Niketas Stethatos

Niketas Stethatos
Νικήτας Στηθᾶτος
Kraj działania

Cesarstwo Bizantyńskie

Data urodzenia

ok. 1000

Data śmierci

ok. 1090

Wyznanie

chrześcijaństwo

Kościół

Niketas Stethatos[1] (Νικήτας Στηθᾶτος) ur. ok. 1000, zm. ok. 1090 – bizantyński mistyk, teolog, mnich z klasztoru Studion w Konstantynopolu. Był zadeklarowanym polemistą w XI-wiecznej kontrowersji między Wschodem i Zachodem chrześcijaństwa, kończącej się ostateczną schizmą w 1054[2].

Około 1020, podczas pobytu w klasztorze Studion, Niketas Stethatos sprzymierzył się ze swoim nauczycielem duchowym, Symeonem Nowym Teologiem. Gdy Symeonowi zarzucono błędy w jego systemie modlitwy kontemplacyjnej, Niketas został jego biografem i apologetą. W biografii Symeona Nicetas przedstawił własne poglądy na wewnętrzne doświadczenie wiary. Był także autorem traktatu i kilku komentarzy na temat praktyk ascetycznych[2].

Około 1060 Niketas napisał „Żywot Symeona Nowego Teologa”. Opisując celę mnicha Symeona autor wymienił, że było w niej także deesis eikón megále. Ta fraza jest najstarszym znanym użyciem nazwy motywu zwanego w ikonografii wschodniej deesis. Nie ma jednak możliwości zweryfikowania czy chodziło o obrazowanie Chrystusa, Bogurodzicy i Jana Chrzciciela, a tak współcześnie rozumiany jest ten termin[3][4].

Podczas XI-wiecznego sporu między Wschodem i Zachodem chrześcijaństwa Nicetas pełnił dla patriarchy Konstantynopola Michała Cerulariusza rolę teologa-polemisty. Krytykował zachodnią doktrynę dotyczącą sposobu odnoszenia Ducha Świętego do bóstwa, obowiązkowego celibatu duchownych, oczekiwań papieskiej supremacji, oraz używania przaśnego chleba w rzymskim kulcie eucharystycznym[2].

Przypisy

  1. ↑ Grzegorz Makal: św. Grzegorz Palamas, abp Tesalonik. cerkiew.info. [dostęp 2022-09-21]. (pol.).
  2. ↑ a b c Nicetas Stethatos, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2022-09-21] (ang.).
  3. ↑ Roman Mazurkiewicz: Deesis. Idea wstawiennictwa Bogarodzicy i św. Jana Chrzciciela w kulturze średniowiecznej. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, 2012, s. 13. ISBN 97883-242-1796-0.
  4. ↑ Henryk Madej: Deesis. W: Encyklopedia Katolicka. T. 3: Cenzor – Dobszewicz. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II., 1979, s. 1086–1088. ISBN 83-86668-03-2.