Niewypłacalność

Niewypłacalność – w ujęciu finansowo-ekonomicznym stan, w którym majątek dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich zobowiązań dłużnika wobec wierzycieli. Tak rozumianą niewypłacalność należy odróżnić od braku płynności finansowej, tj. stanu w którym dłużnik nie posiada płynnych środków finansowych na bieżącą zapłatę zobowiązań. Brak płynności jest z reguły przejściowy – a zobowiązania mogą zostać zaspokojone ze środków uzyskanych ze zbycia środków trwałych wchodzących w skład majątku dłużnika.

Definicja prawna

Niewypłacalność została także definiowana w polskim prawie. Na gruncie polskiego prawa upadłościowego definicja stanu niewypłacalności ulegała kilku zmianom.

  • stan prawny w latach 2003-2009. Według stanu prawnego sprzed nowelizacji dokonanej w maju 2009 roku, dłużnik był niewypłacalny, jeżeli nie wykonywał swoich wymagalnych zobowiązań. Tak więc za niewypłacalnego można było uznać np. także serwisanta AGD, który pozostawał w zwłoce z terminową naprawą dwóch urządzeń AGD w stosunku do dwóch swych klientów (wierzycieli niepieniężnych).
  • stan prawny w latach 2009-2015. Nowelizacja z maja 2009 zmodyfikowała przepis art. 11 prawa upadłościowego i naprawczego i niejako derogowała definicję legalną bowiem w ustawie nie określało się już wprost "kto jest niewypłacalny" a jedynie "kogo uważa się za niewypłacalnego". Dłużnika w tamtym stanie prawnym uważało się za niewypłacalnego, jeżeli nie wykonywał swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych[1]. Ponadto dłużnika będącego osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznawała zdolność prawną, uważało się za niewypłacalnego także wtedy, gdy jego zobowiązania przekroczyły wartość jego majątku, nawet wówczas, gdy na bieżąco te zobowiązania wykonywał. Tym samym w stanie prawnym z lat 2009-2015 niewypłacalnym był już dłużnik, który nie uregulował w terminie swych zobowiązań w stosunku do co najmniej dwóch wierzycieli[2]. W przypadku osób prawnych niewypłacalnym był podmiot, którego zobowiązania przekroczyły wartość majątku – co jest często spotykane w przypadku nowo tworzonych podmiotów (szczególnie przy kapitale zakładowym obniżonym do 5 tys. zł). Dłużnik niewypłacalny (jego zarząd) był zobowiązany (pod rygorem osobistej odpowiedzialności odszkodowawczej całym swoim majątkiem) do złożenia w terminie 14 dni od momentu wystąpienia w/w przesłanek (tj. np. zaistnienia dwóch niezapłaconych faktur lub przekroczenia przez zobowiązania opcyjne wartości majątku spółki) wniosku o ogłoszenie upadłości.
  • stan prawny od 2016. Od 1 stycznia 2016 roku nowa definicja legalna zawarta w art. 11 prawa upadłościowego stanowi, że dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Jednocześnie domniemywa się, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące. Ponadto: "Dłużnik będący osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, jest niewypłacalny także wtedy, gdy jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące." Prawo upadłościowe wprowadza także od 1 stycznia 2016 domniemanie, że zobowiązania pieniężne dłużnika przekraczają wartość jego majątku, jeżeli zgodnie z bilansem jego zobowiązania, z wyłączeniem rezerw na zobowiązania oraz zobowiązań wobec jednostek powiązanych, przekraczają wartość jego aktywów, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące[3]. Od chwili zaistnienia stanu niewypłacalności osoba prowadząca sprawy spółki ma 30 dni na złożenie do sądu wniosku o upadłość, otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego albo zatwierdzenie układu w postępowaniu o zatwierdzenie układu (art. 21 prawa upadłościowego).

Niewypłacalność państwa

O wiele bardziej złożonym zagadnieniem jest niewypłacalność państwa[4]. Oznacza ona "brak zdolności finansowej państwa do regulacji jego zobowiązań finansowych"[5]. Niewypłacalność państwa nie oznacza jednak jego upadku[5]. Zgodnie z zasadą słuszności ogłoszenie niewypłacalności przez państwo nie powoduje zerwania umów, których dane państwo nie jest w stanie wykonywać z powodu braku zdolności do regulacji zobowiązań[5]. Innymi słowy: państwo-bankrut nie może poprzez ogłoszenie niewypłacalności uniknąć spłaty zaciągniętych zobowiązań[5].

Możliwe ustępstwa wobec państwa niewypłacalnego[5]:

  • przesunięcie terminów spłaty zobowiązań
  • zmiana treści zobowiązań
  • rekompensata dla wierzyciela (odsetki)

Przykładem państwa niewypłacalnego jest sytuacja finansowa Grecji w 2011 r[6].

Przypisy

  1. ↑ Ustawa z dnia 6 marca 2009 r. o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze, ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz.U. z 2009 r. nr 53, poz. 434)
  2. ↑ P. Zimmerman, Prawo upadłościowe i naprawcze, Komentarz, Beck 2007
  3. ↑ Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (Dz.U. z 2022 r. poz. 1520)
  4. ↑ Gajda-Kantorowska M., (2013), Koszty bankructwa państwa, [w:] Ekonomia, red. Rękas M. i Sokołowski J., Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu nr 305, Wrocław, str. 154-162. ISBN 978-83-7695-382-3.
  5. ↑ a b c d e Mariusz Muszyński. Prawo międzynarodowe wobec problemu niewypłacalności państw. „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”. Rok LXXV – zeszyt 2 – 2013, s. 29-42. Wydział Prawa i Administracji UAM. 
  6. ↑ Grecja niewypłacalna – rynki w szoku. [dostęp 2011-07-25].

Zobacz też

Scale of justice gold.png Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.

Media użyte na tej stronie