Northrop F-5 Freedom Fighter

F-5A Freedom Fighter

F-5E Tiger II brazylijskich wojsk lotniczych
Dane podstawowe
Państwo	Stany Zjednoczone
Producent	Northrop
Typ	lekki myśliwiec
Konstrukcja	duralowa z elementami z magnezu, stali i tytanu
Załoga	1 pilot
Historia
Lata produkcji	1962 - 1979
Wycofanie ze służby	F-5A/B/C: 847 F-5E/F: 1339
Dane techniczne
Napęd	2 × General Electric J85-GE-13B
Ciąg	1383 kG 1850 kG z dopalaniem
Wymiary
Rozpiętość	7,7 m
Długość	14,45 m
Wysokość	4,08 m
Powierzchnia nośna	17,28 m²
Masa
Własna	4349 kg
Startowa	11187 kg
Uzbrojenia	3180 kg
Zapas paliwa	2563 litry + 2080 litrów
Osiągi
Prędkość maks.	1700 km/h (1,38 Ma)
Prędkość wznoszenia	10 500 m/min (175 m/s)
Pułap	15 800 m
Zasięg	3720 km
Promień działania	1405 km
Dane operacyjne
Uzbrojenie
saudyjskie F-5E/F: 2 × działko M39 20 mm, 7 węzłów uzbrojenia na 3200 kg, pociski powietrze-powietrze: 2 × AIM-9 lub 2 × R550 Magic pociski powietrze-ziemia: 2 × AGM-65 Maverick zasobniki niekierowanych pocisków rakietowych LAU-3, LAU-3A/A, LAU-60A, LAU-59A bomby: do 6 × Mk82/Snakeye, M117A/D, Rockeye II, 2 × Mk84, 4 × GBU-10, GBU-12
Użytkownicy
Rzuty

Northrop F-5 Freedom Fighter lub Tiger II – amerykański odrzutowy samolot myśliwski zaprojektowany przez firmę Northrop na początku lat 60. XX wieku.

Zaprojektowany jako tani i łatwy w obsłudze samolot myśliwski, który jednak nie znalazł masowego zastosowania w siłach zbrojnych USA, za to stał się doskonałym produktem eksportowym do państw sprzymierzonych i słabiej rozwiniętych.

Historia

W 1955 rozpoczęto w firmie Northrop opracowywanie lekkiego i taniego myśliwca, prostego w obsłudze i zdolnego startować z krótkich pasów startowych, utwardzonych lotnisk polowych, a także małych lotniskowców. Rynkiem docelowym dla nowej maszyny miały być kraje NATO i SEATO potrzebujące właśnie takiego samolotu. Samolot prototypowy nosił oznaczenie N-156F, a drugi egzemplarz w wersji dwumiejscowej – N-156T; wyewoluował on później w odrębny projekt samolotu szkolno-treningowego T-38 Talon. Ze względu na inne oczekiwania zarówno amerykańskich sił powietrznych, potrzebujących lekkiego myśliwca, jak i wojsk lądowych, potrzebujących samolotu wsparcia, żadna z tych formacji nie zainteresowała się nowym produktem.

Projekt myśliwca firmy Northrop został uratowany dzięki programowi pomocy militarnej Military Assistance Program (MAP), dla krajów słabiej rozwiniętych, realizowanego przez rząd Stanów Zjednoczonych za czasów prezydenta Kennedy’ego. Najbliższy wymaganiom programu samolot N-156F trafił do produkcji w 1962 roku pod nazwą F-5A Freedom Fighter. Pierwsze zamówienie zagraniczne dla Sił Powietrznych Norwegii złożono w 1964 roku, a dostawy rozpoczęto w roku 1965.

W służbie na całym świecie wciąż pozostaje wiele samolotów F-5 w różnych wersjach, wielokrotnie modernizowanych i unowocześnianych. Najnowocześniejsze singapurskie jednomiejscowe F-5S i dwumiejscowe F-5T wyposażono w nowy radar produkcji izraelskiej, wielofunkcyjne wyświetlacze LCD i możliwość używania pocisków rakietowych Rafael Python i AIM-120 AMRAAM klasy powietrze-powietrze.

Także w Stanach Zjednoczonych, chociaż nie są one używane bojowo, zaadaptowano je do roli „agresora” udającego podczas ćwiczeń radzieckie samoloty MiG-21 ze względu na podobne do nich osiągi. USAF wykorzystywały F-5 w tej roli od 1975 do 1990, marynarka nadal lata na F-5N/F.

Uznawany za nową maszynę T-38 Talon zbudowany na platformie F-5 został przyjęty przez Siły Powietrzne USA jako samolot szkolno-treningowy służący do szkolenia pilotów do lotów z prędkościami naddźwiękowymi. Zbudowano również wersję rozwojową samolotu mającą konkurować na rynkach zachodnich z F-16 Fighting Falcon, oznaczoną początkowo jako F-5G, a docelowo F-20 Tigershark. Również od F-5 wyewoluował YF-17 Cobra, pierwowzór F/A-18 Hornet. Przedniej części samolotu F-5 użyto do skonstruowania eksperymentalnego Grummana X-29.

Na samolotach F-5E lata szwajcarski zespół akrobacyjny Patrouille Suisse, a na wersji NF-5 turecki zespół Turkish Stars (tur. Türk Yildizlari).

Irańskie siły powietrzne (IRIAF) używają samolotów Saeghe, są to prawdopodobnie F-5E przebudowane przez HESA, wzorując się na F/A-18, samoloty te wyróżniają się podwójnym statecznikiem pionowym i nowymi wlotami powietrza, pomalowano je identycznie z samolotami Blue Angels.

Wersje

• F-5A – Pierwsza wersja samolotu oblatana 31 lipca 1963 roku różniła się od prototypowej maszyny N-156F wzmocnioną konstrukcją i mocniejszymi silnikami J85-GE-13 o ciągu 1383 kg i 1850 kg z dopalaniem, umożliwiającymi uniesienie większej o 2800 kg masy uzbrojenia.
  Uzbrojenie strzeleckie samolotu stanowiły dwa działka Colt-Browning M39 kalibru 20 mm umieszczone w górnej części dzioba maszyny. System kontroli ognia był bardzo uproszczony i składał się tylko z dalmierza radarowego. Samolot F-5A przeznaczony był głównie do atakowania celów naziemnych i w mniejszym stopniu powietrznych. Pierwsze 64 zamówione egzemplarze F-5A przeznaczone dla Norwegii były wyposażone w hak do lądowania oraz dodatkowe silniki skracające start JATO. Łącznie zbudowano 636 egzemplarzy.
• RF-5A – wersja rozpoznawcza F-5A oblatana w 1968 roku. Różnił się od wersji A dziobową częścią kadłuba pozbawioną działek i zmienioną w celu umieszczenia czterech kamer fotograficznych. Cały segment dziobowy mógł być wymieniany na standardowy z działkami, pozwalając na szybką modyfikację samolotu w F-5A. Odbiorcami tej wersji był Iran, Grecja, Maroko, Norwegia, Korea Południowa, Południowy Wietnam, Tajlandia i Turcja. Ogólnie wyprodukowano 89 egzemplarzy samolotu w tej wersji.
• F-5B – dwumiejscowa szkolno-bojowa wersją samolotu bardzo podobna zewnętrznie do F-5A, ale z dwuosobową kabiną typu tandem i pozbawioną działek w części dziobowej. Pozostałe możliwości bojowe i udźwig uzbrojenia F-5B są takie same jak wersji podstawowej F-5A. Samolot w wersji F-5B został oblatany 24 lutego 1964 roku do zakończenia produkcji w 1972 wyprodukowano 200 egzemplarzy tej wersji.
• F-5C Skoshi Tiger – wersja wietnamskich F-5A wypożyczonych przez Siły Powietrzne USA i zmodyfikowanych w ramach programu Skoshi Tiger (mały tygrys) z 1965 roku. Wypożyczono 12 egzemplarzy, które wykonały łącznie ponad 3500 lotów bojowych nad Wietnamem Południowym. Dwa z nich utracono. Program został przerwany ze względów politycznych i pozostałe 10 F-5C zwrócono armii Południowego Wietnamu. Później trafiły one w ręce komunistów wietnamskich i były używane przez armię Wietnamu Północnego przede wszystkim przeciw Chinom.
• F-5E Tiger II (jako następca myśliwca Grumman F-11 Tiger) wersja powstała w 1970 roku w ramach konkursu na Międzynarodowy Myśliwiec (International Fighter Aircraft) mający zastąpić F-5A. Początkowo samolot oznaczano jako F-5A-21, a ostatecznie F-5E. Nowa maszyna miała większą niż pierwowzór rozpiętość skrzydeł 8,13 m i długość kadłuba o około 30 cm, zmienione klapy i silniki na J85-GE-21B o ciągu 2268 kg z dopalaniem. Posiadała również bogatsze wyposażenie elektroniczne takie jak radar, a pozostałe elementy awioniki różniły się w zależności od odbiorcy. Poprawie uległa też zwrotność maszyny. Zbudowano 792 egzemplarze w fabryce Northropa, 56 na licencji w Malezji, 90 w Szwajcarii, 68 w Korei Południowej i 380 na Tajwanie.
• F-5F Tiger II – dwumiejscowa szkolno-bojowa wersja F-5E uzbrojona w jedno umieszczone na dziobie działko M39 ze zredukowanym do 140 sztuk zapasem amunicji. Oblatany 29 stycznia 1979 roku. Zbudowano 140 egzemplarzy.
• RF-5E Tigereye – (ang. tygrysie oko) rozpoznawcza wersja F-5E z zestawem czujników w miejscu działka i radaru. Zbudowano tylko 12 egzemplarzy w USA i 5 na licencji w Malezji, a kolejnych 8 zmodyfikowano w Arabii Saudyjskiej z wersji F-5E.
• F-5N - w 2006 United States Navy (używane też przez Marine Corps) odkupiły od Szwajcarii 36 F-5E/F. Oznaczenie N dotyczy F-5E ze zmodernizowaną awioniką oraz radarem AN/APG-69 (z F-20 Tigershark) zamiast AN/APQ-159. Samoloty należą do „eskadry agresorów” VFC-111 Sundowners na Florydzie, która posiada 17 F-5N oraz pojedynczy F-5F oraz do VFC-13 w Nevadzie.
• CF-5A lub CF-116A – budowany na licencji przez kanadyjski Canadair samolot F-5A, udoskonalony na podstawie doświadczeń wyniesionych z projektu Skoshi Tiger. W ramach modyfikacji zmieniono pozycję końcówki do tankowania w locie, skrócono drogę rozbiegu samolotu o 25% przez zastosowanie teleskopowej goleni podwozia przedniego umożliwiającej zwiększenie kąta natarcia podczas startu o 3 stopnie. Zastosowano dodatkowe wloty powietrza zamykane żaluzjami umożliwiające zwiększenie przepływu powietrza podczas startu, dodatkowe opancerzenie kabiny i wzmocnioną szybę pancerną owiewki kabiny bardziej wytrzymałą zwłaszcza na zderzenia z ptakami. Ponadto wyposażono samolot w odrzucane podskrzydłowe węzły do podwieszania uzbrojenia, oraz hak do lotniskowego systemu awaryjnego hamowania. Wzbogacono również wyposażenie elektroniczne i nawigacyjne, oraz dodano instalacje przeciwoblodzeniowe. CF-5A mógł wykonywać zadania rozpoznawcze po wymianie segmentu dziobowego samolotu na zawierający 3 kamery Vinten Model 547. Łącznie zbudowano w Kanadzie 240 egzemplarzy samolotu F-5 z czego 135 w wersji CF-5 dla lotnictwa Kanady. Ponadto wyprodukowano 75 egzemplarzy samolotu w wersji NF-5A i 30 NF-5B (dwumiejscowy) dla Koninklijke Luchtmacht
• CF-5D lub CF-116D – dwumiejscowa szkolno-bojowa wersja samolotu podobna do F-5B budowana przez Canadair, w USA lata obecnie kilkanaście prywatnych CF-5D.
• NF-5 – budowana przez Canadair dla Królewskich Sił Powietrznych Holandii wersja samolotu F-5 ze wzmocnioną konstrukcją skrzydeł i nowymi sterowanymi elektrycznie klapami, zwiększającymi jego zwrotność. Wyposażenie elektroniczne było takie samo jak w amerykańskich F-5A z wyjątkiem kanadyjskiego radaru i aparatury radiowej. Samolot w wersji A oblatano 24 marca, a w dwumiejscowej wersji B 7 lipca 1969 roku.
• F-20A Tigershark (początkowo F-5G) – nowy wielozadaniowy samolot oblatany 30 sierpnia 1982, stworzony za środki Northropa (1,2 mld USD), z przeznaczeniem na eksport, radar pulsacyjno-doplerowski GE AN/APG-67, pojedynczy silnik GE F404 (znany z F/A-18), zbudowano trzy prototypy.
• F-5EM/FM – modernizacja brazylijskiego Embraera, we współpracy z izraelskim Elbitem, prowadzona w latach 2000-2014 (57 samolotów). Radar FIAR Grifo F, nowy HUD, szklany kokpit, GPS, brazylijskie systemy wymiany danych SISCENDA, radiostacja M3AR, komputer misji, wytwornica tlenu. Uzbrojone w pociski na podczerwień: lokalne MAA-1 Piranha i izraelskie Rafael Python 3/4, naprowadzane radarowo średniego zasięgu Rafael Derby i kierowane bomby.^[1]

Użytkownicy

Kokpit F-5E

Obecnie

 Arabia Saudyjska

• Królewskie Saudyjskie Siły Powietrzne: 20 sztuk F-5B dostarczono w latach 1972-73, 30 sztuk F-5E w 1974, 40 sztuk F-5E i 20 sztuk F-5F 1977-80 w bogatej wersji dedykowanej do zadań szturmowych (rozwój wersji opłacił klient). Wyposażenie obejmowało:
  • radary APQ-159
  • pociski AGM-65A/B Maverick
  • możliwość przenoszenia bomb lotniczych naprowadzanych laserowo GBU-10 i GBU-12
  • celownik AVQ-27
  • sondy do tankowania w locie
  • system ostrzegający o opromieniowaniu radarem ALR-46,
  • nawigacja inercyjna Litton LN-33
  • system lądowania ILS
  • system zakłócania ALQ-101/119
  • wyrzutnia flar i dipoli
  • w wersji szkolnej możliwość przenoszenia pocisków Paveway II Zakupione zostały również wymienne przody kadłuba z aparatami fotograficznymi umożliwiające rozpoznanie. Odebrano też w 1982 roku 10 sztuk RF-5E, które w 1995 roku przeszły wzmocnienie konstrukcji, a w 1997 roku zamontowano nowe sensory rozpoznawcze i INS oraz GPS. Obecnie wycofane z czynnej służby, oprócz treningowych 20-22 sztuk F-5F, zastąpione przez Eurofighter Typhoon, a pozostałe wystawione na sprzedaż^[2].

 Bahrajn

• Bahrańskie Siły Powietrzne (RBAF) - posiadają 8 F-5E i 4 F-5F, dostarczone w latach 1985 -1987 były pierwszymi odrzutowcami w tych siłach powietrznych. Należą do 6. Eskadry Lotnictwa Taktycznego i wykonały 127 misji bombowych podczas I wojny w Zatoce Perskiej w 1991 roku. Służą do misji przeciwko żegludze oraz szkoleniu zaawansowanego pilotów na F-16C/D. Mają zostać wycofane do końca II dekady XXI wieku^[3].

 Botswana

• Zakupiono 10 zmodernizowanych CF-5A i 3 CF-5D (oznaczone BF-5A/D) z Kanady w 1996, kolejne 2-5 sztuk CF-5 zostały zakupione w 2000 roku. W 2013 roku podjęta została decyzja o zakupie od 8 do 16 nowych samolotów mające zastąpić CF-5^[3].

Kokpit F-5EM (Brazylia)

 Brazylia

• Força Aérea Brasileira: F-5A/B testowano w 1965, ale zakupiono wtedy Mirage IIIE (pozostali kandydaci to English Electric Lightning, Lockheed F-104G i Saab J35 Draken). W 1973 w konkursie na samoloty myśliwsko-bombowe wybrano F-5, zamiast Fiat G.91Y, F-4 lub Mirage 5, zamówiono wtedy 36 F-5E i 6 szkolno-bojowych F-5B, dostawy od 1975. Od US Air Force odkupiono w 1988 używane, zdobyte we wcześniejszych konfliktach, 22 F-5E i 4 F-5F. Były one pozbawione radiostacji UKF, radiokompasu i sond tankowania paliwa. W 1996 roku wszystkie wersje szkolne F-5B wycofano z użytkowania. Od Jordanii zakupiono 8 F-E i 3 F-5F, dostarczone od 2008 (łącznie pozyskano 66 F-5E i 13 F-B/F). W służbie jest 51 F-5EM i sześć F-5FM zmodernizowanych przez Embraera, pozostaną podstawowym myśliwcem do 2020 roku po głębokiej modernizacji obejmującej:
  • wymiana fotela wyrzucanego na 0-0 Martin-Baker Mk 10 LE
  • zamontowanie wytwornicy tlenu
  • wyświetlacze ciekłokrystaliczne w miejsce przyrządów analogowych
  • wyświetlacz przezierny HUD Elbit El-Op Model 967
  • oświetlenie kabiny dostosowane do noktowizora
  • drążek sterowniczy i manetka do koncepcji HOTAS
  • hełm DASH IV
  • wyrzutniki nabojów zakłócających
  • nowy radar SELEX Galileo Grifo-F
• Planowane wycofanie samolotów ma nastąpić do 2025 roku^[4]

 Chile

• Fuerza Aérea de Chile: zakupiły 15 F-E i trzy F-5F w 1974 roku, dostarczone od 1976, te zostały zmodernizowano do Tiger III od 1993 roku. Otrzymały one:
  • radar Elta EL/M-2032B
  • wyświetlacze ciekłokrystaliczne
  • konfiguracja kokpitu w standardzie HOTAS
  • wyświetlacz przezierny HUD El-op Model 921
  • centrala danych aerodynamicznych
  • komputer misji
  • urządzenia nawigacyjne INS/GPS
  • system walki EWPS-100
  • fotele Martin Baker DM/A-202
  • wytwornice tlenu Użytkownikiem F-5 jest jedna jednostka, która ma 10 samolotów jednomiejscowych i dwa szkolne. W celu ich zastąpienia zakupiono w 2009 roku partię 18 holenderskich F-16 Block 20, a F-5 zaproponowano Urugwajowi^[5].

 Hiszpania

• Ejército del Aire: 20 sztuk F-5BM używane są do przeszkoleń na myśliwce. CASA wyprodukowała od 1968 roku na licencji 70 sztuk (w tym 8 z gotowych zestawów): 18 myśliwskich SF-5A, 18 rozpoznawczych SRF-5A i 34 treningowe SF-5B. Samoloty bojowe wycofane zostały w 1992 roku, a rozpoznawcze w 2002. Pozostałe samoloty były modernizowane w latach 1993-1995 w Bristol Aerospace Canada. Zamontowano odbiornik Rockwell Colins VIR-31, odbiornik systemu TACAN, system nawigacyjny INS/GPS, układ identyfkacyjny AN/APX-101 i radiostacje UHF Rayethon AN/ACD-164. Druga część modernizacji w 2005 roku, polegała na wydłużeniu resursów samolotów i wymianie foteli na modele MB Mk 16L. Od 2011 roku wymieniane są skrzydła w modernizowanych samolotach. Wydłuży to ich rok służby do 2024 roku^[6].

 Honduras

• Fuerza Aérea Hondureña (FAH): 10 sztuk F-5E i 2 F-5F (ex-USAF) przekazane w ramach pomocy przez USA w związku z polityką wobec Nikaragui i zostały dostarczone w 1987. Od 2007 zawieszono amerykańską pomoc, co zmniejszyło możliwości bojowe. W posiadaniu pozostaje 9 samolotów, z czego 4 czynne bojowo^[6].

 Iran

• Imperialne Irańskie Siły Powietrzne - pierwszy użytkownik samolotów F-5 poza Stanami Zjednoczonymi, które dostarczyły tam 107 samolotów w wersji F-5A, 13 sztuk RF-5A i 20 sztuk F-5B w latach 1964 do 1971. Przez kolejne dwa lata otrzymano kolejne 141 sztuk F-5E i 28 sztuk F-5F. Z powodu embarga jakie nałożono po islamskiej rewolucji, konieczne było uziemienie większości z samolotów, gdyż nie możliwe było wykonanie ich remontów. W walkach z Irakiem utracono 30 samolotów, a próby zakupu części udały się w Etiopii w 1995 roku. Uruchomienie produkcji kopii samolotu pozwoliło przebudować 10-13 samolotów F-5A w samoloty dwumiejscowe nazwane później Simorgh, w 1997 roku powstała nowa kopia o nazwie Azarakhs, która miała być nowym samolotem lecz zostało wykonanych tylko kilka samolotów. W 2004 roku premiera miała kopia Saeqeh. Posiada ona podwójne usterzenie pionowe, większe wloty powietrza do silnika i jedno działko. Obecna liczba samolotów szacowana jest 20-40 sztuk bojowych i 10 szkolnych^[7].

 Jemen Północny/ Jemen

• Jemeńskie Siły Powietrzne: Jemen Północny otrzymał w ramach pomocy do walki z południem 4 ex-saudyjskie F-5B w 1977 i 12 F-5E (samoloty opłacone przez Saudyjczyków dla Egiptu, ale nie dostarczono ich z powodu traktatu pokojowego z Izraelem) dostarczone w 1979.

 Jordania

• Jordańskie Siły Powietrzne: 30 F-5A i 6 F-5B (irańskie z 1974, w tym dwa F-5B z USA z 1975) zostały wzmocnione od 1975 przez 61 F-5E i 12 F-5F Tiger II. 13 F-E i 2 F-5F sprzedano do Kenii, 8 F-E i 3 F-5F do Brazylii.

F-5E Kenii

 Kenia

• Kenijskie Siły Powietrzne: Od 2008 sprowadzono prawdopodobnie jordańskie Tiger II: 13 F-5E i dwa F -5F.

 Korea Południowa

• Siły Powietrzne Republiki Korei: Otrzymano w sumie 340 F-5 (88 F-5A, 30 F-5B, 8 RF-5A, 126 F-5E, 20 F-5F, 48 KF-5E, a 20 KF-5F), wersja KF montowana lokalnie.

 Meksyk

• Fuerza Aérea Mexicana otrzymały 10 F-5E i 2 F-5F w 1982 r.

Marokański F-5E tankuje w locie.

 Maroko

• Od 1967 w ramach MAP USA przekazały 12 F-5A i 2 F-5B, zastąpiły one MiG-17, do 1971 dołączyły do nich 7 F-5A, 2 RF-5A i 2 F-5B, dalsze ~4 F-5A z Iranu. W czasie trwania wojny w Saharze zachodniej z Front Polisario dokupiono w 1977 20 F-5E i 4 F-5F. Od 1979 zakupiono jeszcze 16 F-5E i 4 F-5F, w standardzie saudyjskim, czyli z instalacja do tankowania (Maroko kupiło KC-130H) i pociskami AGM-65B Maverick.

 Singapur

• Siły Powietrzne Republiki Singapuru: 32 F-5S, 9 F-5T i 8 RF-5S, głęboko zmodernizowane samoloty wielozadaniowe, nowością są pociski średniego zasięgu AIM-120 AMRAAM (nowy radar FIAR Grifo F).

 Stany Zjednoczone

• United States Navy
• United States Marine Corps

 Szwajcaria

• Schweizer Luftwaffe: około 42 F-5E i 12 F-5F w służbie, w latach 1978-1985 odebrano 98 F-5E i 12 F-5F, w tym 90 samolotów zbudowano na licencji.

 Tajlandia

• Kong Thab Akat Thai używają 14 zmodernizowanych F-5T, od 1966 otrzymano łącznie 24 F-5A, 4 RF-5A, 7 F-5B (w tym dwa malezyjskie F-5B w 1982), od 1976 40 F-5E i 6 F-5F.

 Tajwan

• Siły Powietrzne Republiki Chińskiej otrzymały 115 F-5A i B od 1965 roku, 48 przekazano do Wietnamu Południowego przed 1975. Od 1973 do 1986 roku Tajwan wyprodukował na licencji 308 F-5E/F, prawdopodobnie zastąpią je F-CK-1C/D.

 Tunezja

• Tunezyjskie Siły Powietrzne w latach 1984-1985 odebrały 8 F-5E Tiger II i 4 F-5F, w 1989 dalsze 4-5 F-5E (ex-USAF z 527th Aggressor Squadron w RAF Alconbury).

 Turcja

• Türk Hava Kuvvetleri: od 1966 115 F-5A (nowe z USA w ramach MAP, ex-libijskie w 1975, norweskie w 1983-1987, tajwańskie w 1989), także 26 RF-5A (w tym część z Norwegii), a 15 F-5A przebudowano na RF-5 oraz 22 F-5B; kiedy po inwazji na Cypr Turcja była objęta embargiem USA sprowadzono w 1975 (w przybliżeniu) 6 F-5A i 2 F-5B z Libii, między 1989 i 1992 sprowadzono 46 ex-holenderskich NF-5A i 16 NF-5B. 18 F-5A i 14 NF-5A zmodernizowano do F-5A-2000 oraz 7 F-5B i 11 NF-5B do F-5B-2000, w służbie pozostają tylko zmodernizowane dwumiejscowe F-5B 2000.

 Wenezuela

• Fuerza Aérea Venezolana (obecnie Aviación Militar Nacional Bolivariana) otrzymały samoloty kanadyjskie: 16 CF-5A i 2 CF-5D (oznaczone VF-5A i VF-5B), w 1974 kolejne dwa VF-5B, w 1991 jeden holenderski NF-5A i sześć NF-5B (zmodernizowane).

W przeszłości

 Austria

• Österreichische Luftstreitkräfte: 12 F-5 Tigerów II wypożyczono od Szwajcarii na lata 2004-2008, w oczekiwaniu na dostawy 15 Eurofighterów Typhoonów.

 Filipiny

• Hukbong Himpapawid ng Pilipinas: USA w ramach MAP przekazały 19 F-5A i 3 F-5B w latach 1965-1967, zmodernizowane w latach 70., w tym zamontowano radar AN/APQ-153 z F-5E, dalsze dostawy: 3 F-5A w 1993, 1 F-5B w 1996 (ex-tajwańskie), 2 F-5A (ex-jordańskie) w 1997, 8 F-5A (ex-koreańskie) w 1998, 10 pozostaje w rezerwie, ostatnie samoloty myśliwskie wykorzystywane przez Filipiny.

 Grecja

• Polemikí Aeroporía: pierwszy europejski użytkownik, od 1965 w ramach pomocy USA odebrano nowe: 55 Northrop F-5A Freedom Fighter, 16 RF-5A (5 przebudowano na klasyczne F-5A) i 9 F-5B, dostawy wstrzymano w 1967 na rok powodu puczu wojskowego. Iran przekazał 12 F-5A w 1975, Jordania 12 F-5A i 8 F-5B w 1983 oraz 13 F-5A w 1989, Norwegia 9 F-5A w 1986, USAF 1 F-5A w 1988, Holandia 10 Canadair NF-5A i 1 NF-5B w 1991. Większość wycofana z eksploatacji do 1997, w 2001 zaprzestano także wykorzystywać ich do szkolenia.

 Holandia

• Koninklijke Luchtmacht: 75 Canadair NF-5A i 30 NF-5A w latach 1969-1991.

 Indonezja

• Tentara Nasional Indonesia Angkatan Udara: 12 F-12 F-5E i 4 F-5F dostarczono w 1980, w rezerwie od 2005 r.

 Kanada

• Canadian Forces Air Command w latach 1968–1995 używały samolotów Canadair CF-5A Freedom Fighter (89 sztuk, także kilka rozpoznawczych) i CF-5D (46 sztuk), wojskowe oznaczenia: CF-116A i CF-116D.

419 Squadron

433 Squadron

434 Squadron

 Libia

• Libijskie Siły Powietrzne: 8 F-5A i 2 F-5B dostarczone z USA od 1968 (sprzedane Turcji w 1975), dalsze osiem F-5A objętych embargiem w 1972 dostarczono do lotnictwa Wietnamu.

 Malezja

• Tentera Udara DiRaja Malaysia po długiej ewaluacji wielu typów maszyn w 1975 odebrały 14 F-5E i 2 F-5B (F-5B w 1982 sprzedane Tajlandii), dalsze dostawy: 3 F-5F w 1978, F-5E w 1979, F-5F w 1981, 2 rozpoznawcze RF-5E w 1983 i 2 F-5E w 1985. Wycofane w 2015 roku.

 Norwegia

• Luftforsvaret: 78× F-5A, 14× F-5B 1966-2000, 16× RF-5A 1969-2000.

 Sudan

• Sudańskie Siły Powietrzne między 1982 a 1984 odebrano tylko dwa F-5E i dwa F-5F (jeden sprzedano Jordanii w 1986) z 12 zamówionych, dalsze dwie sztuki mogły zbiec do Sudanu z Etiopii.

 Stany Zjednoczone

• United States Air Force

26th Squadron Aggressor

64th Fighter Weapons Squadron

65th Fighter Weapons Squadron

527th Squadron Aggressor

 Wietnam Południowy

• Wietnamskie Siły Powietrzne: F-5A od 1967: 50 ex-tajwańskich, 36 ex-koreańskich, 34 ex-irańskie, 25 ex-USAF (w tym F-5C), 8 niedoszłych libijskich, 5 innych (łącznie 158 sztuk); 8 F-5B, 10 RF-5A w 1972, ok. 60 F-5E w ramach Military Assistance Program (MAP) od 1973, dalszych nie dostarczono po 1975.

F-5C Południowego Wietnamu

 Wietnam

• Prawdopodobnie 60 F-5A i 27 F-5E pozostało w kraju i było używanych do lat 1990. przez armię ludową, użyte w zatargu z Chinami w 1979. Kilka F-5E przekazano ZSRR do testów (1975), także do Polski i Czechosłowacji (1977).

Ewaluacja

 ZSRR

 Polska

 Czechosłowacja

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Zdjęcie Tigera na stronach Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie
• Monografia F-5A/B Freedom Fighter
• National Museum of the United States Air Force, nationalmuseum.af.mil.. nationalmuseum.af.mil. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-12)]. (ang.)
• The Northrop F-5 Enthusiast Page.. home.eblcom.ch. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-19)]. (ang.)