Nike cieszyńska

Pomnik Ku Czci Legionistów Śląskich Poległych za Polskę
w Cieszynie
Ilustracja
(c) geo573, CC BY 3.0
Państwo Polska
MiejscowośćCieszyn
Typ pomnikaposąg na cokole
ProjektantJan Raszka (projekt pierwotny);
Jan Herma (projekt rekonstrukcji)
Data odsłonięcia28 października 1934,
7 czerwca 2008 (po rekonstrukcji)
Położenie na mapie Cieszyna
Mapa konturowa Cieszyna, po lewej znajduje się punkt z opisem „Pomnik Ku Czci Legionistów Śląskich Poległych za Polskęw Cieszynie”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Pomnik Ku Czci Legionistów Śląskich Poległych za Polskęw Cieszynie”
Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego
Mapa konturowa powiatu cieszyńskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Pomnik Ku Czci Legionistów Śląskich Poległych za Polskęw Cieszynie”
Ziemia49°45′01,7″N 18°37′39,6″E/49,750472 18,627667

Pomnik Ku Czci Legionistów Śląskich Poległych za Polskę – pomnik w Cieszynie upamiętniający poległych legionistów śląskich, zwany potocznie „cieszyńską Nike” lub „Ślązaczką", pierwotnie autorstwa Jana Raszki stojący w latach 1934-1939, zrekonstruowany w 2005.

Nazwa oraz dedykacja

Pomnik znany jest pod oficjalną nazwą „Pomnik Ku Czci Legionistów Śląskich Poległych za Polskę” oraz potocznie jako „Cieszyńska Nike” lub „pomnik Ślązaczki”. Określenie potoczne nawiązuje do mitologicznej Nike lub „Ślązaczki” ze względu na ludowy strój cieszyński, w który ubrana jest kobieca postać na pomniku.

Monument poświęcony jest zawiązanemu w Cieszynie 8 sierpnia 1914 roku Legionowi Śląskiemu, zwanemu także Cieszyńskim. Tworzyło go ok. 600 ochotników ze Śląska Cieszyńskiego oraz Pogranicza Morawskiego. Legion został włączony do Legionu Wschodniego. Jako część II Brygady Legionów pod dowództwem gen. Józefa Hallera uczestniczył we wszystkich kampaniach wojennych w Karpatach i Besarbii, na Bukowinie i Wołyniu.

Opis

Autorem pomnika jest jeden z weteranów legionistów śląskich – rzeźbiarz Jan Raszka z Ropicy. Pomnik wykonany został z brązu oraz granitu i składa się z postaci Nike cieszyńskiej umieszczonej na wysokim postumencie oraz pamiątkowych tablic upamiętniających szlak bojowy Legionu śląskiego. U stóp pomnika umieszczono dwie tablice upamiętniające szarżę piechoty pod dowództwem por. Jana Łyska, oraz jego wiersz o brzmieniu:

„Wyszliście na zwycięstwa zew, wy – śląskiej ziemi pancerz nasz, polskiego ludu łzy i krew, wy – śląska straż” - Jan Łysek[1].

Na szesnastu kartuszach umieszczonych u stóp cokołu zapisano nazwy miejscowości na Kresach Wschodnich, gdzie walczył Legion Śląski. Cztery kartusze zadedykowano również polskim żołnierzom, którzy polegli podczas wojny polsko-czechosłowackiej w latach 1919–1920. Znalazły się tam nazwy miejscowości Śląska Cieszyńskiego, w których stoczono ważniejsze potyczki z Czechami podczas tego konfliktu: Bystrzyca, Karwina, Bogumin i Skoczów.

Historia

Perspektywa umiejscowienia pomnika w przestrzeni miejskiej od strony ul.Głębokiej

Pomnik został odsłonięty w dniu 28 października 1934 roku przez ówczesnego wojewodę śląskiego Michała Grażyńskiego. W uroczystościach wzięło udział około 15 tysięcy ludzi, w tym weterani Legionu śląskiego oraz przedstawiciele władz i organizacji niepodległościowych[2].

Po wybuchu II wojny światowej, już przed południem 1 września 1939 roku został on zburzony przez Niemców. Metalowe części pozostałe w wyniku tej dewastacji zostały uratowane przez cieszyńskich harcerzy i były przechowywane w prywatnych mieszkaniach. Po wejściu Armii Czerwonej na miejscu po pomniku legionów nowe komunistyczne władze zainstalowały „Pomnik wdzięczności Armii Czerwonej” wykorzystując do tego zachowane fragmenty przedwojennego monumentu. W 1989 roku pomnik dedykowany radzieckiej armii został zburzony, a przy okazji nastąpiła także kompletna rozbiórka pozostałości przedwojennego pomnika Cieszyńskiej Nike.

W dniu 22 marca 2003 roku w Cieszynie zawiązał się „Społeczny Komitet Odbudowy Pomnika” w składzie:

  • przewodniczący Cichomski
  • Władysław Macura
  • cieszyński artysta-rzeźbiarz prof. Jan Herma
  • Piotr Tomica

Komitet podjął się odtworzenia zniszczonej budowli na podstawie zachowanej dokumentacji i dzięki jego wysiłkom pomnik został zrekonstruowany według projektu prof. Jana Herma. Odlew wykonały Gliwickie Zakłady Urządzeń Technicznych. Całość została odsłonięta dnia 7 czerwca 2008 roku, po 74 latach od pierwszego wybudowania i 69 latach od zniszczenia przez Niemców. Na cokole umieszczono napis „Legionistom Ślązakom poległym za Polskę”[3][4].

Kontrowersje

12 października 2005 konsul generalny Czech w Katowicach zaprosił do cieszyńskiego ratusza przedstawicieli Społecznego Komitetu Odbudowy Pomnika starając się nakłonić ich do nie zamieszczania na postumencie kartuszy związanych z czeską aneksją Zaolzia w latach 1919–1920[5].

Przypisy

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Silesian Voivodeship location map2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of en:Silesian Voivodeship with counties (powiats) and municipalities (gminas). Geographic limits of the map:
  • N: 51.1617 N
  • S: 49.2956 N
  • W: 17.8872 E
  • E: 20.0559 E
Legenda pomnik.svg
Symbol pomnika do legendy mapy
Cieszyn Monument 2.JPG
Pomnik ku czci legionistów śląskich poległych za Polskę w Cieszynie
Cieszyn, Pomnik Legionistów Śląskich 1.jpg
Autor: Platanacero, Licencja: CC BY-SA 4.0
Cieszyn, Pomnik Legionistów Śląskich.
Ślązaczka Cieszyn.jpg
Autor: Jacek Proszyk, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ślązaczka na pomniku ku Czci Legionistów Śląskich Poległych za Polskę w Cieszynie
Cieszyn location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: ODbL
Location map of Cieszyn, Poland
Ta mapa of Cieszyn została utworzona dzięki danym z projektu OpenStreetMap, zbieranym przez społeczność. Mapa ta może być niekompletna i zawierać błędy. Niewskazane jest poleganie wyłącznie na niej w nawigacji.
Cieszyn Buildings 50.jpg
Autor: Scotch Mist, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ta fotografia przedstawia zabytek wpisany do rejestru zabytków pod numerem ID
Cieszyn County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Cieszyn County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 49.95 N
  • S: 49.50 N
  • W: 18.55 E
  • E: 19.03 E
Legionistom Ślązakom poległym za Polskę.. - panoramio.jpg
(c) geo573, CC BY 3.0
Pomnik na Wzgórzu Zamkowym w Cieszynie. Zabytkowy monument został odsłonięty w dniu 28 października 1934 roku.