Nowa Brzeźnica

Nowa Brzeźnica

wieś
Państwo	Polska
Województwo	łódzkie
Powiat	pajęczański
Gmina	Nowa Brzeźnica
Liczba ludności (2022)	629[1]
Strefa numeracyjna	34
Kod pocztowy	98-331[2]
Tablice rejestracyjne	EPJ
SIMC	0139643
Położenie na mapie gminy Nowa Brzeźnica Nowa Brzeźnica
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Nowa Brzeźnica
Położenie na mapie województwa łódzkiego Nowa Brzeźnica
Położenie na mapie powiatu pajęczańskiego Nowa Brzeźnica
51°04′37″N 19°10′38″E/51,076944 19,177222
Strona internetowa

Nowa Brzeźnica – wieś w Polsce położona w województwie łódzkim, w powiecie pajęczańskim, w gminie Nowa Brzeźnica, nad Pisią. Siedziba gminy Nowa Brzeźnica. Dawniej miasto; uzyskała lokację miejską w 1287 roku, zdegradowana w 1870 roku^[3]. W końcu XVI wieku jako miasto królewskie położone było w tenucie brzeźnickiej w powiecie radomszczańskim województwa sieradzkiego^[4]. W 1827 roku jako miasto rządowe Królestwa Kongresowego, położone było w powiecie radomskim^[5], obwodzie piotrkowskim województwa kaliskiego^[6]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa częstochowskiego.

Historia

W 1265 Leszek Czarny zezwolił zasadźcom Marcinowi i Przybysławowi na wykarczowanie 42 łanów brzeziny pod nową osadę obok starszej na trakcie handlowym z Rusi na Śląsk. W 1287 osada uzyskała prawa miejskie jako miasto królewskie przeniesione ze Starej Brzeźnicy. Wg kronikarza Janka z Czarnkowa król Kazimierz Wielki polecił zbudować w Brzeźnicy murowany zamek, który znajdował się pomiędzy przykościelnym cmentarzem a rzeką^[7].

Na przełomie XIV i XV w. Nowa Brzeźnica przeżywała krótkotrwały rozkwit gospodarczy. W 1417 r. król Władysław Jagiełło ufundował tu murowany kościół parafialny, którego relikt (w postaci gotyckiej dzwonnicy) można odnaleźć do dziś w bryle obecnej świątyni. W 1459 r. miasteczko wystawiło 15 zbrojnych na wojnę pruską. Zachowana spora lista zwolnień z opłat celnych świadczy, że mieszkańcy w dużym stopniu zajmowali się handlem. W 1564 r. było tu 4 rzeźników, 9 szewców, 9 piekarek, 2 karczmy i 2 młyny. Miasto miało przywilej na 4 jarmarki. W 1563 r. podatek zapłaciło 32 rzemieślników. W pierwszej połowie XVII wieku miasto ucierpiało od epidemii i klęski głodowej, która w ciągu jednego roku spowodowała śmierć 90 mieszkańców. We wrześniu 1665 r., tuż przed klęską swych wojsk podczas starcia z rokoszaninem Jerzym Lubomirskim, w Nowej Brzeźnicy przebywał król Jan Kazimierz. W 1717 r. Sejm Rzeczypospolitej przekazał tutejsze starostwo niegrodowe klasztorowi ojców Paulinów z Częstochowy. Dochody z dóbr przeznaczano na pokrycie kosztów utrzymania twierdzy na Jasnej Górze.

Rozwój miasteczka zahamowały w XVII i w pocz. XVIII w. liczne pożary, epidemie oraz przemarsze wrogich wojsk. Pożar w 1727 r. pochłonął 70 domów, następny w 1790 r. strawił większą część zabudowań miejskich. Ostatecznie w 1868 r., pod pretekstem udziału mieszkańców w powstaniach 1830-31 i 1863-64 Nowa Brzeźnica, podobnie jak wiele innych miasteczek ziemi łódzkiej, utraciła prawa miejskie i do dzisiaj pozostaje wsią.

W 1904 r. przy rynku zbudowano kościół neogotycki, a w jego mury wkomponowano wieżę z dawnego kościoła. W 500. rocznicę śmierci Jana Długosza wmurowano na kościele pamiątkową tablicę. Do drugiej wojny światowej znaczny odsetek mieszkańców stanowili Żydzi (w 1921 r. 406 osób – 21%).

We wrześniu 1939 r. dowódca Wołyńskiej Brygady Kawalerii płk dypl. Julian Filipowicz po bitwie pod Mokrą wyznaczył Brzeźnicę na miejsce koncentracji swoich oddziałów.

W 1939 r. Niemcy wcielili miejscowość w granice Rzeszy, a jej nazwę zmieniono potem na Berntal. W 1942 r. brzeźniccy Żydzi wywiezieni zostali do getta w Pajęcznie, a następnie wymordowani. Wojska radzieckie zajęły Nową Brzeźnicę wieczorem 18 stycznia 1945 r.

Na cmentarzu (przy drodze do Łasku) znajdują się groby 12 ułanów wymienionych z nazwiska i 14 nieznanych oraz dwa duże groby żołnierskie z I wojny światowej.

18 maja 1987 roku podczas uroczyści 700 lecia istnienia przed budynkiem Urzędu Gminy odsłonięto pomnik z popiersiem Jana Długosza.

Przemysł

Na terenie Nowej Brzeźnicy znajduje się jeden z sześciu w Polsce Terminali Gazu Płynnego należący do Orlen Gaz. Ponadto działa tu również Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”, Tartak, trzy zakłady kamieniarskie, dwie hurtownie budowlane, dwie apteki, piekarnia, 4 markety spożywcze (min. Dino, Lewiatan).

Transport

Przez miejscowość przebiega:

• droga krajowa nr 42 relacji Kluczbork – Działoszyn – Pajęczno – Nowa Brzeźnica – Radomsko – Starachowice
• droga wojewódzka nr 483 relacji Łask – Nowa Brzeźnica – Częstochowa
• linia kolejowa nr 146 (Częstochowa) Wyczerpy – Chorzew Siemkowice na której znajduje się stacja kolejowa Brzeźnica nad Wartą.

Edukacja

W Nowej Brzeźnicy działa: Zespół Szkolno-Przedszkolny oraz Gimnazjum.

Religia

• Dekanat Brzeźnica nad Wartą
  • Parafia św. Jana Chrzciciela w Nowej Brzeźnicy
  • Kościół św. Jana Chrzciciela w Nowej Brzeźnicy
• Synagoga w Nowej Brzeźnicy

Związani z miejscowością

• Leszek Czarny – książę sieradzki, założyciel Nowej Brzeźnicy

Urodzeni w Nowej Brzeźnicy

• Jan Długosz – polski kronikarz, historyk oraz dyplomata.
• Juliusz Łuciuk – polski kompozytor.

Starostowie brzeźniccy

• Jan Długosz z Niedzielska
• Adam Kurozwęcki
• Andrzej Męciński
• Wojciech Kazimierz Męciński
• Aleksander Płaza
• Jan Spytek Tarnowski

Zabytki

• neogotycki kościół pw. św. Jana Chrzciciela (w miejscu gotyckiego ufundowanego w 1417 r. przez króla Władysława Jagiełłę, z zachowaną w bryle gotycką dzwonnicą)
• Plebania z 1884,
• Cmentarz grzebalny z początku XIX wieku
• miejsce po zamku (przed 1535) i późniejszych dworach starostów,
• pomnik Jana Długosza przed Urzędem Gminy (1987).

Zobacz też

• Brzeźnica nad Wartą
• gromada Brzeźnica Nowa

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Nowa Brzeźnica
• Brzeźnica 1), osiedle, powiat noworadomski, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 411 .
• Brzeźnica 1.) osiedle, powiat noworadomski, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 247 .