Niemieckie obozy jenieckie 1939–1945

nieśmiertelnik noszony w oflagu; tu w Stalagu XIIA Limburg an der Lahn (Hesja)
1 marka,
pieniądz obozowy używany
w obozach jenieckich
2 marki 10 fenigów
Karta wyposażenia jeńca w Stalagu X B Sandbostel
Przejawy życia sportowego

W czasie II wojny światowej Niemcy utworzyli sieć około 12 tys. obozów i więzień, zarówno na terenie własnego kraju, jak i krajów podbitych. Do niewoli wzięli około 18 mln osób z 30 krajów. Część z nich była jeńcami wojennymi, osadzonymi w różnych obozach koncentracyjnych, bądź w specjalnych obozach jenieckich.

Niemiecki system obozów jenieckich

  • Kgf-Lager (Kriegsgefangenenlager) – obóz jeniecki
    • Frontstalag (Frontstammlager für Kriegsgefangene) – obóz frontowy
    • Dulag (Durchgangslager für Kriegsgefangene) – obóz przejściowy (filtracyjny)
      • Dulag Luft (Durchgangslager für kriegsgefangene Luftwaffenangehörige) – obóz przejściowy dla lotników
    • Oflag (Offizierslager für kriegsgefangene Offiziere) – dla oficerów
    • Stalag (Stammlager für kriegsgefangene Mannschaften und Unteroffiziere) – dla podoficerów i szeregowych
      • Stalag Luft (Stammlager für kriegsgefangene Luftwaffenangehörige) – dla podoficerów i szeregowych lotnictwa
    • Marlag (Marinekriegsgefangenenlager für Marineangehörige) – dla marynarzy
    • Milag (Marineinterniertenlager für Angehörige der Handelsmarine) – dla marynarzy marynarki handlowej
  • szpitale jenieckie
    • Kgf-Laz (Lazarett für Kriegsgefangene) – szpital dla jeńców wojennych
    • Res-Laz (Reserve-Lazarett) – szpital rezerwowy
  • dla osób cywilnych
    • Heilag (Heimkehrerlager) – przesiedlanych przez wojsko
    • Ilag (Internierungslager für Zivilpersonen) – internowanych przez wojsko
  • Schattenlager (Lager ohne eigene Gefangenenunterkünfte) („obóz w cieniu”) obóz w którym nie wydzielono części dla jeńców wojennych
  • Arb-Kdo (Arbeitskommando) – komando pracy

Nazewnictwo

Terytorium III Rzeszy zostało podzielone na Okręgi Wojskowe (Wehrkreis), którym podlegały także okręgowe dowództwa obozów jenieckich (Wehrmachtsauskunftstelle für Kriegerverluste und Kriegsgefangene).

Przykładowy zapis:

Oflag VII A Murnau

oznaczał:

obóz jeniecki dla oficerów (Oflag) utworzony jako pierwszy (A) w VII Okręgu Wojskowym (Bawaria) w miasteczku Murnau

Rozbudowane obozy jenieckie dodatkowo nosiły oznaczenia:

  • H (Hauptlager) – obóz główny
    • N (Nebenlager) – podobozy
    • Z (Zweiglager) – podobozy

Lista obozów według podziału na wojskowe okręgi

Uwaga: W nawiasach podano lokalizację obozu na aktualnej mapie politycznej świata.

Okręg Wojskowy I

Okręg Wojskowy II

(c) Bundesarchiv, Bild 146-1990-009-27 / Hartmann / CC-BY-SA 3.0
Stalag II-B
(c) Bundesarchiv, Bild 146-1990-009-24 / Hartmann / CC-BY-SA 3.0
Stalag II-B

Okręg Wojskowy III

Karta zwolnienia jeńca ze Stalagu III A Luckenwalde

Okręg Wojskowy IV

Okręg Wojskowy V

Okręg Wojskowy VI

Okręg Wojskowy VII

Okręg Wojskowy VIII

Okręg Wojskowy IX

Okręg Wojskowy X

Okręg Wojskowy XI

Okręg Wojskowy XII

Okręg Wojskowy XIII

Stalag w Norymberdze, zima 1939

Okręg Wojskowy XVII

  • Stalag XVII A Kaisersteinbruch
  • Stalag XVII B Krems-Gneixendorf, wcześniej używano nazwy: Dulag Gneixendorf
  • Stalag XVII C Döllersheim, wcześniej nazywany: Dulag Döllersheim
  • Stalag XVII D Pupping, początkowo obóz nosił nazwę Zweiglager Pupping, następnie zmienił nazwę na Stalag 237, Stalag 397 i ostatecznie Stalag 398 Pupping
  • Oflag XVII A Edelbach

Okręg Wojskowy XVIII

Okręg Wojskowy XX

Inne obozy

Pomnik jeńców Oflag 64 w Szubinie

Odnotowane fikcyjne obozy jenieckie

Obozy jenieckie z okresu II wojny światowej pojawiają się również w literaturze i filmach przygodowych. Część z nich są to jednostki stworzone tylko i wyłącznie na potrzeby scenariusza i nie mają nic wspólnego z faktami i historią. Są to m.in.

  • Stalag 13 – miejsce akcji amerykańskiego sitcomu Hogan’s Heroes
  • Stalag 17 – nazwa obozu i jednocześnie tytuł filmu z 1953 produkcji USA

Przypisy

  1. a b c d e f g h Lietz 1982 ↓, s. 219.
  2. Lietz 1982 ↓, s. 106.
  3. a b c d e f g h Lietz 1982 ↓, s. 100.
  4. a b Lietz 1982 ↓, s. 101.

Bibliografia

  • Zygmunt Lietz: Obozy jenieckie w Prusach Wschodnich 1939–1945. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06814-3.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Bundesarchiv Bild 146-1990-009-24, Stalag II B, Hammerstein.jpg
(c) Bundesarchiv, Bild 146-1990-009-24 / Hartmann / CC-BY-SA 3.0
Dla celów dokumentacyjnych Niemieckie Archiwum Federalne często zachowywało oryginalny opis fotografii, który może być błędny, tendencyjny, przestarzały bądź politycznie skrajny. Info non-talk.svg
Stalag II B, Hammerstein, 1941
CMJW gwasz.jpg
Autor: Zdzisław Jaeschke, Licencja: CC BY-SA 3.0
Stalag w Norymberdze zimą, gwasz
Pokwitowanie wydania majątku ruchomego.jpg
Wyposażenie jeńca - pokwitowanie wydania "majątku ruchomego"

Z archiwum domowego Henryka Zielińskiego, skan wykonałem osobiście

--Julo 07:42, 30 sty 2005 (CET)
CMJW zwolnienie.jpg
Autor: Stalag IIIA Luckenwalde, Licencja: CC BY-SA 3.0
Potwierdzenie zwolnienia z niewoli
Bundesarchiv Bild 146-1990-009-27, Stalag II B, Hammerstein.jpg
(c) Bundesarchiv, Bild 146-1990-009-27 / Hartmann / CC-BY-SA 3.0
Dla celów dokumentacyjnych Niemieckie Archiwum Federalne często zachowywało oryginalny opis fotografii, który może być błędny, tendencyjny, przestarzały bądź politycznie skrajny. Info non-talk.svg
Delegation des Internationalen Roten Kreuzes unter Leitung von Prof. Carl Jacob Burckhardt besucht Stalag II B, Hammerstein
9.8.1941
Obozowe-niesmiertelnik KGF LG OF XII A Nr 427.jpg
Nieśmiertelnik obozowy polskiego jeńca niemieckiego oflagu
Zaproszenie na obozową galę sportową.jpg
Zaproszenie na obozową "galę sportową"

Prócz licznych zajęć obowiązkowych jeńcy mieli też czas na namiastkę życia kulturalnego i sportowego.

Drogi kolego,
W podziękowaniu za Pański udział w zawodach sportowych w sezonie 1943, biuro C.A.A. przyznało Panu pamiątkowy medal Klubu. Medal zostanie Panu wręczony w niedzielę 20 lutego 1944 w czasie Gali sportowej, która odbędzie się w sali wychowania fizycznego.
Dochód z tego święta zasili kasę obozową.
Wejście 0 R.M.50

Skrót C.A.A. trudny do rozszyfrowania, natomiast Wejście 0 R.M.50 oznacza prawdopodobnie cenę biletu zero przecinek pięćdziesiąt Reichsmark czyli po prostu pół marki obozowej

Z archiwum domowego Henryka Zielińskiego, skan wykonałem osobiście
--Julo 07:58, 30 sty 2005 (CET)