Nina Andrycz

Nina Andrycz

Nina Andrycz
Data i miejsce urodzenia	11 listopada 1912 Brześć Litewski
Data i miejsce śmierci	31 stycznia 2014 Warszawa
Zawód	aktorka
Współmałżonek	Józef Cyrankiewicz (1947−1968; rozwód)
Lata aktywności	1934–2014
Odznaczenia

Grób Niny Andrycz na cmentarzu Powązkowskim

Nina Andrycz (ur. 11 listopada 1912^[a][6] w Brześciu Litewskim; zm. 31 stycznia 2014 w Warszawie^[7])^[2] – polska aktorka teatralna, filmowa i telewizyjna, recytatorka oraz poetka i pisarka. W latach 1947−1968 małżonka premiera Józefa Cyrankiewicza.

Życiorys

Młodość

Córka Eugeniusza. Studiowała prawo na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie i historię na Uniwersytecie Warszawskim. Studiów tych nie ukończyła. Absolwentka warszawskiego Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej (1934).

Debiut w teatrze

W teatrze zadebiutowała 16 listopada 1934. W latach 1934–1935 pracowała w Teatrze na Pohulance w Wilnie. Aktorka warszawskiego Teatru Polskiego (od 1935 do 2004^[8] – z przerwą w latach 1939–1945). W czasie II wojny światowej była kelnerką.

Role teatralne

Była obsadzana w rolach głównych w dramatach klasycznych i romantycznych, m.in.: Solange w Lecie w Nohant (1935), Lukrecji Borgii w sztuce Cezar i człowiek (1937), Szimeny w Cydzie Corneille’a (1948), tytułowej w Marii Stuart w dramacie Słowackiego (1958), Elżbiety w Don Carlosie Schillera (1960), Królowej Małgorzaty w Ryszardzie III Shakespeare’a (1993), Starej w Krzesłach Ionesco (1995), Klary Zachanassian w spektaklu Wizyta starszej pani Dürrenmatta (1998).

Jej nazwisko kojarzone jest głównie z rolami królowych (Maria Stuart u Słowackiego, Elżbieta w Marii Stuart Schillera, Królowa w Don Carlosie) lub arystokratek i heroin (Szimena w Cydzie, Lady Milford w Intrydze i miłości, Izabela Łęcka w Lalce). Wpływa na to sposób jej gry, pełen patosu i arystokratycznej maniery.

Działalność po 1945

W okresie powojennym była uczennicą polskiego antropozofa i mistyka, Roberta Waltera z Komorowa, pod którego kierunkiem zgłębiała ezoterykę.

Wydała tomiki poezji To teatr (1983), Róża dla nikogo (1989) i Rzeka bez nazwy (1999) oraz kryptobiograficzną powieść My rozdwojeni (1992), w której opisała drastyczne początki swojej kariery.

Poświęcono jej film dokumentalny Już nie mogę przestać być damą (1996). 8 marca 2009 został wyemitowany reportaż o artystce w programie Uwaga – Kulisy sławy.

W 2013 roku ukazała się jej książka pt. Patrzę i wspominam.

Życie prywatne

Od 1947 do 1968 jej mężem był Józef Cyrankiewicz, ówczesny premier PRL. Była bezdzietna z wyboru^[9]. Twierdziła, że jest pozbawiona instynktu macierzyńskiego, i nie zgodziła się urodzić dziecka nawet po zapewnieniach swojej matki, że ona wychowa urodzone przez nią dziecko^[10].

Śmierć i pogrzeb

Zmarła nad ranem po trzytygodniowym pobycie w szpitalu na warszawskim Powiślu z powodu niewydolności krążeniowo-oddechowej w piątek 31 stycznia 2014 roku w wieku 101 lat. Pogrzeb Niny Andrycz odbył się 10 lutego 2014 na Starych Powązkach (kwatera 14-1-3)^[11]. W ostatniej drodze aktorki uczestniczyli m.in. prezes Związku Artystów Scen Polskich Olgierd Łukaszewicz, dyrektor Teatru Polskiego w Warszawie Andrzej Seweryn, Ignacy Gogolewski oraz Janusz Józefowicz, a w imieniu ministra kultury i dziedzictwa narodowego Bogdana Zdrojewskiego odczytano list kondolencyjny^[12]. Pogrzeb miał charakter katolicki zgodnie z życzeniem aktorki^[13][14]. W testamencie aktorka zapisała w spadku swoje pieniądze dla fundacji Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy. WOŚP za te pieniądze kupiła wysokiej klasy densytometr, urządzenie do mierzenia gęstości kości^[15].

Spektakle (wybór)

Przed II wojną światową

• 1934 Nigdy nie można przewidzieć jako Gloria
• 1934 Hamlet jako Ofelia
• 1935 O Zmartwychwstaniu jako Maria Magdalena
• 1935 Ptak jako burmistrzanka
• 1935 Król Lear jako Regana
• 1935 Kordian jako strach / Wioletta
• 1936 Niedobra miłość jako Mania
• 1936 Tessa jako Antonina Sanger
• 1936 Lato w Nohant jako Solange
• 1937 Cezar i człowiek jako Lukrecja Borgia
• 1937 Szczygli zaułek jako Blanka
• 1938 Noc listopadowa jako Joanna
• 1938 Maskarada jako Aleksandrine
• 1939 Koleżanki jako Hela

Spektakle powojenne

• 1946 Papuga jako Marta (reżyseria Juliusz Osterwa)
• 1946 Szkoła obmowy jako Dorymena (reż. Karol Frycz)
• 1947 Oresteja jako Kasandra (reż. Arnold Szyfman)
• 1948, wznowienie 1954 Cyd jako Szimena (reż. Edmund Wierciński)
• 1948 Zakon krzyżowy jako Ryngałła (reż. Janusz Warnecki)
• 1949 Wieczór Puszkinowski (reż. J. Warnecki)
• 1949 Ostatnie dni jako Natalia (reż. Józef Wyszomirski)
• 1950 Tai Yang budzi się jako Tai Yang (reż. zespołowa)
• 1951 Intryga i miłość jako lady Milford (reż. Aleksander Bardini)
• 1952 Lalka jako Izabela Łęcka (reż. Bronisław Dąbrowski)
• 1955 Miesiąc na wsi jako Natalia Pietrowna (reż. Władysław Krzemiński)
• 1955 Intryga i miłość jako lady Milford (reż. Aleksandrowicz Gąssowski) – gościnnie w Teatrze Polskim w Poznaniu
• 1956 Cyd jako Szimena (reż. Ryszard Sobolewski) – gościnnie w Teatrze Polskim w Poznaniu
• 1956 Święta Joanna jako Joanna (reż. Bohdan Korzeniewski)
• 1958 Maria Stuart jako Maria Stuart (reż. Roman Zawistowski)
• 1960 Don Carlos jako Elżbieta Valois (reż. Władysław Hańcza)
• 1961 Pożądanie w cieniu wiązów jako Abbie Putnam (reż. R. Zawistowski)
• 1962 Mariana Pineda jako Mariana Pineda (reż. W. Hańcza)
• 1963 Borys Godunow jako Maryna (reż. Henryk Szletyński)
• 1963 Kleopatra jako Kleopatra (reż. Roman Niewiarowicz)
• 1964 Makbet jako lady Makbet (reż. Otto Axer)
• 1964 Pies ogrodnika jako Diana de Belfior (reż. R. Niewiarowicz)
• 1965 Balladyna jako Balladyna (reż. W. Krzemiński)
• 1967 Nawrócenie kapitana Brassbound jako lady Cecylia Waynflete (reż. Andrzej Szafiański)
• 1968 Wariacje na temat jako Rose (reż. Jan Kulczyński)
• 1969 Intryga i miłość jako lady Milford (reż. Wanda Laskowska)
• 1971 Rzymska wiosna jako Małgorzata Fuller (reż. Jerzy Rakowiecki)
• 1973 Gwiazda jako Gwiazda (reż. Helmut Kajzar) – gościnnie w Teatrze Stara Prochownia w Warszawie
• 1973 Moralność pani Dulskiej jako pani Dulska (reż. Krystyna Meissner)
• 1976 Maria Stuart jako Elżbieta, królowa Anglii (reż. August Kowalczyk)
• 1979 Profesja pani Warren jako pani Warren (reż. K. Meissner)
• 1980 N. Andrycz przedstawia siebie... (widowisko poetyckie) – w Teatrze Stara Prochownia w Warszawie
• 1981 Karnawał jako Małgorzata (reż. Józef Para)
• 1983 Maestro jako Ksena (reż. Kazimierz Dejmek)
• 1985 Biesiada u hrabiny Kotłubaj jako hrabina Maria Kotłubaj (reż. Romuald Szejd) – w Teatrze „Scena Prezentacje” w Warszawie
• 1986 Baba-Dziwo jako Valida Vrana (reż. Mariusz Dmochowski)
• 1988 Lokaj jako Starościna (reż. Andrzej Łapicki)
• 1990 Tango jako Eugenia (reż. K. Dejmek)
• 1993 Ryszard III jako Małgorzata (reż. Maciej Prus)
• 1994 Popołudnie kochanków jako Katarzyna II (reż. Jan Bratkowski)
• 1995 Krzesła jako Ona (Stara; reż. M. Prus)
• 1997 Cocktail Party Julia (Pani Shuttlethwaite; reż. M. Prus)
• 1998 Wizyta starszej pani jako Klara Zachanassian (reż. Zdzisław Wardejn)
• 2000 Lustro jako aktorka (reż. Tomasz Zygadło)
• 2001 Królowa i Szekspir jako Elżbieta I, królowa Anglii (reż. Marcel Kochańczyk) – w Teatrze na Woli im. Łomnickiego w Warszawie
• 2011 Polita jako Sarah Bernhardt (reż. Janusz Józefowicz) – Teatr Studio Buffo Warszawa
• 2012 Mecz małżeński jako Marlene – Rosyjski Teatr Dramatyczny Litwy mieszczący się w dawnej siedzibie Teatru na Pohulance Wilno
• 2013 Włamywacz z lepszego towarzystwa jako Amantka – Rosyjski Teatr Dramatyczny Litwy mieszczący się w dawnej siedzibie Teatru na Pohulance Wilno

Filmografia

Nina Andrycz w Warszawskiej premierze (1950)

Ordery i odznaczenia

• Order Sztandaru Pracy I klasy (1959)
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (3 listopada 1995)^[16]
• Order Sztandaru Pracy II klasy (22 lipca 1949)^[17]
• Złoty Krzyż Zasługi (13 listopada 1953)^[18]
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (1955)^[19]
• Medal 40-lecia Polski Ludowej (1985)
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (28 kwietnia 2008)^[20]
• Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony dla Kultury Narodowej” (1988)
• Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy”

Nagrody

• Nagroda FSRiR w Katowicach (1949)
• Nagroda Przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji za rolę Larysy w przedstawieniu Bez posagu w Teatrze Telewizji oraz inne kreacje aktorskie w Teatrze TV i w Teatrze Polskiego Radia (1963)
• Srebrna Maska (nagroda w plebiscycie czytelników „Expressu Wieczornego” – trzykrotnie (1967, 1968, 1970)
• Zasłużona dla Teatru Polskiego w Warszawie (1976)
• Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia za wybitne osiągnięcia aktorskie (1977)
• Nagroda specjalna „Gazety Wyborczej” na Kaliskich Spotkaniach Teatralnych za rolę Małgorzaty w przedstawieniu Ryszard III Williama Shakespeare’a w Teatrze Polskim w Warszawie (1994)
• Nagroda publiczności na 35. Rzeszowskich Spotkaniach Teatralnych (1996)
• Nagroda Miasta Stołecznego Warszawy (2002)^[3]
• Nagroda Literackiej Premiery Miesiąca (grudzień) za książkę Bez początku, bez końca (2003)
• Nagroda im. Ireny Solskiej (2012)

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Nina Andrycz, [w:] WitoldW. Filler WitoldW., LechL. Piotrowski LechL., Poczet aktorów polskich. Od Solskiego do Lindy, Warszawa: „Philip Wilson”, 1998, s. 8–11, ISBN 83-87571-54-7, OCLC 189426351 .

Linki zewnętrzne

• Nina Andrycz w bazie IMDb (ang.)
• Nina Andrycz w bazie Filmweb
• Nina Andrycz w bazie filmpolski.pl
• Nina Andrycz, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy). [online] [dostęp 2021-04-09] .
• Nina Andrycz na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
• Całe życie w drodze do. Rozmowa, którą przeprowadził z aktorką Remigiusz Grzela
• Kiedy jest się naprawdę gwiazdą, to nie rodzi się dzieci, rodzi się role – wywiad z aktorką
• Nina Andrycz na zdjęciach w bibliotece Polona