Niedziela Męki Pańskiej”) – święto ruchome w kalendarzu chrześcijańskim przypadające 7 dni przed Wielkanocą. Rozpoczyna Wielki Tydzień. Może wypaść pomiędzy 15 marca a 18 kwietnia.

Historia

Święto zostało ustanowione na pamiątkę przybycia Chrystusa do Jerozolimy. Rozpoczyna okres przygotowania duchowego do świąt, będącego wyciszeniem, skupieniem i przeżywaniem męki Chrystusa. Pierwsze znane zapisy dotyczące święta pochodzą z dziennika pątniczki Egerii, a datowane są na lata osiemdziesiąte IV wieku. Z Jerozolimy procesja Niedzieli Palmowej rozprzestrzeniła się na kraje chrześcijańskiego Wschodu[1]. Niedziela Palmowa obchodzona jest w Polsce od średniowiecza. Według obrzędów katolickich tego dnia wierni przynoszą do kościoła palemki, symbol odradzającego się życia.

Od 1986, zgodnie z wolą papieża Jana Pawła II, w Niedzielę Palmową obchodzony był prawie corocznie diecezjalny Światowy Dzień Młodzieży[2] (z wyjątkiem lat, gdy przeprowadzano festiwal międzynarodowy). Po raz ostatni ŚDM odbył się w ramach Niedzieli Palmowej w 2020, od kolejnego roku został przez papieża Franciszka na stałe przeniesiony na Uroczystość Jezusa Chrystusa, Króla Wszechświata[3].

Poniższa tabelka przedstawia, kiedy wypada Niedziela Palmowa w kościołach zachodnich i w kościele prawosławnym (według kalendarza gregoriańskiego).

RokZachódWschód
20071 kwietnia
200816 marca20 kwietnia
20095 kwietnia12 kwietnia
201028 marca
201117 kwietnia
20121 kwietnia8 kwietnia
201324 marca28 kwietnia
201413 kwietnia
201529 marca5 kwietnia
201620 marca24 kwietnia
20179 kwietnia
201825 marca1 kwietnia
201914 kwietnia21 kwietnia
20205 kwietnia12 kwietnia

Wjazd do Jerozolimy

Wjazd Jezusa do Jerozolimy opisali wszyscy Ewangeliści (Mt 21,1-11; Mk 11,1-11; Łk 19,29-40; J 12,12-19). Będąc w okolicy Betfage, Chrystus polecił swoim dwóm uczniom, by poszli do pobliskiej wsi i przyprowadzili znajdującego się tam osła (w Ewangelii św. Mateusza mowa jest o oślicy i osiołku). Na pytania, czemu to robią, Jezus kazał im odpowiedzieć: Pan go potrzebuje. Gdy to zrobili, Chrystus dosiadł osiołka i na nim wjechał do Jerozolimy. Lud wyszedł mu na spotkanie, słał pod nogi płaszcze i gałązki, wykrzykując: Hosanna! Błogosławiony Ten, który przychodzi w imię Pańskie. Błogosławione królestwo ojca naszego Dawida, które przychodzi. Hosanna na wysokościach! Wydarzenie to miało być spełnieniem słów ze Starego Testamentu: Raduj się wielce, Córo Syjonu, wołaj radośnie, Córo Jeruzalem! Oto Król twój idzie do ciebie, sprawiedliwy i zwycięski. Pokorny – jedzie na osiołku, na oślątku, źrebięciu oślicy (Za 9,9).

Zwyczaje

Palmy

Bogate tradycje ma wykonywanie palm wielkanocnych od VII wieku święconych w Niedzielę Palmową, co zapoczątkował Kościół francuski. Święcenie własnoręcznie wykonanych palm w rozbudowanej formie zachowało się m.in. na Kurpiach w parafii Lipniki i Nysie oraz Łyse, a także w Małopolsce w Lipnicy Murowanej i w Limanowej. W wielu miejscowościach odbywają się coroczne konkursy na najdłuższą i najpiękniej wykonaną palmę[4]. Palmy w Polsce osiągają wysokość od kilkunastu centymetrów do kilkudziestu metrów (wymóg konkursowy – muszą samodzielnie stać). Palmy wykonuje się z różnych materiałów, wykonując rozmaite elementy dekoracyjne.

Charakterystyczne typy w Polsce to przede wszystkim:

  • palma wileńska – z różnych rodzajów traw i drobnych kwiatów, suszonych i barwionych na różne kolory ciasno owiniętych wokół kijka/w formie wałeczka[5], długość od 20 do 50–70 cm, spopularyzowana przez Cepelię[6], popularna szczególnie w dużych miastach;
  • palma kurpiowska – z bibułowych ręcznie wykonywanych kwiatów, przymocowanych do leszczynowego (lub z młodej sosny) pręta oplecionego dodatkowo borówką, jałowcem, bukszpanem; długość od 2 metrów do 10 metrów[7];
  • palma z południa Polski – kilkunastometrowe pręty wierzbowe, wiklinowe albo leszczynowe przewiązane rytmicznie szpagatem lub rzemieniem; na górze czub ze sztucznych kolorowych kwiatów, bazi, bukszpanu, cisu; doczepione kolorowe wstążki[8].

Poza Polską zwyczaj ten przetrwał w południowych Niemczech (palemki wykonane z bukszpanu i bazi) oraz w Austrii (palemki z bazi, ostrokrzewu lub bukszpanu, ozdobione wstążkami)[9].

Zwyczaje i przesądy związane z palemkami:

  • połknięcie bazi z poświęconej palmy miało zagwarantować brak bólu głowy i chorób gardła[10]. Pierwotnie mógł być to zabieg magiczny zapewniający płodność[11].
  • palemki zatykano za świętym obrazem w domu, a zimą spalano, by popiołu użyć następnie w czasie Środy Popielcowej[12].
  • palm nie można było trzymać „do góry nogami” – by nie gziły się krowy[13]
  • w zależności od regionu poświęconą palmą obijano na pomyślność boki zwierząt w gospodarstwie albo wręcz przeciwnie (muchy by się trzymały tych krów)[13]
  • z poświęconych palm wyjmowano gałązki wierzbowe i utworzone z nich krzyżyki zatykano w glebie na zasianych polach – miało to chronić przyszłe zbiory przed suszą, burzą itp.[14]

Procesje

Procesje w Niedzielę Palmową były obecne od pierwszych wieków chrześcijaństwa – zapoczątkowane w Jerozolimie, rozpowszechniły się na innych terenach. W Polsce tradycją Niedzieli Palmowej była m.in. procesja z Jezuskiem Palmowym. Obecnie w Polsce w zachowana jest w niewielu miejscowościach (Szydłowcu, Tokarni w powiecie myślenickim i Nowym Stawie w powiecie malborskim). W Tokarni powrócono do tej właśnie tradycji (zaniechanej w XVIII wieku) obnoszenia figury Jezusa na osiołku podczas procesji z palmami[15].

Istotnym elementem tego dnia są też tzw. procesje do pól, np. konne w województwach opolskim i śląskim[16].

Przebierańcy

Dawnym zwyczajem są Pucheroki, czyli przebierańcy w wysokich czapkach przyozdobionych bibułowymi wstążkami, odwiedzający z oracjami domy rano w Niedzielę Palmową. Zwyczaj jest nadal żywy we wsiach podkrakowskich, m.in. w Bibicach, Zielonkach i Trojanowicach[17].

Zobacz też

Przypisy

  1. Ks. Daniel Brzeziński. Niedziela Palmowa Męki Pańskiej: tradycje i współczesność. „Studia Płockie”. 2007, T. 35, s. 54–55.
  2. Światowy Dzień Młodzieży – materiały na brewiarz.katolik.pl [ostatnia aktualizacja: 24.03.2010].
  3. Od przyszłego roku diecezjalne ŚDM będą odbywać się w uroczystość Chrystusa Króla. opoka.news, 2020-11-22. [dostęp 2021-03-29].
  4. W najbliższą niedzielę XXIX Konkurs Palm Wielkanocnych – Aktualności – Limanowa – portal miejski. www.miasto.limanowa.pl. [dostęp 2017-04-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-08)].
  5. Palmy, palmy wileńskie..., [w:] Teresa Siedlar-Kołyszko, Byli, są. Czy będą...?, Oficyna Wydawnicza Impuls, 2006, s. 269–277, ISBN 83-7308-746-X, ISBN 978-83-7308-746-0.
  6. „Polonistyka”, 47, 1994, s. 229.
  7. Izabela Kaczyńska, Polska: Festyny, Turnieje, Zloty, Jarmarki, Sport i Turystyka Muza SA, 2006, ISBN 83-7319-885-7, ISBN 978-83-7319-885-2.
  8. Barbara Ogrodowska, Święta polskie: tradycja i obyczaj, Alfa, 1996, s. 173.
  9. Polska Press Sp. z o.o: Tradycje Wielkiej Nocy w Polsce i Niemczech. www.wiadomosci24.pl. [dostęp 2017-04-08].
  10. Niezbędnik katolika – Niedziela Palmowa (II). niezbednik.niedziela.pl. [dostęp 2017-04-07].
  11. Muzeum Wsi Kieleckiej, Kielecka teka skansenowska, t. 1, 2000, s. 82.
  12. Jan Chłosta, Doroczne zwyczaje i obrzędy na Warmii, Pracownia Wydawnicza „ElSet”, 2009, s. 68, ISBN 83-61602-66-6, ISBN 978-83-61602-66-8.
  13. a b Agnieszka Lebeda, Commentaries to the Polish Etnographic Atlas, 2002, s. 190.
  14. Kielecka teka skansenowska, t. 1, 91, 2000.
  15. Magdalena Michniewska, Kościoły drewniane Karpat i Podkarpacia: przewodnik, Rewasz, 2001, s. 67.
  16. Procesje wielkanocne na... koniach. Niezwykłe uroczystości w województwach: opolskim i śląskim [dostęp 2017-04-08].
  17. Dariusz Kosiński, Polski Teatr Przemiany, Instytut im. Jerzego Grotowskiego, 2007, s. 115, ISBN 83-923635-3-1, ISBN 978-83-923635-3-8.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Niedziela Palmowa kościół św. Karola Boromeusza w Warszawie na ul. Chłodnej.JPG
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Niedziela Palmowa. Święcenie palm przed kościołem św. Karola Boromeusza w Warszawie
Palm Sunday in Poland.PNG
(c) I, Mathiasrex, CC BY 2.5
Niedziela Palmowa w Lipnicy Murowanej; widoczna statua świętego na rynku