Norodom Sihanouk

Norodom Sihanouk
Ilustracja
Wizerunek herbu
podpis
Król Kambodży
Okres

od 1941
(z przerwą w latach 1955–1960[1], 1970-1975[2] i 1976-1991[3])
do 2004

Poprzednik

Sisowath Monivong

Następca

Norodom Suramarit (1955)
Cheng Heng (p.o. 1970)
Khieu Samphan (1976)
Norodom Sihamoni (2004)[4]

Dane biograficzne
Dynastia

Norodom

Data i miejsce urodzenia

31 października 1922
Phnom Penh

Data i miejsce śmierci

15 października 2012
Pekin

Ojciec

Norodom Suramarit

Matka

Sisowath Kossamak

Odznaczenia
Krzyż Wielki Orderu Królewskiego Kambodży Wielki Mistrz Królewskiego Orderu Sahametrei (Kambodża) Wielki Mistrz Orderu Królowej (Kambodża) Wielki Mistrz Królewskiego Orderu Monisaraphon (Kambodża) Order Rajamitrabhorn (Tajlandia) Order Domowy Chakri (Tajlandia) Order Imperialny Jarzma i Strzał (Hiszpania) Łańcuch Orderu Królowej Saby (Etiopia) Order Chryzantemy (Japonia) Krzyż Wielki Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Wielki Oficer Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Krzyż Wielki Orderu Smoka Annamu Krzyż Wielki Orderu Miliona Słoni i Białego Parasola (Laos) Krzyż Wielki Zasługi Wojskowej z Odznaką Białą (Hiszpania) Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski Wielka Wstęga Orderu Nilu (Egipt) Wielka Wstęga Orderu Umajjadów (Syria) Order Zasługi Republiki Włoskiej I Klasy (1951-2001) Order Tronu kl. spec. (Maroko) Krzyż Wielki Orderu Narodowego (Rep. Wietnamu) Krzyż Wielki Orderu Zasługi (Niger) Klasa Specjalna Odznaki Honorowej za Zasługi Wielki Łańcuch Orderu Sikatuny (Filipiny) Order Temasek I klasy (Singapur) Order Gwiazdy Jugosłowiańskiej (Jugosławia) Wielki Order Mugunghwa (Korea Południowa) Order Domowy Korony Brunei Order Gwiazdy I klasy (Indonezja) Krzyż Wielki Orderu Narodowego (Mali) Order Suworowa I klasy (ZSRR)

Preah Bat Samdech Preah Norodom Sihanouk Varman (ur. 31 października 1922 w Phnom Penh, zm. 15 października 2012 w Pekinie) – król Kambodży. Panował w latach 1941-1955 i 1993-2004, ponadto był głową państwa (prezydentem, przewodniczącym Najwyższej Rady Narodowej) w latach 1960–1970, 1975–1976 i 1991–1993. Z powodu ciężkiej choroby abdykował 7 października 2004. Syn króla Norodoma Suramarita i królowej Sisowath Kossamak.

Życiorys

Rządy w Kambodży

Po objęciu władzy w 1941 jako król zależnego od Francji terytorium, związał się z buddyjskim ruchem nacjonalistycznym i zaczął dążyć do uzyskania niepodległości przez Kambodżę. W znacznej mierze to jego działania doprowadziły do niepodległości Kambodży 9 listopada 1953. W 1955 abdykował na rzecz swojego ojca. Kilka miesięcy później objął stanowisko premiera. W 1960 roku po śmierci ojca został prezydentem i przewodniczącym Najwyższej Rady Narodowej (głowa państwa, jednak bez tytułu królewskiego – w Polsce tytułowany księciem). Był jednym z założycieli Ruchu państw niezaangażowanych, a w pierwszej fazie rządów starał się nie mieszać w sprawy zimnej wojny, w tym trwającej tuż pod granicami kraju wojny wietnamskiej. W celu ochrony interesów kraju skutecznie lawirował pomiędzy Stanami Zjednoczonymi, Chinami i ZSRR[5][6][7]. Podporą jego rządów stała się monarchistyczna partia rządowa o nazwie Powszechna Wspólnota Socjalistyczna (Sangkum Reastr Niyum)[8]. W trakcie rządów starał się realizować ostrożne socjalistyczne reformy[9].

Poglądy na politykę zagraniczną zmienił po tym, gdy przekonał się, że siły komunistyczne mogą zwyciężyć w wojnie wietnamskiej. Rozpoczął potajemne wspieranie południowowietnamskich komunistów, co spowodowało wrogość Stanów Zjednoczonych wobec jego rządów. W tym czasie związał koalicję rządową z lewicową (i powiązaną z komunistami) Partią Ludową, która wpłynęła w istotny sposób na jego politykę. To właśnie pod wpływem lewicowych koalicjantów w 1965 roku zerwał stosunki dyplomatyczne ze Stanami Zjednoczonymi. Zerwanie stosunków zakończyło okres wsparcia Amerykanów dla Kambodży, Sihanouk został więc zmuszony do zwrócenia się do Chin i ZSRR. Komunistyczne mocarstwa zaoferowały królowi pomoc gospodarczą i militarną[8][10]. W 1966 roku podpisał z Chinami porozumienie, na mocy którego zgodził się na stacjonowanie we wschodnich regionach przygranicznych wojsk Armii Ludowej Wietnamu i utworzenie przez nią w tamtym regionie baz wojskowych[11]. Zgodził się także, aby przez miasto Sihanoukville płynęła pomoc dla wojsk Wietkongu[12]. Prochińska polityka Sihanouka wynikała z jego przekonania co do tego, że to właśnie Chiny w przyszłości będą państwem wywierającym największy wpływ na teren Indochin[11].

Pomimo zwrotu w polityce zagranicznej jeszcze w 1966 roku pozwolił proamerykańskiemu ministrowi obrony generałowi Lon Nolowi na rozprawienie się z koalicjantami z Partii Ludowej. Dotychczasowy sojusznik został rozbity pod pretekstem działalności wywrotowej i rzekomej służalczości tej frakcji względem komunistów wietnamskich[13]. Niszcząc dotychczasowych lewicowych sojuszników, Sihanouk nie wziął pod uwagę, że już wcześniej utracił poparcie konserwatystów, a sytuacja gospodarcza kraju uległa pogorszeniu[14]. 11 września odbyły się pierwsze wolne wybory. Konserwatyści wygrali je na skutek fałszerstw wyborczych, zdobywając (ku zaskoczeniu króla) 75 procent mandatów w Zgromadzeniu Narodowym[15][16]. Lon Nol został desygnowany na premiera, a duże wpływy w rządzie zdobył ultrakonserwatywny członek rządzącego klanu Sisowath Sirik Matak, znany z wrogości wobec Sihanouka. Rządy konserwatystów doprowadziły do napięć społecznych i stworzyły korzystne warunki do budowy na obszarach wiejskich partyzantki komunistycznej[17].

11 marca 1967 roku w Battambang wybuchło powstanie chłopskie, które rozprzestrzeniło się na cały rejon. Lon Nol pod nieobecność Shinaouka (który przebywał wtedy we Francji), lecz działając za jego zgodą, ogłosił stan wojenny. W wyniku represji zginęły setki chłopów, a całe wioski zostały zniszczone[18][19]. Shinaouk po powrocie do kraju nakazał aresztowanie czołowych działaczy bardziej radykalnej lewicy (z której część uczestniczyła w jego wcześniejszych rządach)[20]. Król zmusił Lon Nola do dymisji, a do rządu wprowadził nowe grupy lewicowe, co miało zrównoważyć wpływy konserwatywne[20]. Kryzys minął, jednak wywołał tragiczne w skutkach konsekwencje – radykalna frakcja Komunistycznej Partii Kambodży, określona przez króla jako Czerwoni Khmerzy, przyciągnęła tysiące rekrutów, którzy utworzyli oddziały partyzanckie, a postać Lon Nola zaczęła kojarzyć się z brutalnymi represjami[21]. W styczniu 1968 roku Czerwoni Khmerzy rozpoczęli pierwszą ofensywę militarną. Liczba rebeliantów, która wzięła w niej udział, wyniosła od czterech do pięciu tysięcy[22][23]. W listopadzie 1968 roku w obliczu postępującej rebelii król przywrócił do rządu Lon Nola, a rok później Kambodża przywróciła normalne stosunki dyplomatyczne ze Stanami Zjednoczonymi. Na skutek zmian politycznych Kambodży Lon Nol ponownie został premierem[24]. Na prośbę Lon Nola wojsko amerykańskie wsparło rząd Kambodży w wojnie z rebeliantami (organizując naloty lotnicze)[25].

Utrata władzy i emigracja

W 1970 roku w czasie jego nieobecności w kraju doszło do zamachu stanu, którego dokonał Lon Nol. W kwietniu 1970 do Kambodży wkroczyły oddziały amerykańskie i wojska południowowietnamskie, a Sihanouk udał się na emigrację do Chińskiej Republiki Ludowej, gdzie utworzył Zjednoczony Front Narodowy Kambodży i Królewski Rząd Jedności Narodowej[26][26]. Monarcha zawarł sojusz z Wietnamem Północnym oraz Czerwonymi Khmerami (chociaż miał nad nimi niewielką kontrolę, to przyczynił się w ten sposób do ogromnego zwiększenia poparcia dla rebeliantów)[27]. Sihanouk i jego współpracownicy kilkukrotnie odwiedzili tereny Kambodży kontrolowane przez Czerwonych Khmerów, wizyty te miały jednak czysto propagandowy charakter[28]. Na wiosnę 1970 roku złożył wizytę w Korei Północnej, gdzie zgłosił propozycję utworzenia jednolitego frontu krajów rewolucyjnych – Chin, Laosu, Wietnamu Północnego, KRLD i Kambodży. Przywódcy KRLD przyjęli ten plan z zadowoleniem, upadł on jednak na skutek opozycji ze strony Wietnamu[29]. O poparcie dla swojego rządu na uchodźstwie apelował też na forum ONZ[30].

Po dojściu Czerwonych Khmerów do władzy w kwietniu 1975 na krótko ponownie stał się głową państwa, faktyczną władzę sprawował jednak Pol Pot. Po konflikcie z Czerwonymi Khmerami 4 kwietnia 1976 został usunięty ze stanowiska. Od egzekucji uratowała go jedynie osobista interwencja premiera Chin Zhou Enlai. Po tych wydarzeniach wyjechał z kraju i przebywał w ChRL i Korei Północnej. Po wietnamskiej interwencji Kambodży w 1979 Sihanouk krytykował nowe władze Ludowej Republiki Kampuczy. W 1981 roku utworzył własną rojalistyczną partię FUNCINPEC, dysponującą oddziałami partyzanckimi na terenie kraju[31]. Partia królewska w kraju zwalczała prowietnamski rząd Hun Sena, a na arenie międzynarodowej apelowała o zaprzestanie wspierania partyzantki Czerwonych Khmerów przez państwa ościenne[32]. Ugrupowanie nie odgrywało większej roli w polityce Kambodży[33], co w 1982 roku zadecydowało o połączeniu sił z prawicowymi republikanami i Czerwonymi Khmerami w ramach Koalicyjnego Rządu Demokratycznej Kampuczy. Sihanouk w ramach koalicji został prezydentem Demokratycznej Kampuczy (która posiadała pod swoją kontrolą jedynie nieliczne obszary państwa kambodżańskiego)[5][6].

Powrót do kraju i ponowne objęciu urzędu

Wejście do Pałacu Królewskiego w Phnom Penh podczas żałoby po śmierci Króla Norodoma Sihanouka

Pod koniec lat 80. ruszyły rokowania między Koalicyjnym Rządem Demokratycznej Kampuczy a Ludową Republiką Kampuczy i zakończyły się one podpisaniem porozumienia w Paryżu w 1991. Po 13 latach na wygnaniu, 14 listopada 1991, książę Norodom Sihanouk powrócił do ojczyzny. W 1993 ponownie został królem Kambodży[5][6]. W 2004 Sihanouk poważnie zachorował i wielokrotnie przebywał w ChRL na leczeniu. Od stycznia 2004 przebywał za granicą, zamieszkując w rezydencjach w Pekinie i Korei Północnej. 7 października 2004 król Norodom Sihanouk ze względu na zły stan zdrowia abdykował. Mimo że konstytucja Kambodży nie przewiduje takiego rozwiązania, jego decyzja została zaakceptowana. 14 października 2004 jego następcą na tronie Kambodży został Norodom Sihamoni, jeden z jego synów. 15 października 2012 w pekińskim szpitalu zmarł na zawał serca[7].

Odznaczenia

M.in[34]:

Przypisy

  1. Regencja
  2. dyktatura Lon Nola, Norodom Sihanouk na emigracji w Pekinie
  3. do 1979 dyktatura Czerwonych Khmerów, następnie Ludowa Rada Rewolucyjna
  4. Countries Ca-Ce
  5. a b c Zbigniew Marcin Kowalewski Czas Czerwonych Khmerów – rewolucja, rasizm i ludobójstwo. [dostęp 2016-05-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-25)].
  6. a b c Czterdzieści lat od Roku Zero. Zbrodnie Czerwonych Khmerów w Kambodży.
  7. a b Maria Kruczkowska: Umarł król – jedna z najbardziej kontrowersyjnych i fascynujących osobistości XX w. (pol.). Gazeta Wyborcza, 2012-10-15. [dostęp 2012-10-16].
  8. a b Adam W. Jelonek, Kambodża, Warszawa: Trio 2008, s. 122
  9. Tadeusz Pasierbiński, Monarchie świata. Poczet rodów królewskich i książęcych, Warszawa: wyd. Iskry, 2002, s. 432, ISBN 83-207-1705-1, OCLC 830379607.
  10. Isaacs, Hardy i Brown. s. 83.
  11. a b Lipsman i Doyle, s. 127.
  12. Victory in Vietnam, s. 465.
  13. Isaacs, Hardy and Brown, s. 85.
  14. Lipsman and Doyle, s. 127.
  15. Chandler, s. 153–156.
  16. Osborne, s. 187.
  17. Chandler, s.157.
  18. Isaacs, Hardy i Brown, s. 86.
  19. Chandler, s. 165.
  20. a b Chandler, s. 166.
  21. Isaacs, Hardy i Brown, s. 87.
  22. Sutsakhan, s. 32.
  23. Chandler, s. 174–176.
  24. Isaacs, Hardy i Brown, s. 90.
  25. Marek Sliwinski, Le Génocide Khmer Rouge: Une Analyse Démographique (L’Harmattan, 1995), s.41-48.
  26. a b Lipsman i Doyle, s. 144.
  27. David P. Chandler, The Tragedy of Cambodian History, New Haven CT: Yale University Press, 1991, s. 231.
  28. Chandler, s. 228–229.
  29. Szalontai, Balázs (2014). „Political and Economic Relations between Communist States”. In Smith, Stephen Anthony. Oxford Handbook in the History of Communism. Oxford: Oxford University Press. s. 316.
  30. Lipsman i Brown, s. 146.
  31. Swann, s. 108-109
  32. Swann, s. 106
  33. Swann, s. 106-108
  34. Christopher Buyers: H.M. Brhat Karuna Brhat Pada Samdach Brhat Naradhama Simhahanu Brhat Maha Viraksha Kshatriya [Norodom Sihanouk]. royalark.net. [dostęp 2017-07-27].

Bibliografia

  • Cambodia. ◦The Varman Dynasty (ang.) [dostęp 3 sierpnia 2011]
  • Elizabeth Becker, Seth Mydans, Norodom Sihanouk, Cambodian Leader Through Shifting Allegiances, Dies at 89, nytimes.com, 14 października 2012 [dostęp 2012-10-15] (ang.).
  • William Branigin, Norodom Sihanouk dies at 89; former king led Cambodia through decades of strife, washingtonpost.com, 15 października 2012 [dostęp 2012-10-22] (ang.).
  • Martin Woollacott, King Norodom Sihanouk obituary. Cambodian monarch who offered the prospect of continuity, but subverted the growth of democracy, guardian.co.uk, 15 października 2012 [dostęp 2012-12-12] (ang.).
  • Jelonek A.W., Kambodża, Warszawa 2008
  • Sutsakhan, Lt. Gen. Sak, The Khmer Republic at War and the Final Collapse. Washington DC: United States Army Center of Military History, 1987.
  • Chandler, David P. (1991). The Tragedy of Cambodian History. New Haven CT: Yale University Press. ISBN 0-300-04919-6.
  • Deac, Wilfred P. (2000). Road to the Killing Fields: the Cambodian War of 1970–1975. College Station TX: Texas A&M University Press.
  • Dougan, Clark; Fulghum, David et al. (1985). The Fall of the South. Boston: Boston Publishing Company. ISBN 0-939526-16-6.
  • Isaacs, Arnold; Hardy, Gordon (1988). Pawns of War: Cambodia and Laos. Boston: Boston Publishing Company. ISBN 0-939526-24-7.
  • Karnow, Stanley (1983). Vietnam: A History. New York: Viking Press. ISBN 0-670-74604-5.
  • Lipsman, Samuel; Doyle, Edward et al. (1983). Fighting for Time: 1969–1970. Boston: Boston Publishing Company. ISBN 0-939526-07-7.
  • Lipsman, Samuel; Weiss, Stephen (1985). The False Peace: 1972–74. Boston: Boston Publishing Company. ISBN 0-939526-15-8.
  • Osborne, Milton (1979). Before Kampuchea: Preludes to Tragedy. Sydney: George Allen & Unwin. ISBN 0-86861-249-9.
  • Wim Swann: 21st century Cambodia: view and vision. New Delhi: Global Vision Publishing House, 2009. ISBN ISBN 978-8-1822-0-2788. (ang.)

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Royal arms of Cambodia.svg
Royal Arms of the Kingdom of Cambodia.
  • Depicting: a Golden sword atop two ceremonial bowls, above it is the sacred "Aum", below is a laurel wreath and the Royal Order. The Arms is supported by two creatures, a gajasingha and a singha, they are holding two five-tiered royal umbrellas. Atop the arms is the Royal crown with rays of light emitting from it. Below is a ribbon with the words in Khmer script:
    ព្រះចៅ ក្រុង កម្ពុជា
    Preah Chau Krong Kampuchea: "King of the Kingdom of Cambodia".
JPN Daikun'i kikkasho BAR.svg
Baretka japońskiego Orderu Chryzantemy.
EGY Order of the Nile - Grand Cordon BAR.png
Baretka Wielkiej Wstęgi Orderu Nilu
Cordone di gran Croce OMRI BAR.svg
Ribbon of a Cordon Grand Cross of Merit of the Italian Republic
PHI Order of Sikatuna 2003 Grand Collar BAR.svg
Baretka: Order Sikatuny – I Klasa (wz. 2003), Wielki Łańcuch (Raja).
Bintang Republik Indonesia Adipurna Ribbon Bar.gif
Bintang Republik Indonesia Adipurna Ribbon Bar
Order suvorov1 rib.png
Order of Suvorov ribbon, class one
Order of the Royal House of Chakri (Thailand) ribbon.svg
Autor: Sodacan, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ribbon for a Knight of the Most Illustrious Order of the Royal House of Chakri (Thailand)
KHM Order of Queen Kossomak - Knight.png
Autor: McOleo, Licencja: CC BY 4.0
Ribbon bar of the Order of Queen Kossomak - Knight (Cambodia)
Order Of Ummayad (Syria) - ribbon bar.gif
Autor: McOleo, Licencja: CC0
Ribbon bar of the Order Of Ummayad (Syria)
MAR Order of the Throne - Special Class BAR.png
Baretka Klasy Specjalnej Orderu Tronu
ESP Gran Cruz Merito Militar (Distintivo Blanco) pasador.svg
Autor: LukGasz, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ribbon bar of the Grand Cross of Military Merit w. White Decoration (Spain)
Royal Order of Sahametrei (Cambodia) - ribbon bar.gif
Autor: McOleo, Licencja: CC0
Ribbon bar of the Royal Order of Sahametrei - v. 1948-1970 (Cambodia)
Grand Order of Mugunghwa (South Korea) - ribbon bar.gif
Autor: McOleo, Licencja: CC0
Ribbon bar of the Grand Order of Mugunghwa (South Korea)
Darjah Utama Temasek ribbon (1962–1996) ribbon.png
The ribbon for the Darjah Utama Temasek (Order of Temasek) of Singapore between 1962 and 1996.
LAO Order of the a Million Elephants and the White Parasol - Grand Cross BAR.svg
Autor: KarlHeintz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Baretka Krzyża Wielkiego Orderu Miliona Słoni i Białego Parasola (Laos)
Darjah Utama Seri Mahkota Negara.svg
Autor: Mimich, Licencja: CC BY-SA 3.0
Order of the Crown of the Realm (Malaysia)
Ordre du Dragon d'Annam (par le Gouvernement Francais) GC ribbon.svg
Autor: Boroduntalk, Licencja: CC BY 3.0
Ribbon bar: l'Ordre du Dragon d'Annam, Grand Croix. 2nd type (1896-1950) from the French government. France.
Order of The Queen of Sheba (Ethiopia) ribbon.gif
Autor: Ekapoj yam, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Most Exalted Order of The Queen of Sheba (Ethiopia)
AUT Honour for Services to the Republic of Austria - 1st Class BAR.png
Baretka Odznaki Honorowej za Zasługi dla Republiki Austrii 1. Klasy
Norodom Sihanouk (1983).jpg
Autor: Rob Croes for Anefo, Licencja: CC0
Norodom Sihanouk (koning van Cambodja)
  • 15 september 1983
Pałac Królewski, Phnom Penh.JPG
Autor: Jadamta, Licencja: CC BY-SA 3.0
Żałoba po śmierci Króla Norodoma Sihanouka
MLI National Order - Grand Cross BAR.png
Baretka Krzyża Wielkiego Orderu Narodowego Mali
KHM Royal Order of Monisaraphon - Knight.png
Autor: McOleo, Licencja: CC BY 4.0
Ribbon bar of the Royal Order of Monisaraphon (Cambodia)
  • Officer
  • Knight
Order of the Rajamitrabhorn (Thailand) ribbon.svg
Autor: Sodacan, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ribbon for a Knight of the Most Auspicious Order of the Rajamitrabhorn (Thailand)
VPD National Order of Vietnam - Grand Cross BAR.png
Baretka Krzyża Wielkiego Orderu Narodowego Republiki Wietnamu
Pasador de la Orden Imperial del Yugo y las Flechas.png
Autor: Lector d Wiki, Licencja: CC BY-SA 3.0
Pasador de la Orden Imperial del Yugo y las Flechas (Distinción civil y militar del Franquismo).
Order of Merit (Niger) - ribbon bar.gif
Autor: McOleo, Licencja: CC0
Ribbon bar of the Order of Merit (Niger)
BRU Royal Family Order of the Crown of Brunei.svg
Autor: Mimich, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ribbon of the Royal Family Order of the Crown of Brunei
Signature of Norodom Sihanouk.svg
Signature of King of Cambodia Norodom Sihanouk
Order of the Yugoslavian Great Star Rib.png
Ribbon of Order of the Yugoslavian Great Star
KHM Ordre Royal du Cambodge - Grand Croix BAR.svg
Autor: KarlHeintz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Baretka Krzyża Wielkiego Królewskiego Orderu Kambodży