Niwnice

Niwnice

wieś
Klasycystyczny pałac rodziny von Nostitz
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	lwówecki
Gmina	Lwówek Śląski
Wysokość	250-290 m n.p.m.
Liczba ludności (III 2011)	880[1]
Strefa numeracyjna	75
Kod pocztowy	59-600[2]
Tablice rejestracyjne	DLW
SIMC	0190868
Położenie na mapie gminy Lwówek Śląski Niwnice
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Niwnice
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Niwnice
Położenie na mapie powiatu lwóweckiego Niwnice
51°06′51″N 15°29′06″E/51,114167 15,485000

Niwnice (niem. Kunzendorf unter dem Walde) – duża, uprzemysłowiona wieś sołecka w Polsce w województwie dolnośląskim, w powiecie lwóweckim, w gminie Lwówek Śląski.

Historia

W roku 1305 wieś wzmiankowana była jako Cunczisdorf. Wieś składa się z dwóch głównych części: Bartnik i Nowego Lądu oraz osad: Bierzwiennej, Niwniczek, Przybysławia i Szymonek.

Podział administracyjny

Do połowy XVIII wieku Niwnice wchodziły w skład księstwa jaworskiego. Do 1816 r. wieś administracyjnie należała do powiatu bolesławiecko-lwóweckiego, a od 1816 r.(z przerwą w latach 1975–1998) do powiatu lwóweckiego. W latach 1954–1973 Niwnice były wsią gromadzką. W latach 1975–1998 miejscowość należała do województwa jeleniogórskiego.

Położenie

Niwnice leżą na Pogórzu Izerskim w zachodniej części Niecki Lwóweckiej wzdłuż potoku Iwnica. Wieś ciągnie się na przestrzeni około 3,9 km; na wysokości od 250 do 290 m n.p.m. Sołectwo Niwnice obejmuje 1997 ha gruntów, w tym 1213 ha użytków rolnych i 542 ha lasów. Na południe od wsi znajdują się Wzniesienia Gradowskie. Południowa część Niwnic o nazwie Bartniki sięga północnych zboczy tych wzniesień. Na północy wsi leży Nowy Ląd z Kopalnią Gipsu i Anhydrytu Nowy Ląd i zespołem pałacowym^[a]. Na wzgórzu Twardziel znajdowały się Szymonki. Pozostałe osady położone są na zachód od Bartnik i Nowego Lądu. Z południa na północ przez całe Bartniki i Nowy Ląd biegnie szosa z Gradówka do Rakowic Małych. Krzyżuje się ona z szosą z Lwówka Śląskiego do Gościszowa. Na północny wschód od Niwnic biegnie linia kolejowa z Lwówka Śląskiego do Zebrzydowej. Przy niej znajduje się stacja kolejowa^[3]. Od skrzyżowania szos, przez Nowy Ląd, Szymonki i Twardziel do Radłówki i dalej do Lwówka Śląskiego biegnie żółty szlak turystyczny. Przez Niwnice poprowadzono szlaki rowerowe: ER-4 z Lwówka Śląskiego do Lubania i zielony z Rakowic Małych przez Kotliska do Radłówki.

Ludność

Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) Niwnice liczyły 880 mieszkańców^[1] i są największą miejscowością gminy Lwówek Śląski.

Geologia

Budowa geologiczna okolic Niwnic jest bardzo złożona. Pod główną częścią wsi występują zlepieńce, mułowce i piaskowce z wczesnego permu. Wzgórze Twardziel zbudowane jest z piaskowców arkozowych, kwarcowych i pstrych z wczesnego triasu oraz wapieni, iłowców i margli. We Wzniesieniach Gradowskich na południe od Niwnic występują permskie trachybazalty, mułowce i piaskowce, ordowickie łupki kwarcowo-serycytowo-chlorytowe oraz kambryjskie marmury.

Najważniejsze dla gospodarki są cechsztyńskie wapienie, w których występuje anhydryt z gipsem. Niwnickie zasoby anhydrytu szacuje się na 28 mln ton, a gipsu na 1,9 mln ton. Anhydryt występuje w postaci żyły o grubości 8-25 m. Złoża ciągną się około 8 km do Nawojowa Śląskiego. Dawniej gips i anhydryt eksploatowano metodą odkrywkową. W pobliżu znajduje się kopalnia "Nowy Ląd"^[4], eksploatująca złoże permskich (cechsztyńskich) gipsów i anhydrytów. Obecnie wydobywa się je metodą głębinową na pięciu poziomach. Pozostałością po dawnych kopalniach są odkrywki częściowo wypełnione wodą. Tereny te są silnie zdewastowane^[3].

Ruiny klasztoru w Szymonkach

Kościół filialny pw. św. Jadwigi w Niwnicach

Buk Ali Baba

Obelisk zwycięstwa nad faszyzmem w Niwnicach

Ruiny w Niwnicach

Szymonki

Szymonki (niem. Simonishäuser, także Hartenhäuser lub Berghäuser) były kolonią Niwnic, która powstała na początku XVIII w. a zanikła po II Wojnie Światowej. Około roku 1600 przodek właściciela Niwnic hrabiego Christiana Wenzela von Nostitz odbył pieszą pielgrzymkę do Jerozolimy. Sto lat później jego potomek dla uczczenia tego wydarzenia ufundował na wzgórzu Twardziel kościół. Barokowa, jednonawowa budowla została ukończona w roku 1703. Odpusty, które odbywały się tu na dwa tygodnie przed i po Wielkanocy cieszyły się wielką popularnością. Przy kościele stanął tzw. Dom Szymona, od którego nazwano kolonię, oraz kilka innych domów. Kolejna właścicielka Niwnic hrabina Nassau założyła nieopodal w 1. połowie XIX wieku żeński klasztor (dwukondygnacyjny budynek z ryzalitem) i dom opieki. Przy dwurzędowej alei lipowej łączącej kościół z klasztorem powstały cztery kaplice kalwaryjne. W XIX wieku w liczącej pięć domów osadzie mieszkało do 33 osób. Po 1945 r. osada została opuszczona i popadła w ruinę. Do początku XXI wieku z kościoła i klasztoru dotrwały jedynie fragmenty murów zewnętrznych. W najlepszym stanie zachowała się aleja lipowa^[3].

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[5]:

• kościół filialny pw. św. Jadwigi, romański wymieniony po raz pierwszy w r. 1305, spłonął w r. 1515, na nowo został wzniesiony w 1520 r., w 1534 r. – przejęty przez luteran, przekazany katolikom na powrót w 1654 r., przebudowany był w 1551 r., restaurowany w XIX wieku. Wystrój barokowy. Gotycki portal zachodniej kruchty, w kruchcie późnogotycki, częściowo zniszczony tryptyk z pocz. XVI w. Późnogotyckie sakramentarium w prezbiterium. Renesansowy portal kruchty północnej z ok. 1551. Na kamiennej chrzcielnicy napis: W roku 1515 spłonął kościół. Przed wejściem północnym data 1551 i napis pastor Wincent Frydreich z Bolesławca ukończył budowlę oraz cytat z Ewangelii Mateusza 6.33 Starajcie się naprzód o królestwo i o Jego sprawiedliwość a to wszystko będzie wam dane. Ołtarze główny i boczne barokowe^[6].
• cmentarz przykościelny z wmurowanymi w absydę i mur kościoła renesansowymi epitafiami właścicieli Niwnic z rodu von Salza: Mikołaja († 1604 r.), jego żony Elżbiety z domu von Redern († 1586 r.) i ich małych dzieci: Jana († 1582 r.), Sibieli († 1583 r.), Mikołaja († 1587 r.) i Melchiora († 1592 r.)
• zespół pałacowy „Neuland”
  • pałac klasycystyczny rodziny von Nostitz z XVIII–XIX wieku, obecnie szkoła podstawowa
  • park, z XIX–XX w. – ze stawem i rzadkimi okazami drzew, w tym pomnikowym jesionem wyniosłym
• zespół dworski „Cunzendorf”
  • renesansowy Dwór obronny w Niwnicach – ruina, (dawniej w Bartnikach), powstał około roku 1579.
  • budynek gospodarczy, z czwartej ćwierci XIX w.
  • most kamienny, z drugiej połowy XVI w.
  • park, z końca XIX w.

Inne zabytki:

• Dwór Lipowy w Niwnicach
• ruiny klasztoru (obok cmentarz sióstr, aleja lipowa), którego lochy, według miejscowej legendy, prowadziły do miasta Lwówka do ratusza.

Pomniki przyrody

Według Rejestru form ochrony przyrody w województwie dolnośląskim^[7] w Niwnicach rosło osiem drzew – pomników przyrody. Buk w parku dworskim został ścięty, a z buku Ali Baba pozostał martwy pień. Pozostały:

• lipa drobnolistna przy kościele – obwód 460 cm
• jesion wyniosły w parku podworskim – obwód 460 cm
• Dąb Kombatantów przy drodze do Lwówka Śląskiego – obwód 610 cm

W lesie oznaczonym^[8] jako ekosystem skrajnie rzadki i ginący, niedaleko nieczynnego wapiennika przy drodze do Lwówka Śląskiego stoją buki zwyczajne:

• Ali Baba – wiek około 300 lat – martwy
• Okazały – wiek 250 lat, obwód 480 cm
• Świstaki (2 drzewa) – wiek 150 lat, obwód: 400 i 330 cm

Urodzeni w Niwnicach

• Karl Wilhelm Greulich (1796–1837) – niemiecki pianista i organista
• Mark von Wietersheim (1897–1969) – starosta lwówecki, działacz NSDAP
• Wend von Wietersheim (1900–1975) – Generalleutnant Wehrmachtu

Zobacz też

• Zabytki romańskie w Polsce
• Pomniki przyrody w mieście i gminie Lwówek Śląski

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Lwówek śląski i okolice – przewodnik historyczny, Mariusz Olczak, Wydawnictwo Oppidium, Warszawa 2000, ISBN 83-9123143-7

Linki zewnętrzne

• Pomniki przyrody w Niwnicach k. Lwówka Śląskiego. pomniki-przyrody.odskok.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-02)].
• Pomniki przyrody Nadleśnictwa Lwówek Śląski