Nieobywatele (Łotwa)

Wzór dokumentów nieobywatelki Łotwy

Nieobywatele (łot. nepilsoņi) – jedna z czterech kategorii osób przebywających na stałe na Łotwie, której w świetle krajowej ustawy o naturalizacji nie przysługiwały prawa obywatelskie, a które równocześnie nie są bezpaństwowcami ani obywatelami państwa trzeciego.

Wprowadzenie statusu i jego charakterystyka

Władze Łotwy, po odzyskaniu przez ten kraj niepodległości, zdecydowały, że prawo do obywatelstwa kraju będzie przysługiwać jedynie osobom, które posiadały je przed radziecką aneksją Łotwy 16/17 czerwca 1940 oraz ich potomkom^[1]. Ustawa „O przywróceniu praw obywateli Republiki Łotwy i podstawowych zasadach naturalizacji”, przyjęta 22 czerwca 1994 na podstawie wcześniejszego postanowienia parlamentu o zasadach naturalizacji i obywatelstwie, dzieliła osoby stale przebywające na Łotwie na obywateli, nieobywateli, obywateli innych państw oraz bezpaństwowców. Status nieobywatela w 1993 przysługiwał 876 tys. ludzi, w zdecydowanej większości Rosjanom – osobom, które posiadały obywatelstwo radzieckie, a po 1991 nie uzyskały żadnego innego obywatelstwa^[1]. Rządzący Łotwą uznawali bowiem ludność rosyjskojęzyczną za bezpośrednie zagrożenie dla etnicznych Łotyszy, potencjalny instrument wrogiej polityki rosyjskiej wobec Rygi^[2].

Nieobywatele nie mają biernego ani czynnego prawa głosowania w wyborach na żadnym poziomie, nie mogą wstępować do służby cywilnej ani pracować na stanowiskach związanych z bezpieczeństwem narodowym Łotwy, nie mają prawa nabywania ziemi. Posiadają natomiast prawo stałego pobytu, poza granicami kraju korzystają z opieki konsularnej Łotwy, od wstąpienia Łotwy do Unii Europejskiej mogą podróżować po jej terytorium bez wiz^[1].

Ustawa o obywatelstwie stanowi, że nieobywatele mogą uzyskać obywatelstwo, jeśli żyją na Łotwie dłużej niż pięć lat (licząc od 4 maja 1990), posiadają legalne zatrudnienie, znają język łotewski, konstytucję i zobowiązują się do lojalności wobec państwa^[3]. Prawo do ubiegania się o obywatelstwo nie przysługiwało przy tym byłym pracownikom radzieckich służb specjalnych, emerytowanym oficerom Armii Radzieckiej, wszystkim, którzy sprzeciwiali się niepodległości Łotwy, oraz propagatorom ustroju totalitarnego i idei komunistycznych^[3].

Krytyka łotewskich rozwiązań prawnych i ich modyfikacje

Brzmienie ustawy o obywatelstwie spotkało się z krytyką Unii Europejskiej, Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Rady Europy oraz Rosji^[1]. Organizacje międzynarodowe zarzucały Łotwie dążenie do budowy etnicznego państwa narodowego^[3]. Rosja domagała się zgody na naturalizację wszystkich łotewskich Rosjan, grożąc Rydze sankcjami gospodarczymi^[3]. Pod międzynarodową presją rząd łotewski dokonał pewnych korekt w polityce naturalizacyjnej, w 1998 znosząc limit osób, które w ciągu jednego roku mogły przejść z kategorii nieobywateli do obywateli, jak również wycofując niektóre ograniczenia dotyczące dostępu nieobywateli do zawodów, w których wymagana jest bardzo dobra znajomość języka łotewskiego^[1]. W 2004 wprowadzono również możliwość nadania obywatelstwa łotewskiego dzieciom nieobywateli urodzonym na Łotwie po 1991, na wniosek rodziców^[1]. Przyczyną, dla której skorygowano dotychczasową politykę w tej kwestii, był również fakt, że łotewskie elity polityczne zrozumiały, że pewne założenia działań z pierwszych lat niepodległości okazały się nietrafne. Nie doprowadzono do emigracji Rosjan ani też nie zmotywowano ich do masowego asymilowania się z Łotyszami^[4]. Największe zainteresowanie uzyskaniem obywatelstwa przypadło na lata 90. XX wieku oraz na okres, gdy Łotwa wstępowała do Unii Europejskiej^[1].

Statystyka

W 2011 liczba nieobywateli wynosiła 296 619 osób, co stanowiło 14,3% całej populacji Łotwy. Odsetek ten powoli spada. W 2016 nieobywateli było 232 143, tj. 11,8%^[1]. Spośród nich 165 316 osób stanowili Rosjanie, 34 644 – Białorusini, 24 499 – Ukraińcy, a 8843 – Polacy^[5].

Przypisy

Bibliografia

• JerzyJ. Kozakiewicz JerzyJ., Polityka bezpieczeństwa państw bałtyckich, Kraków: Instytut Studiów Strategicznych, 2003, ISBN 83-87832-38-3, OCLC 69558382 .