Niepylak mnemozyna

Niepylak mnemozyna

Parnassius mnemosyne
(Linnaeus, 1758)
Niepylak mnemozyna
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Podgromada	owady uskrzydlone
Rząd	motyle
Rodzina	paziowate
Rodzaj	Parnassius
Gatunek	niepylak mnemozyna

Niepylak mnemozyna (Parnassius mnemosyne) – gatunek motyla dziennego z rodziny paziowatych (Papilionidae).

Wygląd

Długość przedniego skrzydła 26–30 mm. Skrzydła są czarno-białe, bez barwnych plam. Wyraźny dymorfizm płciowy, samica wyraźnie odróżnia się bardziej rozbudowanym czarnym rysunkiem na skrzydłach, a także żółtawym zabarwieniem przedniej części tułowia i boków odwłoku. Tuż po przepoczwarczeniu podobny kolor mają skrzydła. Ciemno ubarwione pokryte włosami ciało, skrzydła proporcjonalnie większe niż u innych motyli, rzadkie ułożenie łusek, dające wrażenie przezroczystości. Te cechy wspólne wszystkim niepylakom predysponują je do życia w surowszym klimacie. W locie może być wzięty za bielinka kapustnika.

Gąsienice pojawiają się od początku kwietnia do maja, lub - jeśli zimuje gąsienica - od sierpnia do czerwca. Czarne z czerwonymi kropkami larwy żerują pojedynczo wyłącznie w dni słoneczne. Są bardzo płochliwe. Rozwój gąsienic jest bardzo szybki i trwa około 3 tygodnie. Ma to związek z naturą kokoryczy: są one geofitami, ale zanim ich pędy nadziemne zginą, larwy niepylaka zdążą już przepoczwarzyć się w ściółce, w usnutym przez siebie rzadkim oprzędzie.

• 

  ♂

• 

  ♂ △.

• 

  ♀

• 

  ♀ △.

Biotop

Występują zarówno na nizinach, jak i w górach do wysokości 1500 m n.p.m. Typowym środowiskiem życia są nasłonecznione łąki i polany sąsiadujące z lasem liściastym lub mieszanym. Motyle większą część czasu spędzają na terenie nie osłoniętym koronami drzew, ponieważ są owadami słońcolubnymi.

Zasięg występowania

Zasięg gatunku obejmuje zachodnią Palearktykę: od Pirenejów przez środkową i północną Europę oraz Turcję po góry Bliskiego Wschodu, Ural, południową Syberię i Tienszan. W Europie mnemozyna osiąga 65°N. Nie występuje na Wyspach Brytyjskich, Danii, i Półwyspie Pirenejskim. Zasięg jego rozmieszczenia nie jest ciągły ponieważ ściśle uzależniony jest od występowania kokoryczy - roślin, na których żerują larwy.

W Polsce na południu największa populacja zamieszkuje Beskid Niski, Bieszczady, Pieniny i Tatry. W latach 50. XX w. w Beskidzie Niskim występowały jeszcze "rójki" mnemozyny, podczas których obserwowano w jednym miejscu setki osobników. Stwierdzono także obecność tego gatunku w masywie Jaworzyny Krynickiej na terenie Beskidu Sądeckiego. Motyl ten występował również na obszarze Pogórza Ciężkowickiego i Pogórza Dynowskiego. Znacznie rzadszy jest w zachodniej Polsce, gdzie spotkać go można na jednym izolowanym stanowisku w Sudetach. W okolicach Krakowa, gdzie występował w rejonach skałek wapiennych Zwierzyńca i Przegorzał, zaniknął między rokiem 1820 a 1856. W strefie niżowej, najważniejszą ostoję gatunku stanowi Kotlina Biebrzańska. Spotykany jest również w Puszczy Rominckiej, Augustowskiej i Białowieskiej.

Rozwój

Gąsienica niepylaka mnemozyny

Pojaw osobników dorosłych przypada na drugą połowę maja i pierwszą połowę czerwca, jedynie wyżej w górach przeciąga się do początków lipca. Długość okresu lotów zależy od warunków pogodowych. Przy upalnej pogodzie może ulec skróceniu do kilkunastu dni. W pierwszej fazie, w populacji przeważają samce, a dopiero później proporcje się wyrównują. Samce dokonują lotów patrolowych w poszukiwaniu przesiadujących nisko na roślinach samic. W czasie kopulacji samiec, wydzieliną specjalnego gruczołu, buduje na odwłoku samicy twardą muszelkowatą strukturę zwaną sfragis, sprawiającą, że samica staje się niedostępna dla innych samców.

Ochrona

Gatunek objęty ochroną ścisłą w Polsce^[1]. Podlegał już ustawie o ochronie gatunkowej zwierząt z dn. 4 listopada 1952 r. (Dz. U. R. P., nr 45, poz. 307). Ujęty jest również w załączniku IV dyrektywy siedliskowej i konwencji berneńskiej.

Przypisy

Bibliografia

• Chrostowski Marian: Niepylak mnemozyna z Karpat, w: "Wierchy" R. 29 (1960), Kraków 1961, s. 229-230.

Linki zewnętrzne

• Parnassius mnemosyne (Linnaeus, 1758) Polska Czerwona Księga Zwierząt – Bezkręgowce [dostęp 18 sierpnia 2009]