Niszczyciele typu O/P

Niszczyciele typu O/P

HMS "Oribi"
Kraj budowy	Wielka Brytania
Użytkownicy	Royal Navy (16)  Pakistan Navy (3)  Turecka Marynarka Wojenna (1)
Stocznia	6 stoczni
Wejście do służby	1941–1942
Zbudowane okręty	6
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	standardowa: 1610 t (O /1.) 1540 t (O /2.), 1550 t (P) pełna: 2220 t (O /1.) 2270 t (O /2.), 2250 t (P)
Długość	całkowita: 105 m na linii wodnej: 100,2 m
Szerokość	10,6 m
Zanurzenie	4,1 m
Napęd	2 turbiny parowe o mocy łącznej 40 000 KM, 2 kotły parowe Admiralicji, 2 śruby
Prędkość	36 węzłów
Zasięg	3850 Mm przy prędkości 20 węzłów
Załoga	176-217
Uzbrojenie	typ O (1. seria): 4 działa 120 mm (4xI) 1 działo 102 4 działka 40 mm plot (1xIV) 4 działka 20 mm plot (4xI) 4 wt 533 mm (1xIV), 2 mbg, 30 bg  typ O (2. seria): 4 działa 102 (4xI) 4 działka 40 mm plot (1xIV) 4 działka 20 mm plot (4xI) 8 wt 533 mm (2xIV), 2 mbg, 30 bg, 60 min  typ P: 5 dział 102 (5xI) 4 działka 40 mm plot (1xIV) 4 działka 20 mm plot (4xI) 4 wt 533 mm (1xIV), 4 mbg, 70 bg

Niszczyciele typów O i P – seria brytyjskich niszczycieli średniej wielkości z okresu II wojny światowej, licząca 16 okrętów – po 8 typu O i P. Według założeń oba typy miały być takie same, lecz ostatecznie po ukończeniu różniły się uzbrojeniem. Służyły od 1941 roku do lat 60. w marynarce brytyjskiej, a po wojnie także w Pakistanie i Turcji.

Historia

W związku z przystąpieniem Wielkiej Brytanii do II wojny światowej zaistniała potrzeba budowy dużej liczby nowych niszczycieli. Po skonstruowaniu przed wojną dużych i silnie uzbrojonych okrętów typów Tribal, J/K/N i L/M nastąpił zwrot w kierunku budowy niszczycieli średniej wielkości, tańszych i szybszych w budowie. Miały one wypełniać lukę między dużymi niszczycielami a niszczycielami eskortowymi typu Hunt, uzupełniając nieco przestarzałe już okręty grupy typów A-I z pierwszej połowy lat 30.

Konstrukcję typu O/P oparto ogólnie na dużych niszczycielach typu J/K/N, jedynie nieco pomniejszając kadłub i zachowując praktycznie takie same nadbudówki i siłownię. Główną różnicę w stosunku do dużych niszczycieli stanowiło słabsze uzbrojenie i nieco uproszczona konstrukcja, natomiast wymiary i wyporność zmniejszyły się tylko w niewielkim stopniu. W zakresie uzbrojenia planowano powrócić do schematu typów A-I, w postaci 4 pojedynczych dział 120 mm, lecz trudności wojenne spowodowały konieczność częściowej zmiany zastosowanego uzbrojenia.

Osiem okrętów typu O zamówiono już 3 września 1939, w dniu przystąpienia Wielkiej Brytanii do wojny, a miesiąc później zamówiono 8 okrętów takiego samego typu P(związane było to z brytyjską praktyką budowania od razu całych flotylli niszczycieli, których nazwy zaczynały się na kolejne litery alfabetu). Określono je jako pierwszą i drugą flotyllę nadzwyczajną (Emergency Flotilla). Stępkę pod budowę pierwszych okrętów położono już w grudniu 1939, a do służby wchodziły od lipca 1941 (pierwszy „Oribi”) do października 1942 (dzięki prostszej konstrukcji zdołały „wyprzedzić” część niszczycieli typów L/M i N). Koszt budowy okrętów wynosił ok. 416 942 funtów („Onslow”)^[1]. Nosiły one, zgodnie z tradycją brytyjską, nazwy rozpoczynające się na literę będącą oznaczeniem typu. Dalszym rozwinięciem typów O/P były typy Q/R, S-W i Z/Ca, będące standardowymi niszczycielami brytyjskimi drugiej połowy wojny.

Opis

Konstrukcja

Niszczyciele typów O/P powtarzały architekturę typów J/K/N, mając podobną smukłą, harmonijną i zwartą sylwetkę. Kadłub miał podniesiony pokład dziobowy na ok. 40% jego długości, lekko wznoszący się na dziobie. Rufa była zaokrąglona w rzucie z góry, z pionową stewą. Dwupiętrowa nadbudówka dziobowa była kształtu typowego dla brytyjskich niszczycieli począwszy od typu I – niska, opływowa, ze zwężającą się klinowo przednią ścianą, ściętą u góry (typ Admiralicji). Górne piętro mieściło w przedniej części sterówkę, a za nią odkryty pomost bojowy, dolne było wydłużone. Za nadbudówką znajdował się uskok pokładu i jedyny maszt trójnożny. Pojedyncze stanowiska dział chronionych maskami przeciwodłamkowymi umieszczone były typowo: na pokładzie dziobowym (A) i pokładzie nadbudówki dziobowej (B) oraz na niewielkiej nadbudówce rufowej (X) i pokładzie rufowym (Y).

Okręty miały dwie kotłownie i jedną maszynownię w układzie liniowym. Spaliny z kotłowni były odprowadzane przez jeden komin. Siłownia o takiej samej mocy jak w typach J/K/N pozwalała na uzyskanie takiej samej prędkości 36 w lub nawet nieco wyższej. Zapas paliwa wynosił 500 t. „Onslow” i „Pakenham” zostały wyposażone w pomieszczenia sztabowe, jako okręty flagowe flotylli (lidery).

Uzbrojenie

Na okrętach stosowano trzy warianty uzbrojenia głównego. Początkowo planowano dla wszystkich okrętów 4 pojedyncze działa kalibru 120 mm z maskami ochronnymi, jak w typach A-I, jednakże tylko cztery pierwsze okręty „Onslow”, „Offa”, „Onslaught” i „Oribi” otrzymały takie uzbrojenie (w rzeczywistości na etapie budowy zamieniono nazwami „Pakenham” i „Pathfinder” z „Onslow” i „Onslaught” w celu stworzenia jednolitej półflotylli typu O uzbrojonej w działa 120 mm). Pierwsze doświadczenia wojny ukazały słabość uzbrojenia przeciwlotniczego brytyjskich niszczycieli i, podobnie jak na innych brytyjskich niszczycielach początkowego okresu wojny, jeszcze w trakcie budowy rufowy aparat torpedowy zastąpiono na nich działem przeciwlotniczym 102 mm Mk V. Z uwagi na jego małą skuteczność od 1943 roku na miejscu tego działa instalowano przewidziany tam pierwotnie drugi aparat torpedowy (z wyjątkiem „Oribi”).

HMS„Onslow”

Druga półflotylla typu O („Obdurate”, „Opportune”, „Obedient”, „Orwell”) została przystosowana do stawiania min i dlatego zastosowano na nich lżejsze uzbrojenie główne z 4 pojedynczych dział uniwersalnych 102 mm, przy tym zachowały one oba aparaty torpedowe. Przy pełnym ładunku 60 min rufowy aparat torpedowy i rufowe działo Y były demontowane. Działa były wyposażone w maski ochronne, z wyjątkiem działa na pokładzie rufowym.

Niszczyciele typu P postanowiono uzbroić w całości w działa uniwersalne 102 mm, z braku wystarczającej liczby dostępnych dział 120 mm. Z powodu jednak niewystarczającej produkcji nowszych, lepszych dział Mk XVI w podwójnych stanowiskach otrzymały one 4 pojedyncze działa 102 mm Mk V i dodatkowo piąte takie działo zamiast rufowego aparatu torpedowego. Oba działa na dziobie i działo na nadbudówce rufowej były wyposażone w maski ochronne, pozostałe dwa ich nie miały (na „Paladin” i „Pakenham” maskę miało działo na pokładzie rufowym, a nie na nadbudówce). Na ocalałych niszczycielach („Penn”, „Petard”, „Pathfinder” i „Paladin”) od 1943 roku zastępowano piąte działo przewidzianym pierwotnie aparatem torpedowym. Niszczyciel „Petard” jako jedyny został w 1944 zmodernizowany i w miejsce czterech pojedynczych zastosowano na nim dwa podwójne stanowiska Mk XIX dział 102 mm Mk XVI, na nadbudówkach dziobowej i rufowej. Ogólnie uzbrojenie artyleryjskie okrętów typów O/P było jak na niszczyciele umiarkowanie silne (pierwsza seria O) lub wręcz słabe (pozostałe).

Lekkie uzbrojenie przeciwlotnicze było podobne jak w typach J/K/N, składające się z poczwórnej armaty automatycznej 40 mm Mk VIII „pom-pom” i czterech działek Oerlikon 20 mm. Działko 40 mm umieszczone było na małej nadbudówce za kominem (kryjącej ciągi wentylacyjne tylnej kotłowni) i dysponowało dość szerokim polem ostrzału w poziomie, działka 20 mm były na skrzydłach nadbudówki dziobowej i platformy reflektora. W 1944 liczbę działek 20 mm zwiększano do 6, uzbrojenie to było jednak dość słabe.

Uzbrojenie uzupełniały na wszystkich typach dwa – lub jeden w przypadku zamontowania działa przeciwlotniczego – czterorurowe aparaty torpedowe na pokładzie, w osi podłużnej okrętu. Między nimi znajdowała się mała nadbudówka z platformą reflektora (kryjąca ciągi wentylacyjne maszynowni). Uzbrojenie przeciwpodwodne było w typie O początkowo dość słabe, jedynie nieco silniejsze od typów J/K/N, w postaci 2 zrzutni na 6 bomb i 2 miotaczy bomb głębinowych (30 bomb). Dzięki mniejszej masie artylerii w typie P wzmocniono je do 2 zrzutni i 4 miotaczy (70 bomb). Później uzbrojenie to w typie O też wzmacniano do takiego standardu, zwiększano również zapas bomb głębinowych do 60. Do wykrywania okrętów podwodnych niszczyciele wyposażone były w standardowy hydrolokator Asdic.

Nietypowo dla niszczycieli brytyjskich, w celu uproszczenia konstrukcji, do kierowania ogniem artylerii głównej służył pojedynczy prosty dalmierz przystosowany do funkcji kierowania ogniem (Rangefinder Director Mk V**), wyposażony w radar artyleryjski Typ 285, na nadbudówce dziobowej. Okręty już wchodziły do służby z dalszym wyposażeniem radarowym, lecz jego konfiguracja na poszczególnych okrętach zmieniała się i różniła w miarę instalacji nowszych radarów.

Okręty

Daty dotyczące poszczególnych okrętów^[2] podawane są odmiennie w niektórych publikacjach.

* – budowę „Onslow” rozpoczęto pod nazwą „Pakenham”, budowę „Pakenham” pod nazwą „Onslow”, budowę „Onslaught” pod nazwą „Pathfinder”, a budowę „Pathfinder” pod nazwą „Onslaught”; zamieniono im następnie nazwy w celu uzyskania jednolitej półflotylli typu O uzbrojonej w działa 120 mm.

Stocznie:

• John Brown and Company w Clydebank w Szkocji
• Fairfield Shipbuilding and Engineering Company w Govan w Szkocji
• William Denny, Brothers and Company w Dumbarton w Szkocji
• R. and W. Hawthorn Leslie and Company w Hebburn
• Thornycroft w Southampton
• Vickers-Armstrongs w Newcastle upon Tyne

Zarys służby

Niszczyciele typów O i P były intensywnie używane w walkach toczonych przez Brytyjczyków na różnych teatrach działań wojennych, m.in. na Morzu Śródziemnym, gdzie miały miejsce wszystkie bezpowrotne straty tych niszczycieli. Utracono podczas wojny 4 niszczyciele typu P (ponadto jeden nie został naprawiony), natomiast wszystkie okręty typu O przetrwały wojnę. HMS „Porcupine” został 9 grudnia 1942 ciężko uszkodzony torpedą okrętu podwodnego U-602, po czym kadłub, rozdzielony na dwie części nazwane „Pork” i „Pine”, służył już jedynie jako hulk portowy. HMS „Partridge” został 18 grudnia 1942 zatopiony przez okręt podwodny U-565 pod Oranem, HMS „Panther” został zatopiony 9 października 1943 przez niemieckie lotnictwo na wschodnim Morzu Śródziemnym, a „Pakenham” został samozatopiony 16 kwietnia 1943 po ciężkim uszkodzeniu przez włoskie torpedowce „Cassiopea” i „Cigno”. Oprócz tych strat bezpowrotnych, HMS „Pathfinder” został ciężko uszkodzony 11 lutego 1945 przez japońskie lotnictwo i już nie naprawiony, a „Obdurate” w 1944 został uszkodzony niemiecką torpedą akustyczną.

HMS „Offa”

Niszczyciele tego typu odznaczyły się też w walkach konwojowych, zwłaszcza HMS „Onslow”, „Orwell”, „Oribi”, „Obedient” i „Obdurate” skutecznie osłoniły konwój arktyczny JW-51B przed atakiem niemieckiego krążownika ciężkiego „Admiral Hipper” w bitwie na Morzu Barentsa 31 grudnia 1942. HMS „Pathfinder” i „Penn” brały udział w operacji konwojowej Pedestal na Maltę. HMS „Offa” zdobył podczas służby aż 9 wyróżnień bojowych (Battle Honours), a „Onslow" i „Penn” po 8.

HMS „Petard” był prawdopodobnie jedynym okrętem, który brał udział w zatopieniu okrętów podwodnych wszystkich trzech państw Osi (niemieckiego U-559, włoskiego„Uarsciek” i japońskiego I-27)^[10].

Służba powojenna i modernizacje

Po wojnie ocalałe okręty kontynuowały służbę w Wielkiej Brytanii. „Obedient”, „Onslaught”, „Offa”, „Onslow”, „Orwell” wzięły udział w operacji Deadlight – niszczeniu zdobycznych U-Bootów. „Onslow”, „Offa” i „Onslaught” zostały w latach 50. sprzedane do Pakistanu (jako „Tippu Sultan”, „Tariq” i „Tughril”), a „Oribi” już w 1946 przekazany do Turcji (jako „Gayret”).

HMS „Orwell”, „Paladin” i „Petard” oraz pakistańskie dawne „Onslow” i „Onslaught” zostały w pierwszej połowie lat 50. przebudowane i przeklasyfikowane na fregaty zwalczania okrętów podwodnych Type 16. Przebudowa kadłuba i nadbudówek nie była daleko idąca, natomiast uzbrojenie zamieniono na podwójne działo uniwersalne 102 mm, 7 armat przeciwlotniczych Bofors 40 mm (1 podwójna Mk.5, 5 pojedynczych Mk.9), 2 miotacze bomb głębinowych Squid i jeden poczwórny aparat torpedowy 533 mm. Otrzymały też nowsze radary i sonary.

Szczegóły uzbrojenia

Typ O (1. seria):

• 4 działa 120 mm (4.7in) Mk IX na pojedynczych podstawach CP Mk XVIII, osłoniętych maskami (4xI)
  • długość lufy: L/45 (45 kalibrów), donośność maksymalna 15 545 m, kąt podniesienia +40°, masa pocisku 22,7 kg
• 1 działo uniwersalne 102 mm (4in) Mk V na podstawie Mk III lub Mk IV (w 1943-1944 demontowane)
  • długość lufy: L/45, donośność maksymalna 15 020 m, w pionie 9450 m, kąt podniesienia +80°, masa pocisku 14,06-15,2 kg
• 4 automatyczne armaty przeciwlotnicze 40 mm Vickers Mk VIII ("pom-pom"), poczwórnie sprzężone na podstawie Mk VII (1xIV)
  • długość lufy: L/39, donośność skuteczna 3475 m, w pionie 1555 m, masa pocisku 0,91 kg,
• 4-6 automatycznych działek plot 20 mm Oerlikon, pojedynczych
• 4 wyrzutnie torpedowe 533 mm w aparacie QR Mk VIII** lub Mk VIII*** (1xIV), 4 torpedy Mk.IX (od 1943-1944 – 8 wyrzutni, 2xIV)
• 2 zrzutnie na 6 bomb i 2 miotacze bomb głębinowych (30 bomb głębinowych) (później 2 zrzutnie, 4 miotacze i 60 bomb)

Typ O (2. seria):

• 4 działa uniwersalne 102 mm (4in) Mk V na podstawie Mk III lub Mk IV (4xI)
  • długość lufy: L/45, donośność maksymalna 15 020 m, w pionie 9450 m, kąt podniesienia +80°, masa pocisku 14,06-15,2 kg
• 4 automatyczne armaty przeciwlotnicze 40 mm Vickers Mk VIII ("pom-pom"), poczwórnie sprzężone na podstawie Mk VII (1xIV)
  • długość lufy: L/39, donośność skuteczna 3475 m, w pionie 1555 m, masa pocisku 0,91 kg,
• 4-6 automatycznych działek plot 20 mm Oerlikon, pojedynczych
• 8 wyrzutni torpedowych 533 mm w 2 aparatach QR Mk VIII** lub Mk VIII*** (2xIV), 8 torped Mk.IX
• 2 zrzutnie na 6 bomb i 2 miotacze bomb głębinowych (30 bomb głębinowych) (później 2 zrzutnie, 4 miotacze i 60 bomb)
• możliwość zabrania 60 min morskich

Typ P:

• 5 dział uniwersalnych 102 mm (4in) Mk V na podstawie Mk III lub Mk IV (5xI) (w 1943-1944 jedno demontowane)
  • długość lufy: L/45, donośność maksymalna 15 020 m, w pionie 9450 m, kąt podniesienia +80°, masa pocisku 14,06-15,2 kg
• 4 automatyczne armaty przeciwlotnicze 40 mm Vickers Mk VIII ("pom-pom"), poczwórnie sprzężone na podstawie Mk VII (1xIV)
  • długość lufy: L/39, donośność skuteczna 3475 m, w pionie 1555 m, masa pocisku 0,91 kg,
• 4-6 automatycznych działek plot 20 mm Oerlikon, pojedynczych
• 4 wyrzutnie torpedowe 533 mm w aparacie QR Mk VIII** lub Mk VIII*** (2xIV), 4 torpedy Mk.IX (od 1943-1944 – 8 wyrzutni, 2xIV)
• 2 zrzutnie na 6 bomb i 4 miotacze bomb głębinowych (70 bomb głębinowych)

Wyposażenie

• system kierowania ogniem artylerii: główny dalocelownik z dalmierzem (Rangefinder Director) Mk V** i radarem kierowania ogniem Typ 285 (na nadbudówce dziobowej)
• radar dozoru powietrznego Typ 286, później Typ 291 (różne konfiguracje)
• radar wykrywania nawodnego Typ 271 lub 272 (niektóre okręty)
• namiernik emisji radiowej HF/DF
• hydrolokator Asdic

Przypisy

Bibliografia

• A. Daszjan (А.В. Дашьян): Korabli Wtoroj mirowoj wojny. WMS Wielikobritanii. Czast 1 (Корабли Второй мировой войны. ВМС Великобритании. Часть 1), Morskaja Kollekcja 4/2003.
• PeterP. Hodges PeterP., Destroyer weapons of World War 2, NormanN. Friedman, Annapolis: Naval Institute Press, [1979?], ISBN 0-87021-929-4, OCLC 5718489 .
• Naval-history.net