Nieróbka czarniawa

Nieróbka czarniawa
Anergates atratulus[1]
(Schenck, 1852)
Ilustracja
(c) The photographer and www.AntWeb.org, CC BY 4.0

Samiec nieróbki czarniawej
Ilustracja
(c) The photographer and www.AntWeb.org, CC BY 4.0

Głowa nieróbki czarniawej
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Podtyp

sześcionogi

Gromada

owady

Rząd

błonkoskrzydłe

Podrząd

trzonkówki

Infrarząd

żądłówki

Nadrodzina

osy

Rodzina

mrówkowate

Podrodzina

Myrmicinae

Plemię

Tetramoriini

Rodzaj

Anergates
Forel, 1874

Gatunek

Anergates atratulus

Synonimy

Myrmica atratula Schenck, 1852
Anergates friedlandi Creighton, 1934

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
Status iucn3.1 VU pl.svg

Nieróbka czarniawa[3] (Anergates atratulus) – gatunek mrówek z podrodziny Myrmicinae, należący do monotypowego rodzaju Anergates. Jest wyspecjalizowanym pasożytem społecznym, królowe i samce spotykane są w gniazdach mrówek gospodarzy z rodzaju murawka (Tetramorium). Nazwa łacińska rodzaju odzwierciedla brak kasty robotnic (gr. έργατης – robotnik, α – przedrostek oznaczający brak czegoś)[4].

Występowanie

Gatunek holarktyczny, występuje w Europie, południowej części Niziny Zachodniosyberyjskiej i na Kaukazie oraz w Ameryce Północnej, dokąd została zawleczona razem z gospodarzami, Tetramorium caespitum[5][6]. W przeciwieństwie do innych pasożytniczych gatunków mrówek zasięg występowania Anergates atratulus jest stosunkowo rozległy[7]. W Polsce znana jest z pojedynczych stanowisk: Gdańska-Sobieszewa, Borów Tucholskich, okolic Łącka i Gostynina, Wyżyny Łódzkiej, Niziny Sandomierskiej, Małych Pienin[8][9]. Rzadka w całym zasięgu występowania, figuruje w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych jako narażona na wyginięcie.

Charakterystyka

Nie występują robotnice. U królowych i samców obserwuje się morfologiczne i anatomiczne wykładniki przystosowania do pasożytniczego trybu życia – u samców zredukowane są czułki, żuwaczki, głaszczki i odnóża, u królowych zredukowane jest użyłkowanie skrzydeł, a potyliczna część głowy jest wąska. Królowe mają długość 2,7–3,5 mm, są barwy ciemnobrązowej do czarnej, ciało gęsto punktowane i matowe; odwłok nieco błyszczący. U czynnych rozrodczo królowych fizogastryczny odwłok znacznie przewyższa rozmiarami resztę ciała[9]. Czułki 11–członowe u obu płci. Żądło, o ile występuje, jest szczątkowe. Samce są bezskrzydłe, nie ergatoidalne (czyli nie podobne do robotnic), poczwarkokształtne, osiągają długość 2,5–3,2 mm. Mają ochrowożółtą barwę. Oczy są dość duże, położone poniżej środka boków głowy. Żuwaczki palcowate, zaokrąglone na końcu, bez ostrej krawędzi. Odwłok jest szeroki i gruby, jego koniec zagięty w stronę brzusznej powierzchni. Przydatki genitalne są duże i wystające[9].

Biologia

Gatunek inkwilinistyczny, wszystkie kasty są obligatoryjnymi pasożytami społecznymi. Królowe wybierają do osiedlenia osierocone kolonie mrówek z rodzaju Tetramorium, przede wszystkim Tetramorium caespitum i Tetramorium impurum, także Tetramorium diomedeum, Tetramorium moravicum, Tetramorium chefketi[10]. Występuje fakultatywna poligynia; w opanowanej kolonii żyje zazwyczaj kilka czynnych rozrodczo królowych i do tysiąca młodych form seksualnych, ale opisywano też kolonie monogyniczne. Samic jest zdecydowanie więcej (stanowią 67–98% form seksualnych); jeden samiec kopuluje (w warunkach obserwacji laboratoryjnej) z co najmniej trzema królowymi, samce nieróbki muszą więc być bardziej płodne niż samce innych gatunków mrówek[11]. Do kojarzenia dochodzi wewnątrzgniazdowo[9]. Uskrzydlone samice opuszczają gniazdo mrówek w poszukiwaniu nowych kolonii od maja do sierpnia. Pozostałe w gnieździe fizogastryczne królowe żyją, dopóki nie wymrą obsługujące je robotnice gatunku gospodarza, zazwyczaj nie dłużej niż 2–3 lata[8].

Przypisy

  1. ↑ Anergates atratulus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. ↑ Anergates atratulus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
  3. ↑ Jarosław Łomnicki: Spis mrówek Lwowa i okolicy. Lwów: 1928, s. 4.
  4. ↑ Forel A. Les fourmis de la Suisse. Systématique, notices anatomiques et physiologiques, architecture, distribution géographique, nouvelles expériences et observations de moeurs. „Neue Denkschriften der Allgemeinen Schweizerischen Gesellschaft für die Gesammten Naturwissenschaften”. 26, s. 93, 1874. 
  5. ↑ Wojciech Czechowski, Alexander Radchenko, Wiesława Czechowska, Kari Vepsäläinen: The ants of Poland with reference to the myrmecofauna of Europe. Warszawa: Natura optima dux Foundation, 2012, s. 184–186. ISBN 978-83-930773-4-2.
  6. ↑ Dash ST, Sanchez L. New Distribution Record for the Social Parasitic Ant Anergates atratulus (Schenck, 1852) (Hymenoptera: Formicidae): An Iucn Red-Listed Species. „Western North American Naturalist”. 69, s. 140-141, 2009. DOI: 10.3398/064.069.0109. 
  7. ↑ Bert Hölldobler, Edward O. Wilson: The Ants. Harvard University Press, 1990, s. 446. ISBN 0-674-04075-9.
  8. ↑ a b Czechowski W. Kolejne stanowisko Anergates atratulus (Schenck, 1852) (Hymenoptera: Formicidae) w Polsce. „Wiadomości Entomologiczne”. 29 (3), s. 217, 2010. 
  9. ↑ a b c d Radchenko A, Czechowska W, Czechowski W: Klucze do oznaczania owadów Polski. Część XXIV Błonkówki – Hymenoptera Zeszyt 63 Mrówki – Formicidae. Toruń: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 2004, s. 79–81.
  10. ↑ Lapeva-Gjonova A, Kiran K, Aksoy V. Unusual Ant Hosts of the Socially Parasitic Ant Anergates atratulus (Schenck, 1852) (Hymenoptera, Formicidae). „Psyche”, 2012. DOI: 10.1155/2012/391525. 
  11. ↑ Heinze J, Lautenschläger B, Buschinger A. Female-biased sex ratios and unusually potent males in the social parasite Anergates atratulus (Hymenoptera: Formicidae). „Myrmecological News”. 10, s. 1–5, 2007. 

Linki zewnętrzne

Zobacz też

Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 VU pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.