Nostrzyk żółty

Nostrzyk żółty

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	bobowce
Rodzina	bobowate
Podrodzina	bobowate właściwe
Rodzaj	nostrzyk
Gatunek	nostrzyk żółty
Nazwa systematyczna
Melilotus officinalis (L.) Pallas Fl. franç. 2:594. 1779

Nostrzyk żółty^[3], nostrzyk lekarski^[4] (Melilotus officinalis) – gatunek rośliny należący do rodziny bobowatych (Fabaceae Lindl.), zwanych też motylkowatymi.

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzimy obszar jego występowania obejmował Azję i Europę^[5], ale rozprzestrzenił się, i obecnie poza Antarktydą występuje na wszystkich kontynentach i na licznych wyspach. Północna granica jego zasięgu biegnie przez Alaskę, północne regiony Kanady, Grenlandię, archipelag Svalbard i północną Syberię. Najdalej na północ wysunięte stanowiska znajdują się na archipelagu Svalbard. Na półkuli południowej sięga po południowe krańce Ameryki Południowej, Afryki Południowej i Nową Zelandię^[6]. W Polsce jest dość pospolity na niżu i w niższych położeniach górskich^[7]. Status we florze Polski: archeofit^[8].

Morfologia

Łodyga

Pojedyncza, prosta, wzniesiona, o wysokości do 1 m, przeważnie rozgałęziona, naga, zielona, drobno prążkowana^[9].

Liście

Ulistnienie naprzemianległe. Liście ogonkowe, trójlistkowe, z dwoma lancetowatymi, całobrzegimi, zaostrzonymi i łatwo odpadającymi przylistkami^[9]. Listki o długości do 3 cm i szerokości do 2 cm, wydłużone lub jajowate z drobno ząbkowanym brzegiem. Są zaostrzone na szczycie i u podstawy. Górna powierzchnia jest ciemnozielona i naga, natomiast dolna jest bladozielona z krótkimi, drobnymi włoskami szczególnie u podstawy^[10]. Listki środkowe mają dłuższe ogonki, niż listki boczne, listki górnych liści mają 6-13 par nerwów^[9].

Kwiaty

Kwiatostan jest groniasty z licznymi kwiatami o długości ok. 7 mm, z których każdy ma owłosiony kielich z 5 głęboko wciętymi, nierównymi ząbkami i żółtą koroną charakterystyczną dla kwiatów motylkowych^[10]. Jej łódeczka i skrzydełko są nieco krótsze od żagielka^[9]. 10 pręcików, w tym 1 wolny, a 9 zrośniętych nitkami w rurkę. Słupek na trzoneczku, nagi^[11].

Owoc

Jedno, lub dwunasienny strąk o długości 3-4 mm^[7], często zrośnięty z kielichem, żółtawobrunatny, krótki i zwężający się na szczycie. Powierzchnia jest nieowłosiona i poprzecznie pomarszczona^[10]. Nasiona drobne, żółtozielone, rzadziej purpurowo pasiaste^[9].

Korzeń

Palowy, rozgałęziony.

Pokrój

Kwiatostan

Liść

Strąki

Biologia i ekologia

Rozwój

Roślina jednoroczna lub dwuletnia, hemikryptofit. Kwitnie od lipca do października. Roślina miododajna, zapylana przez owady. Cała roślina wydziela przyjemny zapach świeżego siana^[9].

Siedlisko

Rośnie na siedliskach ruderalnych i segetalnych; na łąkach, miedzach, nieużytkach, w zaroślach, przydrożach, terenach kolejowych. rumowiskach. Roślina światłolubna, często rosnąca razem z nostrzykiem białym^[7]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Onopordetalia, Ass. Echio-Meliloteum^[12].

Cechy fitochemiczne

Roślina trująca: Zawiera dikumarol (pochodna kumaryny), który obniża krzepliwość krwi. U ludzi duże ilości tej rośliny spożyte doustnie powodują wewnętrzne krwawienia, uszkodzenia wątroby i nerek, oszołomienie^[4]. Nostrzyk żółty jest trujący również dla bydła i koni^[13].

Genetyka

Liczba chromosomów 2n = 16. Tworzy mieszańce z nostrzykiem białym, n. wyniosłym i n. ząbkowanym^[8].

Korelacje międzygatunkowe

Na pędach pasożytuje grzybopodobny lęgniowiec Peronospora meliloti powodujący mączniaka rzekomego, oraz grzyby: Erysiphe trifolii wywołujący mączniaka prawdziwego koniczyny i Stagonospora meliloti. Na pędach żeruje larwa chrząszcza Sitona cylindricollis, dorosła postać chrząszcza Cryptocephalus hypochaeridis, a w nasionach larwa chrząszcza Stenopterapion meliloti (Stenopterapion meliloti)^[14]. Silny zapach kumaryny powoduje, że większe zwierzęta omijają nostrzyki, lub zjadają je niechętnie^[13].

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski

Ziele nostrzyka (Meliloti herba) – całe lub rozdrobnione, wysuszone, nadziemne części, które zawierają nie mniej niż 0,3% kumaryny^[10], melilotynę, garbniki, flawonoidy^[11].

Zbiór

Ścina się górne części pędów i suszy w temperaturze do 35 °C^[11].

Działanie

Przeciwzapalne i rozkurczające naczynia krwionośne. Pomimo korzystnego działania rozkurczowego na naczynia krwionośne znajduje ograniczone tylko zastosowanie, jeśli chodzi o użycie wewnętrzne. W większych dawkach powoduje bowiem krwawienia wewnętrzne i szkodzi nerkom i wątrobie. Wewnętrznie stosowany jest w niewielkim stopniu w mieszance z innymi ziołami. Znajduje zastosowanie głównie zewnętrzne przy ropniach skóry, trudno gojących się ranach, obrzękach, stanach zapalnych skóry^[11]. W tym celu używano okładów z ziela nostrzyka. Płukankami z nostrzyka w medycynie ludowej leczono choroby gardła, zapalenia spojówki, a kąpielami trądzik i inne choroby skóry. Dla wzmocnienia działania często stosowano mieszanki ziołowe, oprócz nostrzyka zawierające kwiat rumianku i liście orzecha włoskiego^[4].

Inne zastosowania

• Bywa czasami uprawiany jako pasza dla zwierząt^[7]. Na paszę i na kiszonkę nadają się tylko młode rośliny przed rozwinięciem pąków kwiatowych, od okresu kwitnienie bowiem wybitnie wzrasta w nich zawartość trujących substancji (głównie kumaryny). Nie wolno karmić zwierząt mieszanką nostrzyków (szczególnie ich strąków i nasion) i tomki wonnej, powoduje ona zaburzenia trawienia, osłabienie i krwotoki wewnętrzne. Nostrzyk żółty ma jako pasza niewielkie znaczenie gospodarcze, ale może być uprawiany na glebach zdegradowanych, kamienistych i piaszczystych, lub w miejscach, w których inne cenne rośliny paszowe mogą przemarzać^[13].
• Bywa uprawiany jako nawóz zielony^[7].
• Roślina miododajna. Może dać do 280 kg/ha bardzo dobrego miodu z naturalnych stanowisk, a przy uprawie polowej nawet 600 kg z jednego ha^[15].
• Roślina używana jest do aromatyzowania niektórych papierosów i serów^[7].
• Jego zapach jest nielubiany przez mole, sproszkowane ziele używane więc bywa do ich odstraszania^[9].
• Niewielkie ilości liści można zjadać na surowo, w większych ilościach jest to roślina trująca. Lepiej zjadać je po ugotowaniu. Z całych roślin można robić herbatę, lub dodawać do ciast, rośliny muszą być jednak dobrze ugotowane i nie sfermentowane. Jadalne są gotowane nasiona nostrzyka. Sporządzona z nich zupa jest w smaku podobna do grochówki^[16].

Przypisy