Niepylak apollo

Niepylak apollo
Parnassius apollo
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Niepylak apollo na oście
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Podgromada

owady uskrzydlone

Rząd

motyle

Rodzina

paziowate

Rodzaj

Parnassius

Gatunek

niepylak apollo

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[1]
Status iucn3.1 VU pl.svg
Zasięg występowania
Mapa występowania
Na fińskim znaczku

Niepylak apollo (Parnassius apollo) – gatunek motyla z rodziny paziowatych (Papilionidae), jeden z największych w Polsce motyli dziennych.

Cechy charakterystyczne

  • rozpiętość skrzydeł do 80 mm
  • ubarwienie białe w plamki, na przednim skrzydle pięć czarnych, na tylnym dwie czerwone w czarnej obwódce. Jest to ubarwienie ochronne, doskonale zlewające się z barwą skał wapiennych i białych kwiatów.
  • brak łusek (dlatego nie zostawia na palcach pyłu i stąd nazwa niepylak)
  • wolny, trzepoczący lot
  • żerowanie na kwiatach ostów
  • mała płochliwość

Gąsienica zimuje w osłonce jajowej, wiosną żerują w ciągu dnia, nawet w pełnym blasku słońca. Motyle latają w lipcu i sierpniu.

  • ♀

    ♀

  • ♀△

    ♀△

  • ♂

    ♂

  • ♂ △

    ♂ △

Występowanie i ochrona

Występuje w wielu rejonach Europy, głównie w Alpach i na Półwyspie Iberyjskim. Duże populacje żyją na Kaukazie i na armeńskim Zakaukaziu, między innymi w rejonie jeziora Sewan. Kojarzony powszechnie z terenami górskimi, niepylak apollo występował dawniej również na niżej położonych stanowiskach. Spotykany był w północnej i środkowej Polsce (m.in. w okolicach Warszawy), a nawet na wybrzeżach Bałtyku w Szwecji. Do lat 40. XX w. występował jeszcze na przedmieściach Kijowa[2]. Zmniejszanie się populacji Parnassius apollo, a następnie wymieranie na kolejnych stanowiskach, w Polsce obserwowano od końca XIX wieku. Motyl ten wyginął zupełnie w Bieszczadach (między 1939 a 1945), w Beskidzie Niskim, Beskidzie Sądeckim i w Sudetach. Najdłużej utrzymywały się jego niewielkie populacje w Pieninach i w Tatrach.

Objęty ochroną ścisłą[3], tak jak nieco mniejszy niepylak mnemozyna, niepylak apollo jest zagrożony kompletnym wyginięciem, gdyż jego larwy żerują głównie na dość rzadkich gatunkach roślin: rozchodniku wielkim (w Pieninach), na rozchodniku białym (w Tatrach Bielskich i w grupie Siwego Wierchu) oraz na rozchodniku karpackim (w pozostałej części Tatr)[4]. Rozchodnik wymaga dobrze naświetlonych piarżysk wapiennych, a te zaczęły zanikać na skutek zalesiania i zaniechania wypasu. W Tatrach Polskich w połowie XX wieku istniało ponad 30 stanowisk niepylaka apollo. Na większości z nich motyle wyginęły przed końcem lat 50., na kilku innych przed 1965, głównie wskutek masowego zalesiania halizn i nieużytków, co prowadziło do skrajnego ograniczenia bazy troficznej tego gatunku[2]. Zapewne w pierwszej połowie lat 90. zanikła populacja apolla w Dolinie Kościeliskiej, a kilka lat później w Dolinie Chochołowskiej. Szczegółowe poszukiwania w latach 2005 i 2006 nie wykazały już śladów występowania tego motyla na terenie polskich Tatr, choć jeszcze w 2003 r. osobniki tego gatunku były obserwowane tuż za granicą, po stronie słowackiej, w dolinach Cichej i Koprowej[5]. Dopiero w lipcu 2010 udało się znów potwierdzić występowanie niewielkiej populacji tego gatunku na terenie jednej z dolin polskich Tatr Zachodnich[6]. W Pieninach wymieranie lokalnych populacji niepylaka apollo łączyło się nie tylko z zanikiem występowania rozchodnika wielkiego na skutek zalesiania, ale i z przebudową gatunkową pienińskich łąk na skutek ich nawożenia[2].

W Polsce występuje w:

  • Pieninach (lokalny podgatunek Parnassius apollo frankenbergeri)
  • Tatrach (lokalny podgatunek Parnassius apollo candidus[4]).

Próby reintrodukcji niepylaka apollo dokonywane były w przeszłości w Sudetach oraz w okolicy Biecza w dolinie Ropy. Mimo początkowych sukcesów, po kilku lub kilkunastu latach wszystkie populacje jednak wymarły.[2] Niepylaka spotkać obecnie można głównie na terenie Pienińskiego Parku Narodowego, dlatego że wdrożono tam program jego reintrodukcji i ochrony[7]. Obecnie (2012) realizowany jest również kolejny projekt reintrodukcji niepylaka apollo w Sudetach[8].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Parnassius apollo, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
  2. ↑ a b c d Jerzy S. Dąbrowski, Z dziejów występowania motyla niepylaka apollo w Polsce i w Tatrzańskim Parku Narodowym, „Wierchy” (75), 2009, s. 215–221.
  3. ↑ Na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2014 r. poz. 1348).
  4. ↑ a b Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 1995, s. 34. ISBN 83-7104-008-3.
  5. ↑ Bogusław Pawłowski: Motyle Karpat [w:] "Parki Narodowe" nr 4/2005, ISSN 0867-6550, s. 2-4
  6. ↑ Tomasz Zwijacz-Kozica, Filip Zięba, Niepylak apollo: był czy powrócił?, „Tatry” (4 (34)), jesień 2010, s. 34–38.
  7. ↑ Szczegółowe informacje na dydaktycznych tablicach w wąwozie Homole.
  8. ↑ Reintrodukcja i restytucja niepylaka apollo na Dolnym Śląsku, Fundacja EkoRozwoju, 16 marca 2011 [dostęp 2012-09-04] [zarchiwizowane z adresu 2012-12-03].

Linki zewnętrzne


Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 VU pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
ParnassiusApollo1136.jpg
Autor: Robert Kindermann aka RobertK, Licencja: CC BY-SA 2.5
Female Apollo with Sphragis
Apollo-1986.jpg
Postage stamp depicting the Parnassius apollo butterfly
Apollo distribution map.png

A map of distribution of Parnassius apollo (according to speciesplus.net).

Warning: this map highlights countries in which the species has been recorded, but its actual distribution usually spans a small fraction of said countries.