Niszczyciele projektu 30/30K

Niszczyciele projektu 30 / 30K

"Ogniewoj"
Kraj budowy	ZSRR
Użytkownicy	MW ZSRR (11)  Bułgaria (1)
Stocznia	4 stocznie
Wejście do służby	1945–1950
Planowane okręty	>28
Zbudowane okręty	11
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	standardowa: 2125 t (pr. 30K) pełna: 2860 t (pr. 30K)
Długość	117 m (pr. 30K)
Szerokość	11 m
Zanurzenie	4,6 m (max.)
Napęd	4 kotły parowe, 2 turbiny parowe o mocy 54 000 KM, 2 śruby
Prędkość	36,5 węzłów
Zasięg	2950 Mm przy 16,9 w
Załoga	301 (pr. 30K)
Uzbrojenie	4 działa 130 mm (2xII) 2 działa 85 mm plot (1xII) 6 działek 37 mm plot (6xI) 6 wt 533 mm (2xIII), 2 mbg, 22 bg, miny (szczegóły w tekście)

Niszczyciele projektu 30 (typu Ogniewoj) i 30K (typu Osmotritielnyj) – seria 11 radzieckich okrętów klasy niszczycieli, budowanych podczas II wojny światowej, które do służby weszły już po wojnie. Pozostawały w służbie marynarki radzieckiej do końca lat 50., jeden został przekazany Bułgarii. Ich dalszą wersją pochodną były niszczyciele projektu 30bis, stanowiące najdłuższą powojenną serię niszczycieli na świecie, opisane osobno.

Historia

Już podczas budowy serii standardowych niszczycieli dla marynarki ZSRR, projektu 7, w połowie lat 30. XX wieku, dowództwo marynarki wojennej doszło do wniosku, że potrzebuje większych i silniejszych okrętów, uzbrojonych w działa w zamkniętych wieżach i ze wzmocnionym uzbrojeniem przeciwlotniczym. Na projekt wpłynęły japońskie duże niszczyciele typu Fubuki, wprowadzające po raz pierwszy w tej klasie uzbrojenie w wieżach, a także doświadczenia z wojny domowej w Hiszpanii, zwłaszcza wzrost zagrożenia ze strony lotnictwa. 15 listopada 1937 zatwierdzono założenia taktyczno-techniczne dla nowego okrętu.

Projekt nowych niszczycieli powstał w latach 1937-1939 w stoczni im. A.A. Żdanowa w Leningradzie, głównym projektantem był A. Junowidow^[1]. Projekt został skierowany do realizacji i pod koniec 1939 rozpoczęto budowę serii okrętów. Pierwotnie zakładano budowę ok. 70 niszczycieli projektu 30^[2], faktycznie zdołano rozpocząć budowę prawdopodobnie 38^[2] lub 28 jednostek^[1]. Budowę rozpoczęto w pięciu stoczniach: najwięcej (14) w stoczni nr 190 im. A.A. Żdanowa w Leningradzie, poza tym w stoczniach nr 189 w Leningradzie (3), nr 200 im. 61 Komunardów w Mikołajowie (6), nr 199 im. Leninskiego Komsomołu w Komsomolsku nad Amurem (5) i Stoczni Północnej nr 402 w Mołotowsku (później Siewierodwińsk) (10). Nie na wszystkich jednak faktycznie rozpoczęto prace^[2].

Przed atakiem Niemiec na ZSRR wodowano tylko dwa okręty: "Ogniewoj" i "Ozornoj", lecz nie zdołano ich ukończyć. W obliczu zajęcia Mikołajowa przez Niemców, oba zwodowane kadłuby przeholowano na wschodnie wybrzeże Morza Czarnego. Wieżę dział przeciwlotniczych z "Ogniewoja" zamontowano tymczasowo na liderze "Taszkient". Prace na "Ogniewoju" podjęto dopiero z chwilą poprawy sytuacji materiałowej ZSRR, w 1943 w stoczni w Batumi (nr 201) i ostatecznie jako jedyny został on przyjęty do służby przed końcem wojny, 22 marca 1945 (otrzymał on wieże dział 130 mm i z powrotem dział przeciwlotniczych z zatopionego "Taszkienta")^[2]. Oprócz tych okrętów, w trakcie wojny wodowano jeszcze tylko dwa kadłuby ("Wnuszytielnyj" i "Osmotritielnyj"), lecz dalsze prace wstrzymano, a na części okrętów w ogóle przerwano^[1].

Jedynie "Ogniewoj" został ukończony według oryginalnego projektu 30, aczkolwiek zmodyfikowanego z uwzględnieniem doświadczeń wojennych, przede wszystkim ze wzmocnionym lekkim uzbrojeniem przeciwlotniczym (6 działek 37 mm i 4 wkm zamiast 8 wkm), przez co wzrosła wyporność okrętu (standardowa z 1890 do 2016 ton). Dodano też wyposażenie w postaci radaru Gjuis 1B i brytyjskiej stacji hydrolokacyjnej ASDIC.

Dalsze 10 okrętów ukończono po wojnie, według projektu ulepszonego na podstawie doświadczeń wojennych, oznaczonego jako projekt 30K (K – korriektirowannyj – skorygowany). W stosunku do projektu bazowego, kadłub przedłużono o 1,5 m, dwie armaty przeciwlotnicze 76 mm w wieży zamieniono na armaty 85 mm, jako lekkie uzbrojenie przeciwlotnicze zastosowano 6 działek 37 mm, nieco zmieniono nadbudówki, maszt dziobowy i rozmieszczenie wyposażenia oraz zastosowano bogatsze wyposażenie elektroniczne. Weszły one do służby w latach 1947-1950.

Docelowym typem niszczyciela rozwiniętym z projektu 30 był projekt 30bis, którego 70 jednostek zbudowano w latach 1948-1953.

Wieża i nadbudówka dziobowa niszczyciela "Gieorgi Dimitrow"

Opis i ocena

Niszczyciele projektu 30/30K miały architekturę typową dla przedwojennych jednostek tej klasy, z podniesionym pokładem dziobowym na ok. 40% długości kadłuba. Sylwetkę charakteryzowały dwie wieże artylerii na dziobie i rufie, stosunkowo duża, lecz zwarta bryła nadbudówki dziobowej, o zaokrąglanych krawędziach oraz dwa niskie, szerokie, pochylone, daleko rozsunięte od siebie kominy. Główne stanowisko dowodzenia (mostek) było odkryte. Kadłub dzielił się poprzecznie na 18 przedziałów wodoszczelnych. Okręty miały dwie kotłownie i dwie maszynownie na śródokręciu w układzie przemiennym, w celu zwiększenia odporności na uszkodzenia (kotłownia, maszynownia, kotłownia, maszynownia)^[1].

Uzbrojenie artyleryjskie było umiarkowanie silne, składało się z 4 dział kalibru 130 mm rozmieszczonych w dwóch dwudziałowych wieżach. Jedynie w niewielkim zakresie działa te mogły prowadzić zaporowy ogień przeciwlotniczy. Wieże były chronione lekkim pancerzem przeciwodłamkowym grubości 8 mm, masa wieży wynosiła 49 t, a obsługa 23 ludzi. Uzbrojenie przeciwlotnicze średniego kalibru stanowiła dwudziałowa wieża dział 76,2 mm na nadbudówce rufowej (w projekcie 30K – dział 85 mm). Jej system kierowania ogniem był jednak dość zawodny. Uzbrojenie przeciwlotnicze dopełniało 6 pojedynczych automatycznych działek 37 mm 70-K, po dwa na platformach po obu stronach drugiego komina oraz po jednym na pokładzie po bokach nadbudówki dziobowej. Stosunkowo słabe było uzbrojenie torpedowe w postaci 6 wyrzutni torpedowych, w dwóch aparatach.

Ogólnie, okręty projektu 30 prezentowały dobry poziom, jak na II wojnę światową, jednakże po wojnie, na skutek szybkiego rozwoju techniki wojny morskiej, wkrótce stały się przestarzałe i niepodatne na modernizacje. W dużej mierze odnoszą się do nich uwagi do projektu 30bis.

Służba

Okręty projektu 30 i 30K po wejściu do służby były przez krótki okres najnowocześniejszymi niszczycielami radzieckimi i zostały rozdzielone pomiędzy wszystkie 4 Floty: Flotę Bałtycką (początkowo 4. i 8. Flotę), Flotę Czarnomorską, Flotę Oceanu Spokojnego i Flotę Północną. Nie były w znaczący sposób modernizowane. Ze służby bojowej wycofano je już między 1958 (5 jednostek) a 1960, po czym część przeznaczono do zadań pomocniczych typu hulk (oznaczenie PKZ) lub okręt-baza, po czym złomowano w latach 60. "Wynosliwyj", "Włastnyj" i "Osmotritielnyj" służyły jako okręty-cele (ten ostatni został zatopiony 6 listopada 1961 pociskami rakietowymi podczas prób państwowych krążownika "Groznyj")^[1].

Jeden niszczyciel "Ozornoj" został wkrótce po wejściu do służby w 1950 roku przekazany Bułgarii, gdzie służył do 1960 pod nazwą "Georgi Dimitrow"^[3] (planowano przekazanie także niszczyciela "Ogniewoj", który miał otrzymać nazwę "Wasil Kolarow", lecz strona bułgarska zrezygnowała z tego^[2]. W starszych źródłach zachodnich są spotykane błędne informacje, że "Georgi Dymitrow" to "Ogniewoj", i błędny rok przekazania 1956^[1]).

Uwagi:

• podane są daty wstąpienia do służby, daty podniesienia bandery były nieco późniejsze (dane dla niszczycieli projektu 30K według S.S. Bierieżnoj^[4], nazwy w prawidłowej transkrypcji)
• podane są daty wycofania ze służby bojowej, natomiast część okrętów służyła dalej pod zmienionymi oznaczeniami jako jednostki pomocnicze
• stocznie:
  • nr 190 – stocznia im. A.A. Żdanowa w Leningradzie
  • nr 200 – stocznia im. 61 Komunardów w Mikołajowie
  • nr 199 – stocznia im. Leninskiego Komsomołu w Komsomolsku nad Amurem
  • nr 402 – Stocznia Północna w Siewierodwińsku

Dane techniczne

Dane projektu 30K, w nawiasie – różnice dla "Ogniewoj" proj. 30

• wymiary:
  • długość całkowita – 117 m (115,5 m)
  • szerokość 11 m
  • zanurzenie 4 m (max – 4,6 m)
• wyporność:
  • standardowa – 2125 t (2016 t)
  • pełna – 2860 t (2767 t)
• napęd: 2 zespoły turbin parowych o mocy łącznej 54 000 KM, 4 kotły parowe, 2 śruby napędowe
• prędkość:
  • maksymalna – 36,5 w. (37,2 w)
  • ekonomiczna – 16,9 w.
• zasięg: 2950 Mm przy prędkości 16,9 w (3770 Mm/16 w)
• załoga: 301 ludzi (254)

Uzbrojenie (projekt 30K):

• 4 działa kalibru 130 mm w dwóch zamkniętych, dwudziałowych wieżach typu B-2ŁM
  • długość lufy L/50 (50 kalibrów, kąt podniesienia -5° +45°, donośność 25 500 m, prędkość początkowa 870 m/s, zapas 150 nabojów na działo, opancerzenie wieży 8 mm,
• 2 działa plot. 85 mm 90-K w zamkniętej, dwudziałowej wieży na rufie typu 92-K
  • długość lufy L/52, kąt podniesienia -5° +85°, donośność pozioma 15 500 m, pionowa 10 500 m, zapas 300 nabojów na działo
• 6 pojedynczych automatycznych działek plot. 37 mm 70-K (6xI)
• 6 wyrzutni torpedowych 533 mm (2xIII, w osi symetrii okrętu)
• 2 miotacze bomb głębinowych BMB-2
• 2 zrzutnie bomb głębinowych (22 bomby głębinowe B-1)
• 2 tory minowe (możliwość zabrania 52 min morskich KB lub 60 M-26)

"Ogniewoj" proj.30 tak samo, ale 2 działa 76,2 mm (1xII) w wieży 39-K w miejsce dział 85 mm oraz dodatkowo 4 wkm plot (2xII).

Wyposażenie

• Projekt 30:
  • radar dozoru ogólnego: Gjuis 1B
  • stacja hydrolokacyjna podkilowa ASDIC
  • radiostacje
  • system kierowania ogniem artylerii głównej Mina-30bis: stanowisko kierowania ogniem SM-10-1 z dwoma dalmierzami 4 m i dalocelownikiem (na nadbudówce dziobowej), centrala artyleryjska CAS-2M
• Projekt 30K:
  • radary: Gjuis 1B, Rif 1, Rym 1
  • stacja radiolokacyjna Riedan-2 kierowania ogniem armat 130 mm (później Zaria)
  • stacja radiolokacyjne Wympieł-2 kierowania ogniem armat plot
  • stacja hydrolokacyjna podkilowa Tamir 5N
  • radiostacje
  • system kierowania ogniem artylerii głównej Mina-30bis: stanowisko kierowania ogniem SM-10-1 z dwoma dalmierzami 4 m i dalocelownikiem (na nadbudówce dziobowej), centrala artyleryjska CAS-2M
  • system kierowania ogniem artylerii plot Sojuz-30bis: stanowisko kierowania ogniem z dwoma dalmierzami 3 m i 1 m i dalocelownikiem (na nadbudówce rufowej), punkt dowodzenia SWP-29RŁM

Przypisy

Bibliografia

• Robert Rochowicz, Radzieckie niszczyciele projektów 30 i 30K w: "nowa Technika Wojskowa" 2/1996
• Władimir Zabłocki, "Trzydziestki" z lat trzydziestych... w: Okręty Wojenne nr 62 (6/2003)
• (ros.) S. Bierieżnoj (С.С.Бережной): Sowieckij WMF 1945-1995. Kriejsiera, bolszyje protiwołodocznyje korabli, esmincy (СОВЕТСКИЙ ВМФ 1945-1995. Крейсера, большие противолодочные корабли, эсминцы), Morskaja Kollekcja nr 1/1995