Nostalgia za Związkiem Radzieckim

Nostalgia za Związkiem Radzieckim (ros.: „ностальгия по СССР”) lub tęsknota za Związkiem Radzieckim – zjawisko społeczne nostalgii za epoką radziecką, niezależnie od tego, czy chodzi o jej politykę, społeczeństwo, kulturę, czy estetykę. Tego rodzaju tęsknotę obserwuje się w Rosji i innych krajach postsowieckich, a także wśród osób urodzonych w Związku Radzieckim, ale od dawna mieszkających za granicą^[1].

(c) Mil.ru, CC BY 4.0

Ormianie świętują Dzień Zwycięstwa (9 maja 2018)

W 2004 roku uruchomiono w Rosji kanał telewizyjny Nostalgija (ros. „Ностальгия”), którego logo stylizowane jest na sierp i młot.

Sondaże

Od czasu upadku Związku Radzieckiego i bloku socjalistycznego coroczne sondaże Centrum Lewady wykazują, że ponad 50% procent populacji Rosji ubolewa nad jego upadkiem, z jedynym wyjątkiem w 2012 roku, kiedy poparcie dla Związku Radzieckiego spadło poniżej 50%. Sondaż z 2018 roku wykazujący, że 66% Rosjan żałuje upadku Związku Radzieckiego, ustanowił 15-letni rekord, a większość głosów tęsknoty pochodziła od osób powyżej 55 roku życia^[2][3].

Pomimo trwającej dekomunizacji na Ukrainie, wielu mieszkańców Charkowa nadal chciałoby powrotu czasów radzieckich^[4]. W Armenii 12% respondentów pozytywnie oceniło upadek ZSRR, a 66% negatywnie. W Kirgistanie 16% respondentów pozytywnie oceniło upadek ZSRR, a 61%, negatywnie^[5]. Badanie przeprowadzone w 2012 roku na zlecenie Carnegie Endowment wykazało, że 38% Ormian zgadza się ze stwierdzeniem, że ich kraj zawsze będzie potrzebował przywódcy takiego jak Stalin^[6].

Autobus miejski w Petersburgu z portretem Stalina

Przyczyny

Według sondaży to, czego najbardziej brakuje ludziom tęskniącym za ZSRR, to jego wspólny system gospodarczy, który zapewniał odrobinę stabilności finansowej. Neoliberalne reformy gospodarcze po upadku ZSRR i bloku wschodniego zaowocowały surowym poziomem życia ogółu ludności. Polityka związana z prywatyzacją spowodowała, iż gospodarka kraju znalazła się w rękach nowo powstałej oligarchii biznesowej. Poczucie przynależności do wielkiego mocarstwa było drugą najczęściej wymienioną przyczyną nostalgii; wielu z nich czuło się upokorzonych i zdradzonych przez swoje doświadczenia z lat 1990. i obwiniało za ten przewrót doradców mocarstw zachodnich, zwłaszcza że NATO zbliżyło się do rosyjskiej strefy wpływów^[7][8].

Według dr Kristen Ghodsee, badaczki sytuacji w krajach postradzieckich:

W 1996 roku po raz pierwszy wyemitowano program telewizyjny ''Старые песни о главном'', którego motywem przewodnim było wykonanie radzieckich piosenek przez współczesnych artystów. Program okazał się popularny i od tego czasu jest regularnie emitowany; tworzone są również podobne programy^[10].

Od późnych lat 90. XX wieku krytyka kapitalizmu zaczęła pojawiać się w ankietach socjologicznych przeprowadzanych przez studentów, które to były stosunkowo rzadkie na początku lat 90. Jednocześnie zaczęto kwestionować tezy o totalitaryzmie systemu istniejącego w Związku Radzieckim^[10] i negatywnej charakterystyce społeczeństwa radzieckiego^[11].

W pierwszej dekadzie XXI wieku, wraz ze stabilizacją gospodarki, nostalgia za ZSRR osiągnęła nowy poziom, stając się powszechną techniką marketingową – pojawiły się stołówki w radzieckim stylu, kampanie reklamowe przypominające o systemie GOST i rozpoznawalne stereotypy czasów Związku Radzieckiego, niekiedy zahaczające o groteskę^[12].

Azerski znaczek pocztowy z 2010 upamiętniający zwycięstwo w II wojnie światowej

Podobne zjawisko rozprzestrzeniło się w miejscach zamieszkania emigrantów z byłego ZSRR, w szczególności w Brighton Beach^[12]. Zaczęły powstawać muzea poświęcone życiu „długich lat siedemdziesiątych” (1968-1982), głównie prywatne^[13]. Pojawiło się również radzieckie retro, odwołujące się do czasów kiedy wszystko było „proste”^[13]. Jednakże, jak podkreślają badacze, dość pośpieszne jest postrzeganie tego zjawiska jako przejaw wyłącznie nostalgicznych emocji radzieckich; przeciwnie, zjawisko to świadczy o kryzysie ideologicznym i poszukiwaniu zarówno nowych, jak i starych wzorców. W krajach byłej Jugosławii istnieje podobne zjawisko „Jugonostalgii” – nostalgia za czasami zjednoczonej socjalistycznej Jugosławii, a na ziemiach byłej NRD – Ostalgia^[12]. Na terytorium Rosji działają liczne nieformalne organizacje zwolenników odbudowy ZSRR^[14][15]. Projekt artystyczny ZSRR-2061 (ros. CCCP-2061) powstał z myślą o odrodzeniu radzieckiego gatunku fantasy, a jego główna idea poświęcona jest przyszłości, w której chce się żyć^[16].

Według sondażu Centrum Lewady z listopada 2016, ludzie tęsknią za Związkiem Radzieckim głównie z powodu zniszczenia wspólnego systemu gospodarczego 15 republik (53%); ludzie stracili poczucie przynależności do wielkiego mocarstwa (43%); wzrosła wzajemna nieufność (31%); utracone zostało poczucie, że jest się w domu w jakiejkolwiek części ZSRR (30%); oraz stracono kontakt z przyjaciółmi, krewnymi (28%)^[17]. Socjolog Centrum Lewady Karina Pipija twierdzi, że w sondażu z 2018 roku czynniki ekonomiczne odegrały najważniejszą rolę we wzroście nostalgii za ZSRR, a nie chodzi o utratę prestiżu czy tożsamości narodowej, zauważając, że zdecydowana większość Rosjan żałuje, że niegdyś istniała większa sprawiedliwość społeczna i że władza pracowała dla dobra narodu oraz że była lepsza pod względem troski o obywateli i paternalistycznych oczekiwań^[18]. Sondaż Centrum Lewady w czerwcu 2019 roku wykazał, że 59% Rosjan uważało, że władza radziecka troszczy się o zwykłych ludzi^[19]. Wiosną tegoż roku pozytywne odczucia względem rządów Józefa Stalina również pobiły rekord^[19].

W sondażu na najlepszego przywódcę w historii Rosji zwyciężył Leonid Breżniew, drugie miejsce zajął Włodzimierz Lenin, zaś trzecie – Józef Stalin^[20][21].

Zobacz też

• Nacjonalizm rosyjski
• Nostalgia za PRL-em
• Ostalgia
• Rosyjski irredentyzm
• Sovietwave

Przypisy