Norymberga

Norymberga
Nürnberg
Ilustracja
Herb
HerbFlaga
Państwo

 Niemcy

Kraj związkowy

Flag of Bavaria (lozengy).svg Bawaria

Rejencja

Środkowa Frankonia

Zarządzający

Marcus König

Powierzchnia

186,40 km²

Wysokość

162-309 m n.p.m.

Populacja (2019)
• liczba ludności
• gęstość


518 370
2687 os./km²

Nr kierunkowy

0911, 09122, 09129

Kod pocztowy

90402-90491

Tablice rejestracyjne

N

Położenie na mapie Bawarii
Mapa konturowa Bawarii, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Norymberga”
Położenie na mapie Niemiec
Mapa konturowa Niemiec, na dole znajduje się punkt z opisem „Norymberga”
Ziemia49°27′N 11°05′E/49,450000 11,083333
Strona internetowa
Portal Niemcy

Norymberga (dawniej pol. Nuremberga[1], niem. Nürnberg, wschodniofrank. Nämberch) – miasto na prawach powiatu w Niemczech, w kraju związkowym Bawaria, w rejencji Środkowa Frankonia, siedziba Planungsregion Nürnberg. Położone nad rzeką Pegnitz (nieco powyżej jej ujścia do rzeki Regnitz), gospodarcza i kulturalna stolica Frankonii, drugie co do wielkości miasto w Bawarii. Liczy 518 370 mieszkańców (31 grudnia 2019). Najbliżej położone duże miasta: Monachium – ok. 150 km na południowy wschód, Stuttgart – ok. 156 km na południowy zachód i Frankfurt nad Menem – ok. 186 km na północny zachód. Miasto zniszczone podczas II wojny światowej, odbudowane. Razem z Fürth i Erlangen tworzy trójmiasto frankońskie.

Historia

Wczesne średniowiecze

We wczesnym średniowieczu w okolicach dzisiejszej Norymbergi przebiegała granica germańsko-słowiańska. Pierwsza wzmianka o mieście pojawiła się w 1050 jako nuorenberc (skalista góra) w dokumencie cesarza Henryka III. Istotną rolę dla Rzeszy odgrywał ówczesny zamek, dzięki któremu rozwinęło się miasto. Szybko otrzymało ono liczne przywileje handlowe. Już w XII wieku Norymberga była stolicą Burgrabstwa Norymbergi.

Wolne miasto

Dzięki Wielkiej Karcie Swobód nadanej w 1219 przez Fryderyka II miasto stało się wolnym miastem Rzeszy. Ówczesna Norymberga była, wraz z Augsburgiem, jednym z dwóch największych centrów handlowych na drodze z Rzymu do północnej Europy, a wraz z Legnicą i Wiedniem jednym z największych miast środkowej Europy na początku czternastego stulecia.

W drugiej połowie XIV wieku Norymbergi sięgały wpływy czeskie. Jako wolne miasto Norymberga graniczyła z Królestwem Czech poprzez ziemie Czeskiego Palatynatu. Nadgraniczną miejscowością czeską było wówczas Erlenstegen, które od 1899 stanowi dzielnicę Norymbergi. Rezydujący w Pradze król Czech i cesarz rzymski Karol IV Luksemburski gościł w Norymberdze 52 razy[2]. Czeską stolicę z Norymbergą łączyła tzw. Złota Droga. Z fundacji Karola zbudowano Kościół Najświętszej Marii Panny[2]. W 1356 przyjęto w Norymberdze Złotą Bullę Karola[2]. Tu też urodzili się kolejni królowie Czech Wacław IV Luksemburski i Zygmunt Luksemburski.

Panorama miasta z Kroniki Świata Hartmana Schedla (1493)

Kupcy z Norymbergi prowadzili intensywny handel z Polską[3].

Do 1427 Norymberga była rządzona przez burgrabiów, aż do Fryderyka VI, który sprzedał swój urząd „Radzie Miasta”. W 1437 do miasta dotarła czarna śmierć. W 1502 miasto najechał margrabia Kazimierz Hohenzollern.

Rozkwit kulturowy w XV i XVI wieku spowodował, że Norymberga stała się centrum niemieckiego renesansu. W 1493 w Norymberdze opublikowano Liber Chronicarum. W rezultacie wojny o sukcesję w Landshut w granice Wolnego Miasta Norymbergi włączono m.in. miasta Lauf, Altdorf, Hersbruck, Betzenstein[4]. W 1525 miasto przyjęło reformację. W lutym 1541 odwiedził je król Hiszpanii i cesarz rzymski Karol V Habsburg[5].

Norymberga była znaczącym ośrodkiem drukarskim, z czego korzystali także Polacy. W latach 1508–1518 działalność drukarską prowadził tu Adam Dyon. W 1543 w Norymberdze zostało wydane słynne dzieło Mikołaja Kopernika De revolutionibus orbium coelestium. W 1554 jako pierwszy utwór polskiego kompozytora, wydany poza granicami Polski, światło dzienne ujrzał tu utwór In te Domine speravi Wacława z Szamotuł. W 1698 w Norymberdze Jakub Barner wydał podręcznik chemii Chymia philosophica.

W Norymberdze zmarł autor ołtarza w krakowskim Kościele Mariackim Wit Stwosz (w 1533) oraz jego syn, także rzeźbiarz, Stanisław Stwosz (w 1528).

Podczas wojny trzydziestoletniej, w 1632, król szwedzki Gustaw II Adolf został pokonany w Norymberdze przez czeskiego wodza Albrechta von Wallensteina. Miasto podupadło podczas wojny. W 1651 Norymberga uzyskała połączenie pocztowe z Erfurtem, a w 1683 z Lipskiem. W 1662 rozpoczęła działalność norymberska Akademia Sztuk Pięknych. W 1711 Norymbergę odwiedził przyszły król Polski August III Sas[6].

XVIII wiek to okres powolnego upadku miasta. W latach 1790–1791 elektor bawarski Karol IV Teodor Wittelsbach zajął część ziem pozyskanych przez Norymbergę po wojnie o sukcesję w Landshut[4]. W 1796 część terytorium okupowało Królestwo Prus[4]. Na początku XIX wieku Norymberga zbankrutowała.

W granicach Bawarii

Norymberga pod koniec XIX wieku

Z polecenia cesarza Napoleona w 1806 Norymberga straciła status Wolnego Miasta i została wcielona do Królestwa Bawarii, na czym niewątpliwie skorzystała. Wszystkie długi miasta zostały spłacone. Norymberga odrodziła się jako centrum przemysłowe. W 1835 została otwarta w Norymberdze pierwsza niemiecka linia kolejowa do pobliskiej miejscowości Fürth, a w drugiej połowie XIX wieku Norymberga została połączona linią kolejową z czeskim miastem Cheb. W 1871 Norymberga została częścią zjednoczonych Niemiec. W 1900 Norymberga była dziewiątym pod względem liczby ludności miastem Niemiec i drugim Królestwa Bawarii. 11 maja 1912 otwarto w Norymberdze jeden z największych ogrodów zoologicznych Europy.

W czasach III Rzeszy było ważnym ośrodkiem ruchu nazistowskiego. Pozostałościami z tych czasów są gigantyczne budowle nazistowskiej architektury. W 1935 na zjeździe NSDAP w Norymberdze zostały ogłoszone tzw. ustawy norymberskie.

W czasie II wojny światowej w Norymberdze byli więzieni przez Niemców Polacy. 2 stycznia 1945 średniowieczne centrum miasta zostało zbombardowane przez Brytyjczyków oraz Amerykanów. W wyniku tych nalotów zniszczono ok. 90% starej zabudowy. Do tego czasu Norymberga była jednym z najlepiej zachowanych miast średniowiecza. 16–20 kwietnia 1945 w bitwie o Norymbergę Amerykanie pokonali połączone siły Niemiec i Rosyjskiej Armii Wyzwoleńczej.

Po II wojnie światowej odbył się w tym mieście proces zbrodniarzy wojennych – słynny proces norymberski. W 1949 Norymberga została częścią Republiki Federalnej Niemiec. W 1972 do miasta przyłączono miejscowość Katzwang.

Współcześnie Norymberga jest 14. najludniejszym miastem Niemiec.

Demografia

Najliczniejsze grupy imigrantów stanowią według danych z 2014 roku ludzie pochodzący z Turcji, Ukrainy, Rosji, Grecji, Chorwacji, Rumunii i Polski (od 8 do 39 tysięcy).

Według danych z 2014 roku luteranie stanowią 29,1% populacji, a katolicy 25,9%.

Polityka

Panorama miasta ze wzgórza zamkowego, w głębi kościół św. Sebalda, w tle kościół św. Wawrzyńca (Lorenzkirche)
Kościół NMP
Tramwaje w centrum miasta
Kosz i antena wieży telewizyjnej w Norymberdze

Władze miasta

Władze miasta stanowi Rada Miejska oraz Burmistrz. Wybory do Rady Miejskiej odbyły się ostatnio 16 marca 2014 roku. W skład Rady Miasta wchodzi 71 przedstawicieli następujących partii:

  • CSU: 21 osoby
  • SPD: 32 osób
  • Związek 90/Zieloni: 6 osob
  • die Linke: 3 osoby
  • die Piraten: 1 osoba
  • Partia „Die Freien”: (FDP): 1 osoba
  • Partia „Die Guten”: 1 osoba
  • Republikanie (REP): 1 osoba
  • BIA: 1 osoba

Burmistrzem miasta od roku 2002 jest Ulrich Maly (SPD). W wyborach komunalnych w marcu 2008 został on wybrany w pierwszej turze wyborów na kolejną kadencję. Drugim burmistrzem miasta jest Horst Förther (SPD), odpowiedzialny za referaty „Sport”, „Ogród zoologiczny” i „Straż pożarna”. Trzecim burmistrzem miasta jest Klemens Gsell (CSU), odpowiedzialny za referat „Środowisko”. Następne wybory do Rady Miejskiej zaplanowane są na 15 marca 2020 roku.

Herb

Znamy dwa herby Norymbergi – tzw. „Wielki Herb” – przedstawiającym w tarczy na błękitnym tle złotego orła z głową koronowanej kobiety, znany z pieczęci z 1220 roku, oraz tzw. „Mały Herb” – tarcza jest podzielona w słup na dwa pola. Po prawej stronie heraldycznej widnieje pół czarnego orła cesarskiego na złotym tle, po lewej stronie po trzy białe i czerwone pasy ustawione na skos (barwy Frankonii). W 1350 „Mały Herb” został udostojniony połową orła cesarskiego.

Zabytki

Ponad miastem góruje zamek – monumentalny kompleks trzech budowli, składający się z zamku cesarskiego (Kaiserburg) zamku burgrabiego (Burggrafenburg) i zamku miejskiego (Stadtburg). Miasto opasują zachowane częściowo obwarowania, z kilkoma basztami (datowane na XIV–XV w.). Przy rynku staromiejskim (Hauptmarkt) wznosi się renesansowy ratusz z XIV–XVII w. Obok – Schöner Brunnen – późnogotycka studnia w kształcie wieży – wysoka na 19 m z licznymi figurami m.in. Marii, apostołów i proroków. W pobliżu dwie gotyckie świątynie – kościół św. Sebalda, budowany w latach 1230–1273, z XV-wiecznym nagrobkiem patrona świątyni, licznymi zabytkami rzeźby, wśród nich kilka dzieł Wita Stwosza – m.in. krucyfiks Wickla oraz kościół Najświętszej Marii Panny (Frauenkirche) fundacja Karola IV wznoszony od 1355 do 1361, z bogatą dekoracją rzeźbiarsko-architektoniczną oraz figurkami siedmiu elektorów (książąt i arcybiskupów), składających hołd cesarzowi, które pojawiają się każdego dnia w południe na zegarze ponad tzw. balkonem cesarskim. We wnętrzu wiele zabytków gotyckiej rzeźby i malarstwa m.in. Ołtarz Tucherów. Po drugiej stronie rzeki, nieopodal rynku, wznosi się kolejna fundacja cesarska – gotycki kościół św. Wawrzyńca z XIII–XIV w. z monumentalnym piaskowcowym tabernakulum Adama Krafta licznymi tryptykami (gł. XV i XVI w.) oraz zespół rzeźb Wita Stwosza – Pozdrowienie Anielskie z 1517. Nad rzeką Pegnitz zachował się częściowo gotycki kompleks Szpitala św. Ducha (XIV–XVI w.) Z dawnej zabudowy gospodarczej zachował się Mauthalle – dawny spichlerz (1498–1502). Z zabudowy mieszczańskiej przetrwały jedynie nieliczne stare domy: Dom Piłata w Norymberdze, Dom Piłata (XV w.), dom Albrechta Dürera (XV w.), Fembohaus (XVI w.), Nassauer Haus (XIII–XV w.), dom Tucherów (XVI w.).

Historyczne cmentarze:

  • Cmentarz Południowy w Norymberdze
  • Cmentarz Zachodni w Norymberdze
  • Nowy Cmentarz Żydowski w Norymberdze
  • Stary Cmentarz Żydowski w Norymberdze

Muzea

W cennej kamienicy patrycjuszowskiej Fembo-Haus z XVI w. mieści się Muzeum Miejskie (Stadtmuseum), nieopodal zamku cesarskiego – Muzeum Narodowe (Germanisches Nationalmuseum) ze zbiorami dzieł m.in. Dürera, Lucasa Cranacha i Hansa Cranacha i Wita Stwosza, w samym zamku znajdują się zbiory rzeźby, malarstwa i rzemiosła artystycznego doby średniowiecza. Wzniesiony w konstrukcji szkieletowej piętnastowieczny Dom Dürera prezentuje prace i pamiątki związane z artystą. Dzieła sztuki najnowszej mieści Neue Museum – Staatliches Museum für Kunst und Design Neue Museum – Staatliches Museum für Kunst und Design (NMN). Muzeum Historii Komunikacji Miejskiej, mieści m.in. najstarsze wagony tramwajowe i wiele pamiątek świadczących o długiej tradycjach norymberskiej komunikacji miejskiej. W Muzeum Transportu (Verkehrsmuseum/DB Museum) można obejrzeć najstarsze wagony i lokomotywy, oraz dawne świadectwa tradycji modelarstwa kolejowego. Uwagę zwraca rozległa makieta miasta z licznymi torowiskami i zabytkowymi modelami parowozów, wagonów itp. Ponadto znajdują się tutaj pamiątki z historii transportu samochodowego i kolejowego. Atrakcją dla dzieci jest Muzeum Zabawek – powstałe na bazie kolekcji Lydii i Paula Bayerów, obecnie zawiera ok. 65 tys. różnego rodzaju obiektów tego typu, np. historyczne lalki, misie, kukiełki, zbiory gier dziecięcych, modelarstwa oraz budownictwa klockowego.

Media

W Norymberdze mieści się studio Bayerischer Rundfunk dla Środkowej i Górnej Frankonii.

Transport

Dworzec kolejowy Nürnberg Hauptbahnhof

Na północ od Norymbergi mieści się międzynarodowy port lotniczy Norymberga.

Kolej

Stacje i przystanki kolejowe: Nürnberg Hauptbahnhof, Nürnberg-Eibach, Nürnberg-Sandreuth, Nürnberg-Gleißhammer, Nürnberg Nordost. W Norymberdze i okolicznych miejscowościach kursują pociągi S-Bahn.

Sport

(c) User: Benreis z wikipodróże shared, CC BY-SA 3.0
Grundig Stadion

Sportową wizytówką miasta jest założony w 1900 roku wielosekcyjny klub 1. FC Nürnberg, znany przede wszystkim z pierwszoligowego klubu piłkarskiego. Drużyna piłkarska rozgrywa mecze na słynnym Frankenstadion, który był miejscem rozgrywek Mundialu 2006 – rozegrano tam 4 mecze grupowe oraz znany z dużej ilości interwencji sędziego mecz pomiędzy reprezentacjami Holandii i Portugalii w ramach 1/8 finału.

Ponadto miasto w Deutsche Eishockey Liga miasto reprezentuje drużyna hokejowa Nürnberg Ice Tigers.

Od 2013 roku, w mieście rozgrywany jest kobiecy turniej tenisowy, Nürnberger Versicherungscup, zaliczany do rozgrywek cyklu WTA Tour.

Współpraca międzynarodowa

Tablica upamiętniająca dawną granicę czeską

Miejscowości partnerskie:

Osoby

Pomnik Albrechta Dürera na placu jego imienia
Zegar oraz rzeźba Karola Luksemburskiego zdobiące fasadę Kościoła Najświętszej Marii Panny

urodzone w Norymberdze

związane z miastem

Norymberga w sztuce

Tutaj toczy się akcja jednej z oper Richarda Wagnera – „Śpiewaków norymberskich”.

Przypisy

  1. ↑ Jan Sniadecki, Jeografiia czyli: opisanie matematyczne i fizyczne ziemi. (Geographie, das ist: mathematische und physische Erdbeschreibung. 3. Ausg.) (pol.), Zawadzki, 1818 [dostęp 2019-11-30] (pol.).
  2. ↑ a b c Frauenkirche – The Church of our Lady. izi.Travel. [dostęp 2016-04-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-02)].
  3. ↑ The Encyclopaedia Britannica : a dictionary of arts, sciences, literature and general information, archive.org [dostęp 2017-11-19].
  4. ↑ a b c Nürnberg, Reichsstadt: Territorium. Historisches Lexikon Bayerns. [dostęp 2016-03-23].
  5. ↑ Renaissance Festival Books - Full record, special-1.bl.uk [dostęp 2017-11-19].
  6. ↑ Jacek Staszewski, August III Sas, Ossolineum, Wrocław 1989, s. 44. ISBN 83-04-02887-5.

Linki zewnętrzne

Planungsregion Nürnberg
Miasta na prawach powiatu
Powiaty
Rejencja Środkowa Frankonia (Regierungssbezirk Mittelfranken)
Regiony planowania
Miasta na prawach powiatu
Powiaty ziemskie
Bawaria (Bayern)
  • Siedziba kraju związkowego: Monachium (München)
Miasta na prawach powiatu
Powiaty
Regiony
(Planungsregion)
Rejencje
(Regierungsbezirk)

flaga Bawarii
Coat of arms of Bavaria.svg

Media użyte na tej stronie

Germany location map.svg
Autor: NordNordWest, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location map of Germany (Wp article: en:Germany)
Flag of the United States.svg
The flag of Navassa Island is simply the United States flag. It does not have a "local" flag or "unofficial" flag; it is an uninhabited island. The version with a profile view was based on Flags of the World and as a fictional design has no status warranting a place on any Wiki. It was made up by a random person with no connection to the island, it has never flown on the island, and it has never received any sort of recognition or validation by any authority. The person quoted on that page has no authority to bestow a flag, "unofficial" or otherwise, on the island.
Flag of Israel.svg
Flag of Israel. Shows a Magen David (“Shield of David”) between two stripes. The Shield of David is a traditional Jewish symbol. The stripes symbolize a Jewish prayer shawl (tallit).
EasyCredit-Stadion 2.JPG
(c) User: Benreis z wikipodróże shared, CC BY-SA 3.0
Innenansicht des easyCredit-Stadions vor einem Club-Spiel
Dürerstandbild Sebalder Altstadt 02.jpg
Autor: Aarp65, Licencja: CC BY-SA 3.0
Dürerstandbild Sebalder Altstadt 02
Nürnberger Burg im Herbst 2013.jpg
Autor: DALIBRI, Licencja: CC BY-SA 3.0
Nürnberger Burg im Herbst 2013 von Südwesten
Nuremberg Frauen Lorenz Rathaus v Burg f n.jpg
Autor: Keichwa, Licencja: CC BY 1.0
Nuremberg as seen from the castle, from north
Граница с Богемией.jpg
Autor: Витольд Муратов, Licencja: CC BY-SA 3.0
Памятная доска на здании заставы на бывшей границе с Богемией. Нюрнберг
Fernmeldeturm Nürnberg3.jpg
(c) Wladyslaw, CC BY 3.0
Kosz i anteny ot wieże telewizyjne w Norymberdze
Bavaria location map G.svg
Autor: Hanhil based upon previous work by TUBS, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location map Bavaria, showing position of Bavaria within Germany. Geographic limits of the map:
Hangman Bridge, Nuremberg, Bavaria, 1890s.jpg

Hangman's Bridge (Henkersteg), Nuremberg (Nürnberg), Bavaria, Germany. 1 photomechanical print : photochrom, color.

From www.nuernberg.de/internet/portal_e/reiseziel/ctz_2004.html: "The Hangman's Bridge (Henkersteg) was constructed in 1457 as a wooden bridge. Between the 16th and the 19th century, the Nuremberg hangman lived in the tower and the roofed walk above the river Pegnitz. After the flood of 1595, three arches of the town wall bridging the southern arm of the river Pegnitz were demolished and replaced by the wooden Hangman's Bridge with its tiled roof (reconstructed in 1954).

The executioner had to live in segregated accommodation within the city, since his trade was considered "dishonest". Up until the Age of Enlightenment, citizens avoided any physical contact with the hangman, in order not to be excluded from the Christian community."
Hauptbahnhof Nürnberg.JPG
Autor: Jordan Zehner, Licencja: CC BY-SA 4.0
Sommer 2014 in Nürnberg am Hauptbahnhof