Niszczyciele typu Sokoł

Niszczyciele typu Sokoł
Ilustracja
Niszczyciele typu Sokoł w porcie przed 1914 r.
Kraj budowy

 Wielka Brytania
 Imperium Rosyjskie

Użytkownicy

 MW Imperium Rosyjskiego
 Flota Czerwona
 Dai-Nippon Teikoku Kaigun
 Finlandia

Stocznia

Yarrow, Glasgow
Crichton, Turku & Petersburg
Zakłady Iżorskie, Kołpino
Zakłady Newskie, Petersburg

Wejście do służby

1895-1904

Wycofanie

1904-1930

Zbudowane okręty

27

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

normalna: 220 ton
pełna: 240 t

Długość

57,91 metra

Szerokość

5,64 m

Zanurzenie

2,29 m

Napęd

2 maszyny parowe potrójnego rozprężania
4 lub 8 kotłów Yarrow
moc 3800 KM
2 śruby

Prędkość

26,5-29 węzłów

Zasięg

450-660 Mm przy prędkości 13 węzłów

Załoga

51-58

Uzbrojenie

1 działo kal. 75 mm
3 działka kal. 47 mm (3 x I)
2 wt kal. 381 mm (2 x I)

Niszczyciele typu Sokołrosyjskie niszczyciele z przełomu XIX i XX wieku, pierwsze jednostki tej klasy w Marynarce Wojennej Imperium Rosyjskiego. W latach 1894–1904 w brytyjskiej stoczni Yarrow oraz krajowych stoczniach Crichton, Zakładach Iżorskich i Zakładach Newskich zbudowano 27 okrętów tego typu. Jednostki weszły w skład Floty Bałtyckiej, Floty Czarnomorskiej i Eskadry Oceanu Spokojnego w latach 1895-1904 i wzięły udział w wojnie rosyjsko-japońskiej oraz I wojnie światowej. Dwie jednostki były po wojnie z lat 1904-1905 użytkowane przez Marynarkę Wojenną Japonii, zaś pięć trafiło po I wojnie światowej do Fińskiej Marynarki Wojennej.

Projekt i budowa

Niszczyciele typu Sokoł były pierwszymi budowanymi masowo rosyjskimi niszczycielami, które zostały wykonane przez rodzimy przemysł okrętowy na wzór zbudowanego w Wielkiej Brytanii prototypu – „Sokoła[1]. Jednostki z racji niewielkiej wyporności bardziej odpowiadały klasie torpedowców[1].

Spośród 26 seryjnych okrętów tego typu dwa zbudowane zostały w stoczni Crichton w Turku, siedem powstało w Zakładach Iżorskich w Kołpino, cztery zbudowała stocznia Crichton w Petersburgu, a trzynaście wykonano w Zakładach Newskich w Petersburgu[1][2]. Budowę okrętów rozpoczęto w latach 1894-1903, zostały zwodowane w latach 1895–1903, a do służby w Marynarce Wojennej przyjęto je w latach 1895–1904 (12 niszczycieli, które były przeznaczone do wysłania na Daleki Wschód, zostały złożone, wodowane i ukończone w Port Artur)[1][2]. W marcu 1902 roku, podczas budowy większości okrętów zmieniono ich nazwy[1][2].

OkrętStoczniaPoczątek budowyWodowanieWejście do służbyFlota
„Sokoł” („Prytkij”)Yarrowlistopad 189422 sierpnia 1895październik 1895Bałtycka
„Krieczet” („Pyłkij”)Crichton18971 października 1899lipiec 1900
„Korszun” („Posłusznyj”)1898maj 1898
„Procznyj” (ex-„Jastrieb”)Z. Iżorskiepaździernik 18961 października 1898maj 1902
„Porażajuszczij” (ex-„Nyrok”)189615 listopada 1898
„Pronzitielnyj” (ex-„Bierkut”)lipiec 189729 czerwca 1899
„Prozorliwyj” (ex-„Gagara”)Z. Newskie18988 lipca 1899
„Riezwyj” (ex-„Woron”)189931 sierpnia 1899
„Rietiwyj” (ex-„Filin”)22 czerwca 1900
„Rjanyj” (ex-„Sowa”)7 lipca 1900
„Podwiżnyj” (ex-„Albatros”)Z. Iżorskiepaździernik 18993 czerwca 1901
„Strogij” (ex-„Lebied´”)Crichtonsierpień 18992 sierpnia 1901wrzesień 1902Czarnomorska
„Smietliwyj” (ex-„Pielikan”)2 sierpnia 1901
„Swiriepyj” (ex-„Pawlin”)7 września 1901
„Striemitielnyj” (ex-„Fazan”)1 października 1901
„Rieszytielnyj” (ex-„Kondor”)Z. Newskie / Port Artur1900 / kwiecień 190126 lipca 1901lipiec 1902Oceanu Spokojnego
„Sierdityj” (ex-„Biekas”)1901 / 19014 listopada 1901czerwiec 1903
„Smiełyj” (ex-„Gorlica”)10 lutego 1902wrzesień 1903
„Storożewoj” (ex-„Gracz”)31 marca 1902
„Stierieguszczij” (ex-„Kulik”)1901 / 190222 czerwca 1902
„Raziaszczij” (ex-„Drozd”)Z. Iżorskie / Port Artur10 grudnia 1902
„Rastoropnyj” (ex-„Diatieł”)1900 / marzec 190212 marca 1903listopad 1903
„Silnyj”lipiec 1902 / 190321 czerwca 1903grudzień 1903
„Skoryj”Z. Newskie / Port Arturgrudzień 1902 / 190317 maja 1903
„Strasznyj”1902 / 19031903marzec 1904
„Strojnyj”
„Statnyj”21 listopada 1903lipiec 1904

Dane taktyczno–techniczne

Rzuty niszczycieli typu Sokoł

Okręty były niewielkimi, czterokominowymi niszczycielami z taranowym dziobem[3]. Długość całkowita wykonanego ze stali niklowej kadłuba wynosiła 57,91 metra, szerokość 5,64 metra i zanurzenie 2,29 metra[4][5][a]. Wyporność normalna wynosiła 220 ton, zaś pełna 240 ton[2][5][b]. Okręty napędzane były przez dwie maszyny parowe potrójnego rozprężania o mocy 3800 KM, do których parę dostarczało cztery lub osiem kotłów Yarrow[1][2]. Dwuśrubowy układ napędowy pozwalał osiągnąć jednostkom seryjnym prędkość 26,5-27,5 węzła, podczas gdy prędkość maksymalna prototypowego „Sokoła” wynosiła 29 węzłów[1][2][c]. Okręty mogły zabrać zapas węgla o masie 58-80 ton, co zapewniało zasięg wynoszący od 450 do 660 Mm przy prędkości 13 węzłów[1][d].

Okręty wyposażone były w dwie pojedyncze wyrzutnie torped kalibru 381 mm, umieszczone na rufie, z zapasem sześciu torped[1][4]. Uzbrojenie artyleryjskie stanowiły: pojedyncze działo jedenastofuntowe kal. 75 mm L/48 Canet, umieszczone na platformie nad pomostem bojowym oraz trzy pojedyncze działka Hotchkiss M1885 L/40 kal. 47 mm na śródokręciu (dwa za przednim kominem i jedno między dwoma kominami rufowymi)[1][6].

Załoga pojedynczego okrętu liczyła od 51 do 58 oficerów, podoficerów i marynarzy[1][2].

Służba

W momencie wybuchu wojny rosyjsko-japońskiej na Dalekim Wschodzie bazowało 12 niszczycieli typu Sokoł, wchodzących w skład 2. Flotylli Niszczycieli I Eskadry Oceanu Spokojnego[7][8]. Podczas działań wojennych utracono osiem jednostek: „Stierieguszczij” został zatopiony 10 marca 1904 roku nieopodal Port Artur przez japońskie niszczyciele[9][10]; jego los podzielił 13 kwietnia 1904 roku „Strasznyj[11][12]; 12 sierpnia 1904 roku „Rieszytielnyj” podczas procedury internowania w chińskim porcie Chefoo został niespodziewanie zaatakowany przez niszczyciele „Asashio” i „Kasumi”, których załogi zdobyły abordażem rosyjską jednostkę, którą następnie wcielono w skład Cesarskiej Marynarki Wojennej pod nazwą „Akatsuki” (暁), po remoncie w 1906 roku zmienioną na „Yamabiko” (山彦)[13][14]. 13 listopada 1904 roku „Strojnyj” wszedł na postawioną nieopodal Port Artur przez japońskie okręty minę i zatonął[15][16], zaś 16 listopada 1904 roku „Rastoropnyj” został samozatopiony na redzie Chefoo, aby uniknąć losu niszczyciela „Rieszytielnyj”[17][18]. Trzy niszczyciele („Storożewoj”, „Raziaszczij” i „Silnyj”) zostały samozatopione przed kapitulacją Port Artur w nocy z 1 na 2 stycznia 1905 roku, przy czym „Silnyj” został później przez Japończyków podniesiony i w 1906 roku wcielony w skład Cesarskiej Marynarki Wojennej pod nazwą „Fumizuki” (文月)[5][14], zaś czterem udało się przedrzeć do portów neutralnych i zostały internowane („Sierdityj”, „Smiełyj”, „Skoryj” i „Statnyj”)[5][e].

W latach 1909-1912 na ocalałych okrętach dokonano modernizacji uzbrojenia: zdemontowano obie wyrzutnie torped kal. 381 mm i wszystkie działka kal. 47 mm, instalując w zamian dwie pojedyncze wyrzutnie torped kal. 450 mm oraz drugą armatę kal. 75 mm (usytuowaną w pobliżu rufy) i dwa pojedyncze karabiny maszynowe kal. 7,62 mm[1]. Prócz tego okręty przystosowano do przenoszenia 10 min[1][2]. W momencie wybuchu I wojny światowej kilka okrętów przystosowano do pełnienia funkcji okrętów łącznikowych, zaś część przebudowano na trałowce[1][3]. W wyniku rewolucji październikowej okręty Floty Bałtyckiej zostały przejęte przez bolszewików, a w 1918 roku trzy zostały skierowane na Morze Kaspijskie[19]; pięć jednostek pozostawionych przez bolszewików w Helsinkach („Rjanyj”, „Prozorliwyj”, „Posłusznyj”, „Riezwyj” i „Podwiżnyj”) zostało 13 kwietnia 1918 roku zdobytych przez Finów i weszło w skład Marynarki Wojennej Finlandii pod nazwami S1 – S5[1][20]. Z czterech niszczycieli służących we Flocie Czarnomorskiej dwa („Smietliwyj” i „Striemitielnyj”) zostały samozatopione 18 czerwca 1918 roku w Noworosyjsku, by uniknąć przejęcia przez Niemców[2][21], zaś dwa po epizodycznej służbie we flocie Białych trafiły w 1920 roku do Floty Czerwonej („Strogij”, od 1922 roku nazwany „Marti” i „Swiriepyj”, nazwany w 1922 roku „Lejtnant Szmidt”)[1].

Uwagi

  1. Według Navypedii długość okrętów mieściła się między 57,9 a 61 metrów[1].
  2. Według Navypedii wyporność normalna seryjnych okrętów wynosiła 250 ton, zaś pełna 305 ton[1].
  3. Na próbach „Sokoł” osiągnął prędkość 30,2 węzła przy przeciążeniu maszyn do 4500 KM, będąc w tym czasie najszybszym na świecie niszczycielem[1][3].
  4. Według Conway’s All The World’s Fighting Ships 1860-1905 zapas węgla wynosił 60 ton[2].
  5. W listopadzie 1905 roku internowane okręty zostały zwrócone Rosji; podczas I wojny światowej bazowały we Władywostoku, a następnie zostały przejęte przez Japończyków w 1918 roku i przekazane Białym, po czym, zdewastowane, zostały złomowane w 1922 roku[1][19].

Przypisy

  1. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Ivan Gogin: KRECHET torpedo boats (1900-1904). Navypedia. [dostęp 2017-11-19]. (ang.).
  2. a b c d e f g h i j Roger Chesneau, Eugene Kolesnik: Conway’s All The World’s Fighting Ships 1860-1905. London: 1979, s. 206.
  3. a b c Roger Chesneau, Eugene Kolesnik: Conway’s All The World’s Fighting Ships 1860-1905. London: 1979, s. 205.
  4. a b Roger Chesneau, Eugene Kolesnik: Conway’s All The World’s Fighting Ships 1860-1905. London: 1979, s. 205-206.
  5. a b c d Piotr Olender: Rosyjsko-japońska wojna morska 1904-1905. T. 2: Bitwa pod Cuszimą. Sandomierz: 2012, s. 247.
  6. Robert Jackson: Niszczyciele, fregaty i korwety. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2001, s. 279.
  7. Piotr Olender: Rosyjsko-japońska wojna morska 1904-1905. T. 1: Port Artur. Sandomierz: 2011, s. 15.
  8. T.A. Brassey (red.): The Naval Annual, 1905. Portsmouth: 1905, s. 331.
  9. Piotr Olender: Rosyjsko-japońska wojna morska 1904-1905. T. 1: Port Artur. Sandomierz: 2011, s. 38-39.
  10. Józef Wiesław Dyskant: Port Artur 1904. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1996, s. 81.
  11. Piotr Olender: Rosyjsko-japońska wojna morska 1904-1905. T. 2: Bitwa pod Cuszimą. Sandomierz: 2012, s. 43.
  12. Józef Wiesław Dyskant: Port Artur 1904. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1996, s. 100.
  13. Piotr Olender: Rosyjsko-japońska wojna morska 1904-1905. T. 2: Bitwa pod Cuszimą. Sandomierz: 2012, s. 79.
  14. a b Ivan Gogin: FUMIZUKI destroyers (1902-1903/1904-1905). Navypedia. [dostęp 2017-11-19]. (ang.).
  15. Piotr Olender: Rosyjsko-japońska wojna morska 1904-1905. T. 1: Port Artur. Sandomierz: 2011, s. 86-87.
  16. Józef Wiesław Dyskant: Port Artur 1904. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1996, s. 265.
  17. Piotr Olender: Rosyjsko-japońska wojna morska 1904-1905. T. 1: Port Artur. Sandomierz: 2011, s. 86.
  18. Józef Wiesław Dyskant: Port Artur 1904. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1996, s. 266.
  19. a b J. Gozdawa-Gołębiowski, T. Wywerka Prekurat: Pierwsza wojna światowa na morzu. Warszawa: 1994, s. 573.
  20. Edmund Kosiarz: Pierwsza wojna światowa na Bałtyku. Gdańsk: 1979, s. 376-377.
  21. J. Gozdawa-Gołębiowski, T. Wywerka Prekurat: Pierwsza wojna światowa na morzu. Warszawa: 1994, s. 430.

Bibliografia

  • T.A. Brassey (red.): The Naval Annual, 1905. Portsmouth: J. Griffin and Co., 1905. (ang.).
  • Roger Chesneau, Eugene Kolesnik: Conway’s All The World’s Fighting Ships 1860-1905. London: Conway Maritime Press, 1979. ISBN 978-0-85177-133-5. (ang.).
  • Józef Wiesław Dyskant: Port Artur 1904. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1996. ISBN 83-11-08517X.
  • Ivan Gogin: FUMIZUKI destroyers (1902-1903/1904-1905). Navypedia. [dostęp 2017-11-19]. (ang.).
  • Ivan Gogin: KRECHET torpedo boats (1900-1904). Navypedia. [dostęp 2017-11-01]. (ang.).
  • Jan Gozdawa-Gołębiowski, Tadeusz Wywerka Prekurat: Pierwsza wojna światowa na morzu. Warszawa: Lampart, 1994. ISBN 83-902554-2-1.
  • Robert Jackson: Niszczyciele, fregaty i korwety. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2001. ISBN 83-1109-273-7.
  • Edmund Kosiarz: Pierwsza wojna światowa na Bałtyku. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1979. ISBN 83-215-3234-9.
  • Piotr Olender: Rosyjsko-japońska wojna morska 1904-1905. T. 2: Bitwa pod Cuszimą. Sandomierz: Stratus, 2012. ISBN 978-83-61421-56-6.
  • Piotr Olender: Rosyjsko-japońska wojna morska 1904-1905. T. 1: Port Artur. Sandomierz: Stratus, 2011. ISBN 978-83-61421-55-9.

Media użyte na tej stronie

Naval Ensign of Russia.svg
Łatwo można dodać ramkę naokoło tej grafiki
Naval ensign of Russia.svg
Łatwo można dodać ramkę naokoło tej grafiki
Flag of Finland.svg
Flaga Finlandii
Naval ensign of Russia (1920–1923).svg
Bandera wojenna Rosji Radzieckiej (1920-1923).
Flag of Russia (1914-1917).svg
Autor: Srg36, Licencja: CC BY-SA 3.0
Flag of the Russian Empire for private use (1914-1917).
Sokol type torpedo boat.gif
Imperial Russian built Сокол (Sokol) class destroyer, former torpedo boat destroyer.
R'yanyy&Sokols1912-1914.jpg
Imperial Russian torpedo boat destroyer R'yanyi.