Nikołaj Bierdiajew

Nikołaj Bierdiajew
Ilustracja
1910
Data i miejsce urodzenia

18 marca 1874
Obuchów, gubernia kijowska, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

23 marca 1948
Clamart, Francja

Nikołaj Bierdiajew 1912

Nikołaj Aleksandrowicz Bierdiajew (ros. Николай Александрович Бердяев; ur. 6 marca?/ 18 marca 1874 w Obuchowie, zm. 23 marca 1948 w Clamart) – rosyjski filozof, zaliczany do grona największych myślicieli prawosławnych XX wieku[1], zwolennik nadziei powszechnego zbawienia, jeden z tzw. wiechowców[2]. Był, obok Lwa Szestowa, najbardziej znanym na Zachodzie rosyjskim filozofem XX wieku[3].

Życiorys

Urodził się w arystokratycznej rodzinie[4]. Jego matką była księżniczka Aleksandra Kudaszowa, jej matką chrzestną zaś Elżbieta Krasińska, wdowa po Zygmuncie Krasińskim (1812–1859). Miał także polskich krewnych, Marię Branicką (1843–1919), księżniczkę z domu Sapieha, która była kuzynką jego matki[5]. W 1894 roku wstąpił do Imperatorskiego Uniwersytetu Kijowskiego św. Włodzimierza, gdzie pod wpływem Gieorgija Czełpanowa zainteresował się filozofią[6].

W Rosji działał w ruchu socjalistycznym, za co zesłano go do Wołogdy. Po przewrocie bolszewickim, z uwagi na jego związki z marksizmem, w 1920 roku mianowano go dziekanem na wydziale filozofii uniwersytetu moskiewskiego. Jednak już w 1921 roku został aresztowany i oskarżony o szpiegostwo. Po przesłuchaniu przez Feliksa Dzierżyńskiego został zwolniony. Po niedługim czasie znów został aresztowany, po czym polecono mu opuścić miasto. W 1922 roku aresztowano go raz jeszcze i otrzymał wtedy nakaz wyjazdu z Rosji Sowieckiej pod groźbą rozstrzelania, z powodu jawnej niechęci wobec komunizmu[5]. Wyjechał w zorganizowanej przez bolszewików grupie około siedemdziesięciu intelektualistów (tzw. „statek filozofów”). Po wydaleniu mieszkał w Berlinie, a następnie w Paryżu. Brał udział we francuskim życiu intelektualnym, a w latach 1926–1939 redagował pismo Put′ (ros. Droga).

Życie prywatne

Miał żonę, którą poznał w 1904 r. Lidia(ros.) (1874–1945) opisała życie męża i opublikowała w postaci pamiętnika Zawód: żona filozofa. Z zapisków tych wynika, że Bierdiajew był bardzo troskliwym, czułym i oddanym mężem. Uważał żonę za osobę wyjątkową i często dziękował Bogu, że pozwolił mu uczestniczyć w tak pięknym zjawisku, jakim było jego małżeństwo[7]. Dzienniki żony powstawały na emigracji, kiedy osiedlili się we Francji. Mieszkali razem z siostrą Lidii – Eugenią. Lidia była inteligentną, bardzo religijną kobietą, znała literaturę klasyczną, pisała wiersze, które filozof zamierzał wydać po jej śmierci[8].

Poglądy

Początkowo zajmował się marksizmem, później nawrócił się na chrześcijaństwo, któremu pozostał wierny do końca życia. Późniejsza filozofia Bierdiajewa była jedną z wczesnych odmian egzystencjalizmu[2]. Swoją egzystencjalną filozofię Bierdiajew skoncentrował wokół pojęcia twórczości i czynu twórczego, nazywając swój projekt filozoficzny mianem „filozofii twórczości”[9]. Dla Bierdiajewa istotą czynu twórczego ma być ostateczne przezwyciężenie upadku świata poprzez „wyniesienie” tego świata do rzeczywistości noumenalnej: ludzkość, w oparciu o znajdujący się w niej pierwiastek boski, musi dokończyć akt powszechnego zbawienia rozpoczęty przez odkupienie win na krzyżu[10].

W swojej myśli egzystencjalnej – głęboko religijnej z jednej strony, z drugiej zaś otwartej na dialog z krytyką wiary i Kościoła – Bierdiajew wychodził od człowieka do Boga. Zajmował go problem zła i absurd nienawiści świata do dobra; mękę Chrystusa interpretował jako wejście Boga w najgłębszą warstwę człowieczeństwa. Cierpienie uważał za tak zasadnicze dla człowieczeństwa, że kartezjańską figurę "Myślę, więc jestem" parafrazował: „Cierpię, więc jestem”.

Od wielu innych myślicieli rosyjskich odróżnia go nieobecność w jego pismach rosyjskiego nacjonalizmu, odważny krytycyzm wobec Rosji i Cerkwi prawosławnej oraz stosunek do przedstawicieli wszystkich narodów i warstw społecznych w duchu uniwersalizmu chrześcijańskiego. Pomimo tego Bierdiajew był intelektualnie silnie związany z tradycją filozofii rosyjskiej oraz teologią prawosławną[11].

Temat wolności jest podstawowym zagadnieniem w twórczości Bierdiajewa[12]. Bierdiajew pisał o komunizmie jako o systemie niebędącym systemem socjalnym, lecz religią – dlatego fanatycznie oponującym innym religiom, zwłaszcza chrześcijaństwu. Stąd wysuwał logiczny wniosek o nieuchronnej kolizji komunizmu z innymi religiami. Twierdził, że z powodu swej nietolerancyjności i fanatyczności komunizm nie może być naukową lub intelektualną teorią. Jako religijny filozof, Bierdiajew nie mógł zaakceptować likwidacji wolności osobistej oraz zasady dominacji społeczeństwa nad jednostką głoszonej przez bolszewików.

Jednym z centralnych tematów jego dociekań filozoficznych była filozofia miłości(ang.)[13][5]. W 1907 opublikował artykuł Metafizyka płci i miłości (ros. Метафизика пола и любви) w czasopiśmie Pieriewał (ros. Перевал)[13]. Inne prace, w których najszerzej poruszał problem płci i kobiet, to: Rozważania o egzystencji, Sens twórczości, O przeznaczeniu człowieka oraz Autobiografia filozoficzna[5]. Na rozumienie miłości przez Bierdiajewa bardzo duży wpływ mieli tacy myśliciele, jak Władimir Sołowjow i Wasilij Rozanow[14].

W swej filozofii miłości Bierdiajew był zwolennikiem poglądu, że pierwszy człowiek — Adam, stworzony na obraz Boży, nie był u swych początków ani mężczyzną, ani kobietą. Dopiero na skutek grzechu pierworodnego ujawniła się differentia elementu żeńskiego i męskiego. Rozpad Androgyna wywarł deformujący skutek na obraz Boży w człowieku. Pomimo tego, człowiek pozostaje u swych praźródeł istotą androgyniczną. Według Bierdiajewa, Androgynem był także Jezus Chrystus, który na nowo zjednoczył mężczyznę i niewiastę w jeden androgyniczny obraz. Zdaniem Piotra Przesmyckiego, taki pogląd jest zarazem bezzasadny i naiwny, natomiast Bierdiajewowska teoria androgyniczności człowieka stoi w wyraźnej sprzeczności z doktryną chrześcijańską[15].

Dzieła

Jest autorem ponad 40 książek i kilkuset artykułów .

  • Sens Twórczości (1915)
  • Los Rosji (1918)
  • Nowe średniowiecze (1924 – wyd. pol. 1936) wersja cyfrowa w Elbląskiej Bibliotece Cyfrowej
  • Sens historii
  • Autobiografia filozoficzna
  • Egzystencjalna dialektyka Boga i człowieka
  • Filozofia nierówności
  • Filozofia wolności (wyd. pol.: tł. Ewa Matuszczyk, Białystok: Orthdruk, 1995. ISBN 83-85368-13-2)
  • Królestwo Ducha i królestwo cezara
  • Światopogląd Dostojewskiego
  • Źródła i sens rosyjskiego komunizmu
  • Niewola i wolność człowieka. Zarys filozofii personalistycznej
  • O przeznaczeniu człowieka. H. Paprocki, W. Polanowski (przekł. i oprac.). Kęty: Wydawnictwo Antyk, 2006, s. 308, seria: Biblioteka Europejska. ISBN 83-89637-006..
  • Rozważania o egzystencji
  • Zarys metafizyki eschatologicznej
  • Rosyjska idea (1946)

Przypisy

  1. ↑ Łosski 2000 ↓, s. 278.
  2. ↑ a b Szczipanow 1969 ↓, s. 552.
  3. ↑ Лев Шестов и Николай Бердяев: два типа русской религи- озной философии | KUD Logos [dostęp 2022-08-24] (ros.).
  4. ↑ Мысливченко 2001 ↓, s. 435.
  5. ↑ a b c d Kroczak 2014 ↓, s. 1.
  6. ↑ Ермичев 2020 ↓, s. 52.
  7. ↑ Bierdiajew 2004 ↓, s. 40.
  8. ↑ Kroczak 2014 ↓.
  9. ↑ Jędrysko 2013 ↓, s. 45.
  10. ↑ Jędrysko 2013 ↓, s. 50-51.
  11. ↑ Dwa pesymizmy antropologiczne: Elzenberg i Bierdiajew, 9lib.org [dostęp 2022-08-24] (pol.).
  12. ↑ Кувакин 1980 ↓.
  13. ↑ a b Шестаков 1991 ↓, s. 11.
  14. ↑ Duda 2015 ↓, s. 51.
  15. ↑ Przesmycki 2002 ↓, s. 67.

Bibliografia

w języku polskim
w języku rosyjskim

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Nikolay Berdyaev.jpg
Фотопортрет философа Николая Бердяева в молодости
Николай Бердяев.jpg
Николай Александрович Бердяев