Niszczyciele typu Sokoł

Niszczyciele typu Sokoł

Niszczyciele typu Sokoł w porcie przed 1914 r.
Kraj budowy	Wielka Brytania  Imperium Rosyjskie
Użytkownicy	MW Imperium Rosyjskiego  Flota Czerwona  Dai-Nippon Teikoku Kaigun  Finlandia
Stocznia	Yarrow, Glasgow Crichton, Turku & Petersburg Zakłady Iżorskie, Kołpino Zakłady Newskie, Petersburg
Wejście do służby	1895-1904
Wycofanie	1904-1930
Zbudowane okręty	27
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	normalna: 220 ton pełna: 240 t
Długość	57,91 metra
Szerokość	5,64 m
Zanurzenie	2,29 m
Napęd	2 maszyny parowe potrójnego rozprężania 4 lub 8 kotłów Yarrow moc 3800 KM 2 śruby
Prędkość	26,5-29 węzłów
Zasięg	450-660 Mm przy prędkości 13 węzłów
Załoga	51-58
Uzbrojenie	1 działo kal. 75 mm 3 działka kal. 47 mm (3 x I) 2 wt kal. 381 mm (2 x I)

Niszczyciele typu Sokoł – rosyjskie niszczyciele z przełomu XIX i XX wieku, pierwsze jednostki tej klasy w Marynarce Wojennej Imperium Rosyjskiego. W latach 1894–1904 w brytyjskiej stoczni Yarrow oraz krajowych stoczniach Crichton, Zakładach Iżorskich i Zakładach Newskich zbudowano 27 okrętów tego typu. Jednostki weszły w skład Floty Bałtyckiej, Floty Czarnomorskiej i Eskadry Oceanu Spokojnego w latach 1895-1904 i wzięły udział w wojnie rosyjsko-japońskiej oraz I wojnie światowej. Dwie jednostki były po wojnie z lat 1904-1905 użytkowane przez Marynarkę Wojenną Japonii, zaś pięć trafiło po I wojnie światowej do Fińskiej Marynarki Wojennej.

Projekt i budowa

Niszczyciele typu Sokoł były pierwszymi budowanymi masowo rosyjskimi niszczycielami, które zostały wykonane przez rodzimy przemysł okrętowy na wzór zbudowanego w Wielkiej Brytanii prototypu – „Sokoła”^[1]. Jednostki z racji niewielkiej wyporności bardziej odpowiadały klasie torpedowców^[1].

Spośród 26 seryjnych okrętów tego typu dwa zbudowane zostały w stoczni Crichton w Turku, siedem powstało w Zakładach Iżorskich w Kołpino, cztery zbudowała stocznia Crichton w Petersburgu, a trzynaście wykonano w Zakładach Newskich w Petersburgu^[1][2]. Budowę okrętów rozpoczęto w latach 1894-1903, zostały zwodowane w latach 1895–1903, a do służby w Marynarce Wojennej przyjęto je w latach 1895–1904 (12 niszczycieli, które były przeznaczone do wysłania na Daleki Wschód, zostały złożone, wodowane i ukończone w Port Artur)^[1][2]. W marcu 1902 roku, podczas budowy większości okrętów zmieniono ich nazwy^[1][2].

Dane taktyczno–techniczne

Rzuty niszczycieli typu Sokoł

Okręty były niewielkimi, czterokominowymi niszczycielami z taranowym dziobem^[3]. Długość całkowita wykonanego ze stali niklowej kadłuba wynosiła 57,91 metra, szerokość 5,64 metra i zanurzenie 2,29 metra^[4][5][a]. Wyporność normalna wynosiła 220 ton, zaś pełna 240 ton^[2][5][b]. Okręty napędzane były przez dwie maszyny parowe potrójnego rozprężania o mocy 3800 KM, do których parę dostarczało cztery lub osiem kotłów Yarrow^[1][2]. Dwuśrubowy układ napędowy pozwalał osiągnąć jednostkom seryjnym prędkość 26,5-27,5 węzła, podczas gdy prędkość maksymalna prototypowego „Sokoła” wynosiła 29 węzłów^[1][2][c]. Okręty mogły zabrać zapas węgla o masie 58-80 ton, co zapewniało zasięg wynoszący od 450 do 660 Mm przy prędkości 13 węzłów^[1][d].

Okręty wyposażone były w dwie pojedyncze wyrzutnie torped kalibru 381 mm, umieszczone na rufie, z zapasem sześciu torped^[1][4]. Uzbrojenie artyleryjskie stanowiły: pojedyncze działo jedenastofuntowe kal. 75 mm L/48 Canet, umieszczone na platformie nad pomostem bojowym oraz trzy pojedyncze działka Hotchkiss M1885 L/40 kal. 47 mm na śródokręciu (dwa za przednim kominem i jedno między dwoma kominami rufowymi)^[1][6].

Załoga pojedynczego okrętu liczyła od 51 do 58 oficerów, podoficerów i marynarzy^[1][2].

Służba

W momencie wybuchu wojny rosyjsko-japońskiej na Dalekim Wschodzie bazowało 12 niszczycieli typu Sokoł, wchodzących w skład 2. Flotylli Niszczycieli I Eskadry Oceanu Spokojnego^[7][8]. Podczas działań wojennych utracono osiem jednostek: „Stierieguszczij” został zatopiony 10 marca 1904 roku nieopodal Port Artur przez japońskie niszczyciele^[9][10]; jego los podzielił 13 kwietnia 1904 roku „Strasznyj”^[11][12]; 12 sierpnia 1904 roku „Rieszytielnyj” podczas procedury internowania w chińskim porcie Chefoo został niespodziewanie zaatakowany przez niszczyciele „Asashio” i „Kasumi”, których załogi zdobyły abordażem rosyjską jednostkę, którą następnie wcielono w skład Cesarskiej Marynarki Wojennej pod nazwą „Akatsuki” (暁), po remoncie w 1906 roku zmienioną na „Yamabiko” (山彦)^[13][14]. 13 listopada 1904 roku „Strojnyj” wszedł na postawioną nieopodal Port Artur przez japońskie okręty minę i zatonął^[15][16], zaś 16 listopada 1904 roku „Rastoropnyj” został samozatopiony na redzie Chefoo, aby uniknąć losu niszczyciela „Rieszytielnyj”^[17][18]. Trzy niszczyciele („Storożewoj”, „Raziaszczij” i „Silnyj”) zostały samozatopione przed kapitulacją Port Artur w nocy z 1 na 2 stycznia 1905 roku, przy czym „Silnyj” został później przez Japończyków podniesiony i w 1906 roku wcielony w skład Cesarskiej Marynarki Wojennej pod nazwą „Fumizuki” (文月)^[5][14], zaś czterem udało się przedrzeć do portów neutralnych i zostały internowane („Sierdityj”, „Smiełyj”, „Skoryj” i „Statnyj”)^[5][e].

W latach 1909-1912 na ocalałych okrętach dokonano modernizacji uzbrojenia: zdemontowano obie wyrzutnie torped kal. 381 mm i wszystkie działka kal. 47 mm, instalując w zamian dwie pojedyncze wyrzutnie torped kal. 450 mm oraz drugą armatę kal. 75 mm (usytuowaną w pobliżu rufy) i dwa pojedyncze karabiny maszynowe kal. 7,62 mm^[1]. Prócz tego okręty przystosowano do przenoszenia 10 min^[1][2]. W momencie wybuchu I wojny światowej kilka okrętów przystosowano do pełnienia funkcji okrętów łącznikowych, zaś część przebudowano na trałowce^[1][3]. W wyniku rewolucji październikowej okręty Floty Bałtyckiej zostały przejęte przez bolszewików, a w 1918 roku trzy zostały skierowane na Morze Kaspijskie^[19]; pięć jednostek pozostawionych przez bolszewików w Helsinkach („Rjanyj”, „Prozorliwyj”, „Posłusznyj”, „Riezwyj” i „Podwiżnyj”) zostało 13 kwietnia 1918 roku zdobytych przez Finów i weszło w skład Marynarki Wojennej Finlandii pod nazwami S1 – S5^[1][20]. Z czterech niszczycieli służących we Flocie Czarnomorskiej dwa („Smietliwyj” i „Striemitielnyj”) zostały samozatopione 18 czerwca 1918 roku w Noworosyjsku, by uniknąć przejęcia przez Niemców^[2][21], zaś dwa po epizodycznej służbie we flocie Białych trafiły w 1920 roku do Floty Czerwonej („Strogij”, od 1922 roku nazwany „Marti” i „Swiriepyj”, nazwany w 1922 roku „Lejtnant Szmidt”)^[1].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• T.A. Brassey (red.): The Naval Annual, 1905. Portsmouth: J. Griffin and Co., 1905. (ang.).
• Roger Chesneau, Eugene Kolesnik: Conway’s All The World’s Fighting Ships 1860-1905. London: Conway Maritime Press, 1979. ISBN 978-0-85177-133-5. (ang.).
• Józef Wiesław Dyskant: Port Artur 1904. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1996. ISBN 83-11-08517X.
• Ivan Gogin: FUMIZUKI destroyers (1902-1903/1904-1905). Navypedia. [dostęp 2017-11-19]. (ang.).
• Ivan Gogin: KRECHET torpedo boats (1900-1904). Navypedia. [dostęp 2017-11-01]. (ang.).
• Jan Gozdawa-Gołębiowski, Tadeusz Wywerka Prekurat: Pierwsza wojna światowa na morzu. Warszawa: Lampart, 1994. ISBN 83-902554-2-1.
• Robert Jackson: Niszczyciele, fregaty i korwety. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2001. ISBN 83-1109-273-7.
• Edmund Kosiarz: Pierwsza wojna światowa na Bałtyku. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1979. ISBN 83-215-3234-9.
• Piotr Olender: Rosyjsko-japońska wojna morska 1904-1905. T. 2: Bitwa pod Cuszimą. Sandomierz: Stratus, 2012. ISBN 978-83-61421-56-6.
• Piotr Olender: Rosyjsko-japońska wojna morska 1904-1905. T. 1: Port Artur. Sandomierz: Stratus, 2011. ISBN 978-83-61421-55-9.