Niemiecka Akademia Przyrodników Leopoldina

Główny gmach Niemieckiej Akademii Przyrodników Leopoldina w Halle, 2012
Miscellanea Curiosa (Decuria II, Annus VII = 1688) – strona tytułowa

Niemiecka Akademia Przyrodników Leopoldina[1] także Leopoldina (niem. Deutsche Akademie der Naturforscher Leopoldina) – najstarsze niemieckie towarzystwo naukowe, założone w 1652 roku w Schweinfurcie na wzór renesansowych akademii włoskich, specjalizujące się w naukach przyrodniczych i medycznych. Jest to najstarsze działające nieprzerwanie towarzystwo tego typu na świecie. W 2019 roku członkami akademii było 1612 osób.

Historia

Akademia powstała na wzór włoskich akademii renesansu – Narodowej Akademii Rysiów-Ostrowidzów (wł. Accademia Nazionale dei Lincei)[1].

Towarzystwo zostało założone jako Academia Naturae Curiosorum 1 stycznia 1652 roku w wolnym mieście Schweinfurcie przez czterech lekarzy[2][3]: Johanna Lorenza Bauscha (1605–1665), Johanna Michaela Fehra (1610–1688), Georga Balthasara Metzgera (1623–1687) i Georga Balthasara Wohlfahrta (1607–1674)[2]. Leopoldina to najstarsze działające nieprzerwanie towarzystwo specjalizujące się w naukach przyrodniczych i medycznych na świecie[2]. Mottem towarzystwa stało się łacińskie Nunquam otiosus – pol. „nigdy bezczynni”[2].

Pierwszym prezydentem towarzystwa został Johann Lorenz Bausch[2]. Z upływem czasu do akademii przyjmowani byli członkowie z innych miast Niemiec[2]. W 1670 roku, z inicjatywy wrocławskiego lekarza Sachsa von Lewenhaimba, akademia ustanowiła własne czasopismo naukowe Miscellanea Curiosa Medico-physica Academiae Naturae Curiosorum, które ukazuje się do dziś[2]. Miscellanea Curiosa była pierwszym przyrodniczo-medycznym czasopismem naukowym na świecie[2].

W 1677 roku cesarz Leopold I Habsburg potwierdził akademię, a w 1687 roku nadał jej przywileje, potwierdzając niezależność towarzystwa od lokalnych władców oraz gwarantując całkowitą niezależność jego publikacji od cenzury[2]. Wówczas też zmieniona została nazwa akademii na Sacri Romani Imperii Academia Caesareo-Leopoldina Naturae Curiosorum – w skrócie Leopoldina[2]. Jej szczególny status był później potwierdzany przez kolejnych cesarzy Karola VI i Karola VII[2].

W 1686 roku akademia przeniosła swoją siedzibę ze Schweinfurtu do Norymbergi, gdzie w 1731 roku otworzyła własną bibliotekę ze zbiorami[4]. Przez kolejne dwieście lat, siedziba akademii była przenoszona do miasta, w którym mieszkał jej prezydent[4]. W latach 1686–1878, akademia zmieniała lokalizacje piętnaście razy, „stacjonując” w Augsburgu, Altdorfie, Erfurcie, Halle, Norymberdze, Erlangen, Bonn, Breslau, Jenie, Dreźnie, by w 1878 roku osiąść na stałe w Halle[4]. Rok później do Halle przeprowadzono z Drezna bibliotekę, która w 1904 roku otrzymała nowoczesny gmach[5].

W XVIII w. towarzystwo otworzyło się na członków spoza kręgów naukowych – ministrów, urzędników i kler, których przyjmowano jako patronów organizacji[4]. W 1789 roku do Leopoldiny przejęto pierwszą kobietę – księżnę Katharinę Romanowną von Daschkova[4]. Podczas gdy w okresie 1769–1818 towarzystwo przyjmowało średnio siedmiu nowych członków rocznie, w 1818 roku, pierwszym roku prezydentury Christiana Nees von Esenbecka (1776–1858), przyjęto 54 nowych członków – młodych naukowców[4].

Po dojściu Hitlera i nazistów do władzy w 1933 roku, akademia nie obroniła się przed politycznym wpływem – kandydatury na nowych członków musiały być przedkładane do zatwierdzenia nowej władzy; osoby pochodzenia żydowskiego wykreślono ołówkiem z listy członków, a po wojnie skreślenia wytarto gumką[6]. Po zakończeniu wojny, Halle znalazło się w strefie wpływów sowieckich, jednak wcześniej żołnierze amerykańscy wywieźli z miasta wielu naukowców i członków Leopoldiny[6]. Ówczesny prezydent akademii, szwajcarski biochemik Emil Abderhalden (1877–1950) wyjechał do Szwajcarii[6]. Wojska radzieckie wywiozły archiwa towarzystwa i zbiory biblioteczne do Moskwy[6]. Prawo Niemieckiej Republiki Demokratycznej ograniczało zakres działalności akademii, co doprowadziło do zaprzestania naboru nowych członków[6].

W 1954 roku prezydentem Leopoldiny został Kurt Mothes (1900–1983), który zapoczątkował doroczne zjazdy towarzystwa, które miały odbywać się na przemian w Schweinfurcie i w Halle[7]. W Schweinfurcie odbył się jednak tylko jeden zjazd – w 1957 roku[7]. Po wybudowaniu Muru Berlińskiego w 1961 roku i wprowadzeniu ograniczeń w podróżowaniu dla obywateli NRD, naukowcy ze wschodu nie mogli przyjechać do Schweinfurtu ponownie[7]. Spotkania organizowane przez akademię umożliwiały wschodnioniemieckim naukowcom kontakt z badaczami z zachodu. W kontaktach z partią i władzami DDR w sprawach politycznych, Mothes nie wahał się uciekać do groźby przeniesienia siedziby Leopoldiny do Niemiec Zachodnich[7].

W latach 90. XX w. Leopolidna była naturalnym partnerem rządu zjednoczonych Niemiec dla przebudowy wschodnioniemieckiego systemu nauki[7]. Akademia została przeorganizowana i ukierunkowana na prace interdyscyplinarne[7]. Od 2003 roku zintensyfikowano jej kontakty na arenie międzynarodowej[7]. W 2008 roku Leopoldina uzyskała status Narodowej Akademii Nauk[8].

Organizacja

Akademia zarządzana jest przez prezydium, które obraduje raz w miesiącu[9]. Członkowie prezydium wybierani są przez senat akademii na okres pięciu lat z możliwością jednokrotnego wyboru ponownego[9]. Prezydium tworzą prezydent, czterech wiceprezydentów, czterech sekretarzy reprezentujących cztery klasy akademii oraz trzech członków akademii[9]. Od 1 marca 2010 roku prezydentem Leopoldiny jest Jörg Hacker[9].

Leopoldina finansowana jest przez rząd federalny Niemiec (80%) oraz przez władze kraju związkowego Saksonii-Anhalt[10].

Działalność

Jako Narodowa Akademia Nauk Leopoldina prowadzi niezależne badania na tematy ważne dla przyszłości społeczeństwa, których wyniki udostępnia władzom niemieckim i szerszemu społeczeństwu[10].

Akademia przyznaje medale i wyróżnienia, m.in. medal Carusa[3].

Członkostwo

W 2017 roku członkami akademii było 1612 osób[11], z czego ponad jedna czwarta pochodzi z zagranicy[12]. Wśród członków akademii było, łącznie z obecnymi, 179 laureatów Nagrody Nobla[13]. Do Leopoldiny należeli m.in. Charles Darwin, Iwan Pawłow, Isaac Newton, Max Planck, Gottfried Wilhelm Leibniz, Maria Skłodowska-Curie, Alexander von Humboldt, Otto Heinrich Warburg i Albert Einstein[3].

Nowi członkowie wybierani są spośród naukowców rekomendowanych przez członków akademii w wielostopniowym procesie przez prezydium akademii[12].

Przypisy

  1. ↑ a b Niemiecka Akademia Przyrodników — Leopoldina, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2019-12-24].
  2. ↑ a b c d e f g h i j k „Niemals müßig“ - Die Gründung der Leopoldina (niem.). W: leopoldina.org [on-line]. [dostęp 2019-12-24].
  3. ↑ a b c Mieczyslaw Wender. Leopoldina – Niemiecka Akademia Przyrodników. „Nauka”. 1, s. 156–158, 2006 (pol.). 
  4. ↑ a b c d e f Die Wanderjahre der Akademie (niem.). W: leopoldina.org [on-line]. [dostęp 2019-12-24].
  5. ↑ Die Leopoldina wird in Halle sesshaft (niem.). W: leopoldina.org [on-line]. [dostęp 2019-12-24].
  6. ↑ a b c d e Zeit des Nationalsozialismus (niem.). W: leopoldina.org [on-line]. [dostęp 2019-12-24].
  7. ↑ a b c d e f g Streben nach Eigenständigkeit (niem.). W: leopoldina.org [on-line]. [dostęp 2019-12-24].
  8. ↑ Bundesministerium für Bildung und Forschung.: Die Akademien der Wissenschaften (niem.). [dostęp 2019-12-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-12-24)].
  9. ↑ a b c d Präsidium (niem.). W: leopoldina.org [on-line]. [dostęp 2019-12-24].
  10. ↑ a b Rolle der Leopoldina (niem.). W: leopoldina.org [on-line]. [dostęp 2019-12-24].
  11. ↑ Mitgliederverzeichnis (niem.). W: leopoldina.org [on-line]. [dostęp 2019-12-24].
  12. ↑ a b Mitglieder (niem.). W: leopoldina.org [on-line]. [dostęp 2019-12-24].
  13. ↑ Mitglieder mit Nobelpreis (niem.). W: leopoldina.org [on-line]. [dostęp 2019-12-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-07-22)].

Media użyte na tej stronie

Miscellanea CuriosaFrontispice.JPG
Frontispiece of the first German scientific journal Miscellanea Curiosa (Decuria II, Annus VII = 1688). The Miscellanea Curiosa have been published by the Academia Naturae Curiosorum (Leopoldina) since 1670. (Collection W. Michel, Fukuoka)