Northrop BT-1

Northrop BT-1
Dane podstawowe
Państwo	Stany Zjednoczone
Producent	Northrop Corporation
Konstrukcja	1934
Historia
Data oblotu	19 sierpnia 1935
Liczba egzemplarzy	54
Dane techniczne
Napęd	P&W R-1535-94
Moc	825 KM
Wymiary
Rozpiętość	12,65 metra
Długość	9,65 metra
Wysokość	3,02 metra
Powierzchnia nośna	29,6 metra kw.
Masa
Własna	2901 kg
Startowa	3267 kg
Osiągi
Prędkość maks.	357 km/h
Prędkość przelotowa	309 km/h
Prędkość wznoszenia	380 m/min
Pułap praktyczny	7700 metrów
Zasięg	1850 km
Dane operacyjne
Uzbrojenie
1 karabin 12,7 mm/ 230 pocisków 1 karabin grzbietowy 7,62 mm/ 600 pocisków 1 bomba 454 kg pod kadłubem 2 bomby 45,5 kg pod skrzydłami
Użytkownicy
United States Navy

Northrop BT-1 – amerykański dwumiejscowy pokładowy bombowiec nurkujący, jednosilnikowy dolnopłat, którego projekt ukończono w 1934 roku w zakładach Northrop Corporation.

Pierwszy całkowicie metalowy samolot który został przyjęty do służby w US Navy. W latach 1938–1941 53 maszyny tego typu służyły w ramach eskadr VB-5 i VB-6 lotniskowców USS „Yorktown” (CV-5) oraz USS „Enterprise” (CV-6). Z uwagi jednak na trudność w pilotażu przy niskich prędkościach i wynikającą stąd dużą liczbę katastrof, jeszcze przed wybuchem wojny na Pacyfiku zostały wycofane ze służby liniowej i skierowane do jednostek szkolnych. W służbie operacyjnej na pokładach okrętów zastąpione zostały przez opracowane na ich podstawie maszyny Douglas SBD Dauntless, które odegrały decydującą rolę w najważniejszych bitwach powietrzno-morskich lat 1942–1943.

Konstrukcja

Northrop BT-1 został zaprojektowany w 1934 roku przez Eda Heinemanna w zakładach Northropa, w odpowiedzi na przedstawione przez amerykańską marynarkę wojenną wymagania wobec samolotu mającego zastąpić maszyny Martin BM-1 oraz Great Lakes BG-1^[1]. W wynikłym stąd konkursie wzięło udział pięć innych konstrukcji: Curtiss XSBC-3, Great Lakes XB2G-1, Grumman XSBF-1, Brewster XSBA-1 oraz Vought XSB2U-1^[1].

Projekt BT-1 bazował przeznaczonej do operowania z lądu konstrukcji Douglas A-17, używał tez tego samego silnika P&W R-1535, wprowadził jednak częściowo chowane podwozie^[1]. Standardowe dla maszyn tego czasu uzbrojenie składało się ze strzelającego do przodu karabinu 12,7 mm z 230 pociskami oraz strzelającego do tyłu karabinu 7,62 mm na grzbiecie samolotu, obsługiwanego przez tylnego strzelca^[1]. Zgodne z przeznaczeniem samolotu uzbrojenie bombowe stanowiła jedna bomba o wagomiarze 1000 funtów (454 kg) pod kadłubem oraz 100-funtowa (45 kg) bomba pod każdym ze skrzydeł^[1]. Kompaktowa forma konstrukcji oraz rozpiętość skrzydeł wynosząca 12,65 metra dostosowana była do rozmiarów hangarów i wind amerykańskich lotniskowców^[1]. Celem uniknięcia efektów słabości konstrukcji skrzydeł podczas lotu nurkowego te ostatnie nie były składane. Krótkie skrzydła wpływały jednak na charakterystyki latania, szczególnie przy małych prędkościach^[1].

BuNo 0815 eskadry VB-6

Prototyp maszyny został zamówiony 12 listopada 1934 roku, a 19 sierpnia 1935 roku XBT-1 o numerze BuNo 9745 odbył swój pierwszy lot^[1]. Maszyna napędzana była silnikiem R-1535-64 Twin Wasp Junior o mocy 700 koni mechanicznych przy starcie^[1]. Po uzyskaniu satysfakcjonujących rezultatów pierwszych testów 18 listopada 1935 roku marynarka złożyła zamówienie na pierwszą partie maszyn w liczbie 54 sztuk^[1]. Do zamówionej konstrukcji samolotów o numerach BuNo 0590 do 0643 wprowadzono jednak zmiany w postaci zastosowania silnika Pratt & Whitney R-1535-94, o mocy 825 KM, z nieco mniejszym zapasem paliwa oraz dodatkowym wyposażeniem, które zwiększyło wagę samolotu o 400 funtów do 4606 funtów (2901 kg)^[1]. Zamówione maszyny produkowane były w zakładach w Kalifornii i dostarczane były marynarce sukcesywnie, do października 1938 roku, kiedy liczbą maszyn tego typu w inwentarzu US Navy sięgnęła 52 sztuk^[2]. Produkcja samolotu rosła miesięcznie okresu kwiecień–czerwiec 1938, kiedy Northop dostarczył odpowiednio 11, 11 i 15 maszyn, po czym w okresie lipiec–październik, dostarczono ostatnie 11 zamówionych egzemplarzy^[2].

Z zamówionych 54 maszyn dostarczono marynarce jedynie 52 sztuki, gdyż jeden samolot (BuNo 0627) zachowano celem przeprowadzenia testów nowego podwozia, drugą zaś (BuNo 0627) zmodyfikowano do projektu XBT-2 który stał się następnie podstawą konstrukcji podstawowego amerykańskiego bombowca nurkującego początkowego okresu wojny na Pacyfiku SBD-1 Dauntless^[1].

Wersja produkcyjna BT-1 cechowała się dobrymi jak na te czasy osiągami, zbliżonymi – a być może wyższymi – od sprawności niemieckiego bombowca nurkującego Ju87A Stuka, przy czym maszyna amerykańska była samolotem lżejszym i mniejszym^[1]. Napędzany pojedynczym silnikiem P&W R-1535-94 o mocy 825 KM bombowiec nurkujący BT-1 zdolny był do osiągnięcia prędkości 357 km/h, zaś jego prędkość przelotowa wynosiła 309 km/h^[3]. Zasięg samolotu wynosił 1850 km, zaś maksymalna masa startowa 3267 kg^[3]. BT-1 został pierwszą całkowicie metalową konstrukcją lotniczą przyjętą do służby w marynarce amerykańskiej^[1].

Służba operacyjna

Z maszyn BT-1 utworzono jedynie dwie jednostki – VB-5 operującą z lotniskowca USS „Yorktown” (CV-5) oraz VB-6 w grupie lotniczej USS „Enterprise” (CV-6), obydwie bazujące na wschodnim wybrzeżu w ramach 2. Dywizjonu Lotniskowców (Carrier Division 2)^[4]. Wyprodukowane w Kalifornii samoloty trafiały najpierw do bazy morskiej San Diego (Naval Station San Diego), skąd były transportowane drogą morską na wschodnie wybrzeże do Naval Station Norfolk w Wirginii^[4]. Obydwie jednostki zaczęły otrzymywać nowe samoloty wiosną 1938 roku^[4].

VB-5

VB-5 otrzymała pierwsze cztery nowe bombowce nurkujące (0591–0594) 11 kwietnia 1938 roku, i trzy miesiące później – 13 lipca – wraz z przybyciem maszyny oznaczonej jako BuNo 0630, jednostka została ukompletowana w składzie 21 maszyn^[4]. Dostarczenie samolotów do jednostek poprzedziło rozpoczęcie szkolenia i treningów, które w pierwszym roku prowadzono bez wypadków.

BuNo 0614 z VB-5 spadający z pokładu podczas wypadku przy lądowaniu na pokładzie USS „Yorktown” (CV-5) w roku 1940

7 stycznia 1939 roku jednak maszyna z numerem 0595 uległa wypadkowi na pokładzie USS „Yorktown” i spadła z pokładu. Obu członków załogi samolotu udało się uratować^[4]. Dwa tygodnie później BT-1 z oznaczeniem 0593 rozbił się podczas lądowania, a jedna z osób załogi została uznana za zaginioną^[4]. Wszystkie wypadki BT-1, łącznie z wypadkami w VB-6, wydarzyły się w trakcie lądowania, gdy skutkiem niskiej prędkości maszyna była trudna do opanowania nawet dla doświadczonych pilotów^[4]. Kolejnymi rozbitymi w ten sposób maszynami, były 0592, 0640 i 0598 – wszystkie z VB-5 – zaś bezpośrednią przyczyną wypadków w każdym przypadku było przeciągnięcie podczas podejścia do lądowania na pokładzie okrętu^[4]. W trzech ostatnich wypadkach nie odnotowany ofiar śmiertelnych, jednak 14 listopada 1940 roku, tydzień po rozbiciu się 0598, VB-5 straciła kolejny samolot – 0597 wraz z całą załogą, podczas wykonywania akrobacji nad Hawajami^[4]. Samolot wykonywał wówczas pętlę na wysokości 5000 stóp, gdy BT-1 wpadł w niekontrolowany korkociąg, a pilotujący maszynę doświadczony pilot T.D. Cummings nie był w stanie wyrównać lotu samolotu, który spadł zabijając pilota oraz towarzyszącego mu strzelca L.B. Staniewskiego^[4].

BT-1 z VT-5 w locie nurkowym.

Wprawdzie konstrukcja była szczególnie niebezpieczna w pobliżu jej prędkości przeciągnięcia i bardzo trudna do wyrównania w przypadku przeciągnięcia lub korkociągu, z czasem jednak załogi samolotów stały się bardziej świadome ich wad, które nie zostały wprawdzie wyeliminowane, jednak liczba wypadków spadła^[4]. 1 stycznia 1941 roku VB-5 wciąż wyposażony był w 18 BT-1, jednak samoloty te były już wówczas zastępowane przez SBD-2 Dauntless. Jednostka ta używała w sumie 37 samolotów tego typu, i była ostatnią wykorzystującą BT-1 jako bombowiec nurkujący. Latem 1941 roku VB-5 rozpoczęła otrzymywać najnowszy wariant SBD-2, a 9 sierpnia tego roku BT-1 o numerach 0607 i 0635, jako ostatnie maszyny tego typu odleciały do Miami. Cztery miesiące później japoński atak na Pearl Harbor wepchnął Stany Zjednoczone do II wojny światowej, jednak BT-1 nie wzięły już w niej udziału^[4].

VB-6

Pierwsze maszyny – 0597 i 0599 – dotarły na „Enterprise” 6 maja, ostatnia zaś – 0637 – została dostarczona 15 listopada 1938 roku^[5]. Ostatnie 12 maszyn z zamówienia na 54 samoloty, zostało jednak zmagazynowane jako zamienniki dla traconych egzemplarzy^[5]. Podobnie jak siostrzana jednostka także VB-6 nie ustrzegła się wypadków. Wprawdzie rok 1938 wolny był od wydarzeń tego rodzaju, jednak już 23 stycznia następnego roku pilot 0619 źle wykonał lądowanie i maszyna spadła z pokładu startowego lotniskowca^[5]. Bardzo doświadczony pilot z 2200 godzinami nalotu doświadczył tych samych wad samolotu, który nie wybaczał niedbałego podejścia^[5]. Do końca roku nie wydarzyły się żadne inne katastrofy, choć BT-1 wciąż cechował się dużą wypadkowością. 11 lutego 1941 roku jednakże 0594 został utracony w morzu podczas startu z USS „Enterprise”, a do końca tego miesiąca VB-6 utraciła dwie kolejne maszyny wraz załogami^[5]. 24 lutego samolot 0608 wystartował z San Diego do lotu zapoznawczego i zaginął bez śladu. Tej samej nocy 0626 rozbił się o ziemię podczas treningu taktycznego, zabijając obu członków swojej załogi^[5].

Katastrofy te zakończyły służbę BT-1 w VB-6, który krótko po tym zaczął otrzymywać na wyposażenie bombowce nurkujące SBD Dauntless^[5]. Ostatni BT1 opuścił jednostkę 20 kwietnia 1941 roku. Ogółem, VB-6 używała 39 z 53 maszyn tego typu otrzymanych przez marynarkę^[5].

Służba pomocnicza

Niezależnie od katastrof i wypadków, do początku 1941 roku wycofanie bombowców BT-1 ze służby w jednostkach liniowych było już zaplanowane^[6]. Douglas rozwinął konstrukcję BT-1 tworząc SBD-2, i do tego czasu Dauntless był już produkcji przemysłowej. Pierwszą jednostką która otrzymała nowe samoloty była VB-6^[6]. Jako ostatni jednostkę opuściła maszyna oznaczona numerem 0621, która została odesłana do San Diego 14 kwietnia 141 roku^[6]. VB-5 natomiast, musiała czekać na nowe samoloty do lata tego roku. W międzyczasie maszyny 0602 i 0605 używane były przez krótki czas przez eskadrę VB-3 z lotniskowca USS „Saratoga” (CV-3), podczas jej przezbrajania w Dauntless SBD-3^[6].

Niektóre samoloty BT-1 zostały jednak skierowane do służby drugoliniowej, gdzie przeznaczone były do szkolenia zaawansowanego^[6]. W kwietniu 1941 roku pierwszy BT-1 został wysłany do Naval Station Miami, gdzie z uwagi na swe podobieństwo do maszyn SBD, służyć miały do treningu załóg Dauntlessów^[6]. Maszyny Northropa przybywały regularnie do Miami przez cały rok 1941, ostatni zaś z nich przyleciał tam zaledwie dwa dni przed atakiem na Pearl Harbor^[6]. W latach 1941–1943 sześć maszyn służyło też w jednostkach dyspozycyjnych marynarki – VJ-3, VJ-5 i VJ-8^[6]. Słabe właściwości lotne tych samolotów, zwłaszcza przy niewielkich prędkościach, okazały się jednak katastrofalne dla niedoświadczonych pilotów. Przeciągnięcia i korkociągi, stały się w Miami ponownie przyczyną katastrof^[6]. Niebezpieczne dla pilotów liniowych samoloty były tym bardziej niebezpieczne dla kadetów z nalotem mniejszym niż 200 godzin, i tylko japoński atak na Hawaje zapobiegł wcześniejszemu wycofaniu tych samolotów ze służby^[6]. Rozpoczęcie wojny jednak spowodowało, że cenna była każda maszyna, toteż BT-1 służyły jako samoloty szkolne aż do 1943 roku^[6].

W ciągu ogółem czterech lat służby BT-1 rozbiciu uległa połowa samolotów tego typu, jednak ich następca – będący niemal ich kopią SBD Dauntless – okazał się dobrym samolotem podczas decydujących bitew powietrzno-morskich lat 1942 i 1943 na Pacyfiku^[6]. W trakcie służby BT-1 dwie maszyny używane były w VB-3, 37 w VB-5, 39 w VB-6, trzy w VJ-3, dwie w VJ-5, jedna w VJ-8. W okresie służby szkoleniowej, większość maszyn służyła w ramach Dowództwa Szkolenia Operacyjnego Marynarki (Naval Air Operational Training Command – NAOTC)^[6]. Od wprowadzenia tych samolotów do marynarki wojennej Stanów Zjednoczonych, zginęło jednak 14 osób^[7].

Przypisy

Bibliografia

• Phil Listemann: Northrop BT-1. Seria: Allied Wings. ISBN 978-2952638-17-3.