Niniwa

Niniwa

(c) Fredarch, CC-BY-SA-3.0 Niniwa, zrekonstruowana Brama Maszki (1990)
Państwo	Irak
Położenie na mapie Iraku Niniwa
36°21′34″N 43°09′10″E/36,359444 43,152778

Niniwa (akad. Ninūa) – starożytne miasto w północnej Mezopotamii, leżące nad wschodnim, lewym brzegiem Tygrysu; jedna ze stolic Asyrii. Obecnie stanowisko archeologiczne Ninawa^[1] w Iraku, na północny wschód od śródmieścia Mosulu.

Historia miasta

Niniwa – głowa kamiennego lamassu odkrytego w trakcie irackich wykopalisk na wzgórzu Nebi Yunus (zdjęcie wykonano w maju 1990 roku)

Płaskorzeźba lwa z Niniwy

Plan murów miejskich Niniwy

Plan wzgórza Kujundżyk z rozmieszczeniem odkrytych tam budowli

Najstarsze ślady osadnictwa na terenie Niniwy datuje się na VI tysiąclecie p.n.e., a w III tysiącleciu p.n.e. istniało już w tym miejscu dość znaczne jak na tamte czasy miasto, znane jako miejsce kultu bogini Inany. U schyłku II tysiąclecia p.n.e. tacy królowie asyryjscy jak Assur-resza-iszi I i jego syn Tiglat-Pileser I, wybudowali tutaj swoje pałace.

Do dużego znaczenia doszła Niniwa w okresie nowoasyryjskim, kiedy to została obrana na stolicę Asyrii przez Sennacheryba, który władał tym państwem w latach 704–681 p.n.e. Z rozmachem rozbudował on miasto, którego powierzchnia sięgnęła niemal 8 km², a długość murów miejskich w obwodzie wynosiła ok. 12 km. Za pierwszym murem z kamienia o wysokości 4,5 m z regularnie rozmieszczonymi wieżami (również kamiennymi) stał mur z suszonej cegły, który miał szerokość ok. 15 m i wysokość 25 m. Na zewnątrz murów znajdowała się fosa o szerokości ok. 55 m. Wprowadzono stałe nawodnienie fosy i zasilenie strumienia Chosr przecinającego miasto, poprzez rozbudowę systemu kanałów i akweduktów znajdujących się na północny wschód od miasta. Niektóre ze zbudowanych wtedy akweduktów są używane do dziś.

Miasto miało kształt klina skierowanego cieńszym końcem w kierunku południowo-wschodnim. Prowadziło do niego 15 bram (wymienione niżej od północno-wschodniego narożnika zgodnie z ruchem wskazówek zegara):

• brama Chalachu,
• brama Szibaniba,
• brama Muszlalu,
• brama Kar-mulissi,
• brama Szamasza,
• brama Chalzi,
• brama Aszura,
• brama Chanduri,
• brama Arsenału,
• brama Pustyni,
• brama Nadbrzeża,
• brama Maszki,
• brama Sina,
• brama Nergala,
• brama Adada.

Nad miastem górowały dwie cytadele. W pierwszej, której pozostałości znane są jako tell Kujundżyk, znajdowały się świątynie i królewskie pałace. W drugiej – tell Nebi Junus – był arsenał Sanheriba.

Wykopaliska archeologiczne prowadzone na tell Kujundżyk odsłoniły liczne reliefy na ścianach przedstawiające dokonania Sanheriba i Aszurbanipala, gdyż to właśnie rozległe pałace tych dwóch władców znajdowały się na tym wzgórzu. Liczne reliefy stamtąd, z których niektóre zyskały światową sławę (np. sceny polowania króla Aszurbanipala na lwy), znajdują się w British Museum. Za czasów Sanheryba i Aszurbanipala Niniwa przeżyła największy rozkwit.

W roku 612 p.n.e. miasto zostało zdobyte i zniszczone przez Medów, Persów i Babilończyków. Na podstawie wykopalisk ustalono, że walki toczyły się niemal na całej długości murów, ale najbardziej zacięte u północno-zachodniej części miasta, gdzie też siły medyjsko-persko-babilońskie przełamały mury na odcinku między bramami Nergala i Adada, wdzierając się do środka. Chociaż Niniwa nigdy się nie podniosła z poczynionych wtedy zniszczeń i nie osiągnęła już takiej świetności jak dawniej, to jednak miasto dalej funkcjonowało. Władca państwa nowobabilońskiego Nabopolasar w jego murach przyjmował poselstwa podbitych krain. Król perski Cyrus II przywrócił świątyniom posągi bóstw, a w okresie hellenistycznym i partyjskim wznoszono tam jeszcze świątynie. Zapewne widoczne liczne reliefy w czasach perskich i późniejszych inspirowały artystów pracujących dla nowych władców, a ślady takich wpływów można znaleźć w dekoracjach miast imperium perskiego i to nawet w okresie sasanidzkim.

W Niniwie niektórzy badacze próbowali zlokalizować słynne wiszące ogrody Semiramidy, jeden z siedmiu cudów świata. Jakkolwiek trudno udowodnić istnienie tego konkretnego obiektu, to jednak kompleksy ogrodowe, bardzo okazałe, z pewnością w Niniwie były. Świadczą o tym m.in. teksty z czasów Sanheriba dotyczące budowy pałacu, jak również reliefy z czasów Aszurbanipala przedstawiające zespoły parkowo-ogrodowe, obficie nawadniane, z różnymi gatunkami roślin.

Prowincja Niniwa

Niniwa (Ninūa) już w okresie średnioasyryjskim wchodziła w skład państwa asyryjskiego i była siedzibą gubernatora prowincji noszącej tę samą nazwę^[2][3]. Począwszy od czasów panowania Salmanasara III (858-824 p.n.e.) gubernatorzy Niniwy zaczynają być wymieniani w asyryjskich listach i kronikach eponimów jako urzędnicy limmu^[2]. Prowincja wzmiankowana jest w jednym z edyktów Adad-nirari III (810-783 p.n.e.), w listach do Sargona II (722-705 p.n.e.) i Asarhaddona (680-669 p.n.e.) oraz w tekstach administracyjnych z czasów Sargona II i Aszurbanipala (669-627? p.n.e.)^[2]. W 717 r. p.n.e. ze wschodniej części prowincji Niniwa utworzono nową prowincję Dur-Szarrukin^[2].

Asyryjscy gubernatorzy Niniwy znani z asyryjskich list i kronik eponimów:

• Nergal-mudammiq – pełnił urząd eponima w 834 r. p.n.e.^[4];
• Ninurta-mukin-ahi – pełnił urząd eponima w 789 r. p.n.e.^[4];
• Nabu-mukin-ahi – pełnił urząd eponima w 761 r. p.n.e.^[4];
• Mahde – pełnił urząd eponima w 725 r. p.n.e.^[4];
• Nabu-deni-epusz – pełnił urząd eponima w 704 r. p.n.e.^[4]

Znany jest też gubernator Niniwy o imieniu Sin-szarru-usur, który pełnił urząd eponima po 648 r. p.n.e. (dokładna data nieznana)^[2].

Wykopaliska

W czasach nowożytnych Niniwę odsłoniły wykopaliska archeologiczne. W 1820 r. starożytne miasto oglądał C.J.Rich, nie prowadząc co prawda wykopalisk, tylko dokonując „powierzchniowych oględzin”.

Niniwa stała się szerzej znana dzięki archeologicznym pracom wykopaliskowym prowadzonym w latach 1847–1851^[5] przez Austena H. Layarda. Odkryto bogate znaleziska architektoniczne: 12 km murów obronnych, pałace królewskie (Sanheriba i Aszurbanipala), liczne przykłady sztuki asyryjskiej oraz bibliotekę Aszurbanipala – bogaty zbiór tekstów zapisanych pismem klinowym na glinianych tabliczkach, które pozwoliły lepiej poznać historię całej Mezopotamii. Zainspirowany tabliczkami G. Smith prowadził wykopaliska w latach 1873–1874, koncentrując się na odnalezieniu dalszych części odczytanych przez siebie tekstów, m.in. eposu o Gilgameszu. W toku prac znaleziono dalsze brakujące fragmenty eposu.

W latach 1927–1932 na terenie Niniwy prowadził wykopaliska R.C. Thompson, który odkopał pozostałości świątyń Nabu i Isztar. W 1954 r. odkopano bramę prowadzącą do arsenału Sanheryba. Z kolei w latach 1965-1984 Irakijczycy prowadzili na szeroką skalę prace wykopaliskowe i rekonstrukcyjne, odtwarzając m.in. część północno-zachodniego muru i znajdujących się tam bram (wtedy zauważono ślady intensywnych walk z 612 r. p.n.e.). Obecnie prace wykopaliskowe i rekonstrukcyjne trwają nadal, znacznie jednakże utrudnione przez sytuację polityczną w regionie.

Niniwa w tekstach biblijnych

Według Księgi Rodzaju (10, 8–12)^[6] miasto założył Nimrod:

Ewangelia wg św. Mateusza (12, 39-42)^[7]

Lecz On im odpowiedział: «Plemię przewrotne i wiarołomne żąda znaku, ale żaden znak nie będzie mu dany, prócz znaku proroka Jonasza. Albowiem jak Jonasz był trzy dni i trzy noce we wnętrznościach wielkiej ryby, tak Syn Człowieczy będzie trzy dni i trzy noce w łonie ziemi. Ludzie z Niniwy powstaną na sądzie przeciw temu plemieniu i potępią je; ponieważ oni wskutek nawoływania Jonasza się nawrócili, a oto tu jest coś więcej niż Jonasz.

Według Biblii Niniwa została uratowana przez Jonasza przed gniewem Jahwe^[8]. Jednak po jakimś czasie Asyryjczycy wrócili do starych praktyk, dlatego dwóch izraelskich proroków (Nahum i Sofoniasz) z polecenia Jahwe zapowiedziało upadek Niniwy, co urzeczywistniło się w 612 r. p.n.e., kiedy połączone siły Nabopolassara, króla Babilonu, oraz Meda Kyaksaresa otoczyły i zdobyły Niniwę. Miasto najwyraźniej zostało spalone, gdyż na wielu płaskorzeźbach widać uszkodzenia od ognia lub ślady dymu. Pewna kronika babilońska tak opisuje to wydarzenie:

Według relacji pism wtórnokanonicznych do Niniwy miał zostać uprowadzony przez Salmanasara V stary Tobiasz^[10]. Tam również miał mieszkać aż do śmierci rodziców młody Tobiasz, który następnie na przedśmiertne polecenie ojca, spodziewającego się upadku miasta, przeniósł się do Medii^[11].

Niniwa w kulturze popularnej

Angielski poeta George Gordon Byron napisał tragedię Sardanapal^[12], osadzoną w scenerii Niniwy.

Inny angielski poeta, Edwin Atherstone, napisał wielki epos Upadek Niniwy^[13], opowiadający o zdobyciu miasta przez wojska Medów, Babilończyków i innych podbitych przez Asyrię ludów.

Przyjaciel Edwina Atherstone’a malarz John Martin, zilustrował jego epos kompozycją pod tym samym tytułem^[14].

John Martin, Upadek Niniwy 1829

Poeta John Masefield wspomina Niniwę w pierwszym wersie swojego utworu Cargoes^[15].

Zniszczenie murów Niniwy przez Państwo Islamskie

Z Niniwy do czasów nowożytnych ocalały starożytne mury okalające miasto. Ich długość wynosiła ok. 12 km. 27 stycznia 2015 zostały zniszczone przez bojowników Państwa Islamskiego^{[16][17][18][19]}.

Zobacz też

• lista królów asyryjskich
• sztuka asyryjska
• armia asyryjska

Przypisy

Bibliografia

• Radner K., Provinz. C, w: Reallexikon der Assyriologie, tom XI (Prinz, Prinzessin - Samug), Walter de Gruyter, Berlin - New York 2006-2008, s. 42-68.