Nikodem Dyzma (film)

Nikodem Dyzma
Ilustracja
Scena z filmu. Na zdjęciu min. Zygmunt Chmielewski oraz Kazimierz Fabisiak.
Gatunek

film fabularny, komedia obyczajowa

Rok produkcji

1956

Data premiery

29 października 1956

Kraj produkcji

Polska

Język

polski

Czas trwania

107 min

Reżyseria

Jan Rybkowski

Scenariusz

Ludwik Starski

Główne role

Adolf Dymsza
Urszula Modrzyńska

Muzyka

Jerzy Harald

Zdjęcia

Władysław Forbert

Produkcja

Zespół Realizatorów Filmowych Rytm

Nikodem Dyzmapolski film fabularny, komedia obyczajowa z 1956 w reżyserii Jana Rybkowskiego. Jest to pierwsza adaptacja powieści Tadeusza Dołęgi-Mostowicza pt. Kariera Nikodema Dyzmy wydanej w 1932.

Okoliczności powstania

Ogłoszenie o premierze filmu w Życiu Warszawy

W czasie stalinizmu powieści Tadeusza Dołęgi-Mostowicza znajdowały się na indeksie cenzury[1]. Pierwsze po przerwie wydanie Kariery Nikodema Dyzmy ukazało się w 1954 roku i było jednym z wydarzeń kulturalnych okresu odwilży, jaki nastąpił po śmierci Stalina[2].

Na fali zmian założony w 1955 roku Zespół Filmowy Rytm podjął się próby zekranizowania tej powieści. Film okazał się pierwszą polską produkcją, która zrywała z socrealistyczną praktyką przedstawiania okresu II Rzeczypospolitej wyłącznie w negatywny sposób.

W roli tytułowej wystąpił Adolf Dymsza, gwiazda przedwojennego kina, zwany "królem polskiej komedii". Reżyserią zajął się Jan Rybkowski, kierownik artystyczny Rytmu, twórca popularnej komedii Sprawa do załatwienia z 1953 roku, w której również grał Dymsza. W produkcję zaangażowało się wielu twórców zarówno doświadczonych, jak i cały szereg młodych (w tym późniejsi reżyserzy Stanisław Bareja i Roman Polański, którzy wystąpili w epizodach). Na ekranie pojawiła się plejada młodych aktorów, a główną rolę kobiecą grała Urszula Modrzyńska, znana z Pokolenia Wajdy (1954).

Odtworzono realia przedwojennej Warszawy, od zwykłych ulic po salony. Film odwoływał się do warszawskiego folkloru miejskiego, którego ikoną był "Dodek". Stylistyka salonowych scen nawiązywała wprost do przedwojennego kina, a jednocześnie sposób prowadzenia fabuły i prowadzenia kamery tchnął świeżością i odpowiadał stylistyce komediowej połowy lat 50.

Formalnie film miał być krytyką elit sanacyjnych, podobnie jak powstały dwa lata wcześniej Domek z kart. Jednak uciekając w groteskę twórcy Nikodema Dyzmy niemal całkiem pozbawili film wymowy propagandowej[3]. Przeciwnie, obraz przywoływał pozytywne wspomnienia o czasie sprzed okupacji i socjalizmu, a zwłaszcza nostalgię za dawną Warszawą. Już sam autor powieści, Dołęga-Mostowicz, najpopularniejszy pisarz przedwojenny i współtwórca przebojów filmowych był dla wielu osób symbolem powrotu do "normalności" i najlepszą reklamą filmu[2].

Mimo, iż wiele wcześniejszych filmów trafiło na półki, premiera Nikodema Dyzmy odbyła się 29 października 1956 roku. Był to najgorętszy okres "polskiego października". Pięć dni wcześniej miało miejsce słynne przemówienie Władysława Gomułki na Placu Defilad, a dzień wcześniej czasopismo Po Prostu zamieściło historyczny artykuł "Polski październik"[4]. Premiera filmu stała się jednym z ważnych wydarzeń kulturalnych Października '56. Była to też jedna z niewielu polskich premier roku 1956. Kojarzone z okresem odwilży pierwsze filmy polskiej szkoły, takie jak Kanał Wajdy czy Człowiek na torze Munka, miały premierę dopiero w następnym roku.

Film został przyjęty przez widzów entuzjastycznie[5]. Osiągnął olbrzymi sukces frekwencyjny. Tylko do samego końca 1956 roku obejrzało go aż 1 684 925 widzów (i 3 870 460 widzów do końca lat 60., co czyniło go najpopularniejszą polską premierą tamtego roku)[6]. Krytycy zarzucali jednak Dymszy zbytnie ugładzenie postaci Nikodema Dyzmy, a filmowi groteskowość i odejście od przekazu powieści[2]. Z czasem film był coraz mniej upubliczniany i odchodził w zapomnienie.

W 1980 reżyser Jan Rybkowski ponownie zekranizował powieść, tworząc serial telewizyjny Kariera Nikodema Dyzmy.

Fabuła

Nikodem Dyzma, uliczny nędzarz bez pracy i dachu nad głową (jedynie z własnym frakiem), próbuje zatrudnić się w jednym z nocnych lokali, którego właściciel oświadcza, że on nie nadaje się do tej pracy, gdyż jest zbyt prowincjonalny. Uśmiech losu sprawia, że znajduje na ulicy zaproszenie na pewien wytworny bal, na który postanawia pójść, by oddać zaproszenie (licząc na skromny napiwek), tymczasem zostaje wzięty za jednego z gości, a dzięki dość oryginalnemu zachowaniu zostaje wkrótce prezesem Państwowego Banku Zbożowego.

Obsada

Adolf Dymsza, odtwórca tytułowej roli

Przypisy

  1. Stanisław Adam Kondek: Papierowa rewolucja. Oficjalny obieg książek w Polsce w latach 1948-1955. Warszawa: Instytut Książki i Czytelnictwa. Biblioteka Narodowa, 1999
  2. a b c Czas Dyzmy / Obyczaje / dwutygodnik.com, dwutygodnik.com [dostęp 2021-10-28] (pol.).
  3. Testament pani Hanki, Rzeczpospolita [dostęp 2021-10-29] (pol.).
  4. Październik '56: rocznica wiecu Gomułki na Placu Defilad, dzieje.pl [dostęp 2021-10-28] (pol.).
  5. Dorota Skotarczak, Obraz wyższych warstw społecznych w polskim filmie fabularnym w latach 1947–1989, „Res Historica” (50), 2020, s. 509–529, DOI10.17951/rh.2020.50.509-529, ISSN 2082-6060 [dostęp 2021-10-28] (ang.).
  6. 1956, Box Office'owy Zawrót Głowy [dostęp 2021-10-28] (pol.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Adolf Dymsza.jpg
Adolf Dymsza, a still from a 1933 movie Dvanáct křesel
Tadeusz Dołęga-Mostowicz Polish writer.jpg
Tadeusz Dołęga-Mostowicz, Polish writer (died 1939)
Nikodem Dyzma scena 1956.jpg
Scena z filmu "Nikodem Dyzma" w reżyserii Jana Rybkowskiego z 1956 r. Na zdjęciu min. Zygmunt Chmielewski oraz Kazimierz Fabisiak.
Nikodem Dyzma premiera Życie Warszawy.jpg
Ogłoszenie o premierze filmu "Nikodem Dyzma" 29 października 1956