Niemiecki obóz przesiedleńczy w Toruniu
 Pomnik upamiętniający ofiary Szmalcówki przed Urzędem Miasta Torunia przy ulicy Grudziądzkiej 126 b | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | Toruń (niem. Thorn) |
| Data powstania | 1940 |
| Data likwidacji | 1943 |
Położenie na mapie Torunia  | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  (c) SANtosito, CC BY-SA 4.0 | |
 53°01′51″N 18°36′40″E/53,030833 18,611111 | |
_tablica_na_pomniku_przed_Urz%c4%99dem_Miasta_Torunia_na_ulicy_Grudzi%c4%85dzkiej.jpg)
Niemiecki obóz przesiedleńczy w Toruniu – (tzw. Szmalcówka), obóz niemiecki dla wysiedlonych (niem. "Umsiedlungslager Thorn"), a następnie podoboz (Unterlager) znajdujący się w latach 1940-1943 w Toruniu.
Lokalizacja
Obóz znajdował się w północnej części miasta, w dzielnicy Mokre, przy ul. Grudziądzkiej, w zabudowaniach byłej przetwórni smalcu oraz oleju[1].
Historia
Obóz powstał w 1940 dla ludności wysiedlonej z Torunia i Prus Zachodnich, jak i tych osób, które odmówiły złożenia wniosku o wpisanie na niemiecką listę narodowościową (niem. Deutsche Volksliste). Mieścił się w 4 budynkach i piwnicach dawnej fabryki smalcu, stąd nazwa "Szmalcówka". W okresie wrzesień 1941 – styczeń 1942 formalnie był "wychowawczym obozem pracy", po 1 września 1942 podlegał administracyjnie obozowi w Potulicach jako podobóz. Został zlikwidowany w 1943, a pozostałe w nim osoby wywieziono do obozu potulickiego. Obóz posiadał jedną filię w Toruniu, w zabudowaniach drukarni Stefanowicza na ulicy Bażyńskich (już nieistniejących)[1].
Więźniowie
W okresie od marca 1941 do lipca 1943 przez obóz przeszło łącznie około 20 tysięcy[2] więźniów, w tym kobiet i dzieci. W grudniu 1941 przebywało w nim 2850 osób, w maju 1942 – 3443[3]. Byli oni poddawani selekcji i wysyłani na roboty do III Rzeszy, do Generalnego Gubernatorstwa, do różnych obozów koncentracyjnych oraz do obozu germanizacyjnego w Nowym Mieście Lubawskim[4]. Wielu z osadzonych zmarło jednak jeszcze przed wywózką z powodu tragicznych warunków sanitarnych, epidemii tyfusu, słabego wyżywienia i brutalności strażników[4]. Udało się zidentyfikować 515 ofiar obozu, pochowanych na cmentarzu komunalnym nr 2 w Toruniu, wiadomo jednak, że było ich jeszcze więcej, bo około 1200 osób. Po likwidacji obozu w lipcu 1943 więźniowie zostali przewiezieni do obozu w Potulicach.
Tablica pamiątkowa
Od 1976 przy wjeździe na dawny teren obozu znajduje się pomnik w formie fragmentu muru z tablicą pamiątkową. Do 2006 była to tablica autorstwa Marii Hoffman-Popielewskiej z napisem "Tu zginęło za sprawę niepodległej Polski w latach 1939-1945 z rąk hitlerowskich siepaczy 397 dzieci, 802 kobiet i mężczyzn. Cześć ich pamięci."[5], zastąpiona w 2006 tablicą przygotowaną przez firmę USKOM z napisem "W tym miejscu w latach 1940-1943 był niemiecki obóz przesiedleńczy dla Polaków z Torunia i okolic Umwandererzenrallager – Thorn zwany „Szmalcówką”. Przez obóz przeszło blisko 12 tys. osób, zmarło ok. 1000 osób, w tym ok. 400 dzieci i niemowląt. Pochowani są na pobliskim cmentarzu przy ul. Grudziądzkiej 141"[5].
Zobacz też
- Wysiedlenia Polaków podczas II wojny światowej dokonane przez Niemców
- Niemiecki obóz przesiedleńczy w Potulicach
- Cmentarze w Toruniu
- Cmentarz na Barbarce w Toruniu
- Fort VII Twierdzy Toruń
- Cmentarz radziecki pod Toruniem
Przypisy
- ↑ a b Toruński Serwis Turystyczny
- ↑ Roman Harbar, Zofia Tokarz, Jacek Wilczur, "Czas niewoli, czas śmierci", Interpress, Warszawa 1979
- ↑ red. M. Biskup, Toruń dawny i dzisiejszy, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa-Poznań-Toruń 1983, ISBN 83-01-04958-8, s.502
- ↑ a b Zapomniane obozy – Toruń-Szmalcówka
- ↑ a b Informacja o wystawieniu nowej tablicy na oficjalnej stronie miasta
| Miejsca Pamięci Narodowej | |
|---|---|
| Pomniki martyrologiczne |
Media użyte na tej stronie
Autor:
Mapa miasta Toruń, Polska
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
(c) SANtosito, CC BY-SA 4.0
Location map of Kuyavian-Pomeranian Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 53.83 N
- S: 52.28 N
- W: 17.16 E
- E: 19.88 E
.svg)
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pomnik w formie fragmentu ceglanego muru z tablicą upamiętniającą ofiary Szmalcówki w Toruniu
Autor: Grzegorznadolski, Licencja: CC0
Główna (górna) tablica, na pomniku w formie fragmentu ceglanego muru, upamiętniająca ofiary Szmalcówki nazistowskiego obozu dla Polaków z Torunia i okolic. Pomnik stoi się przed parkingiem Urzędu Miasta Torunia znajdujacego się pod adresem ulica Grudziądzka 126 b
inskrypcja na tablicy:
W tym miejscu w latach 1940-1943/ Był niemiecki nazistowski/ Obóz przesiedleńczy i pracy/ Dla Polaków z Torunia i okolic/ Zwany szmalcówką/ Miejsce martyrologii/ Blisko 12 tysięcy osób/ Zmarło około 1000 osób/ W tym około 400 dzieci i niemowląt/ Pochowani są na pobliskim cmentarzu/ Imienia ofiar II wojny światowej/ Przy ulicy Grudziądzkiej 141Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Cmentarza Ofiar Hitleryzmu w Toruniu2