Nowa Francja

Nowa Francja

Nouvelle-France

1534–1763
(c) Sodacan, CC BY-SA 3.0 Flaga Godło
Język urzędowy	francuski
Stolica	Québec
Ostatni Król	Ludwik XV
Zależne od	Królestwa Francji
w jego imieniu	gubernator Samuel de Champlain (1627-1635) Pierre de Rigaud (1755–1760)
Religia dominująca	katolicka

Nowa Francja (fr. Nouvelle-France) – francuska kolonia w Ameryce Północnej, zwana też Kanadą. Kolonia została założona przez Samuela de Champlaina, który został jej pierwszym gubernatorem generalnym.

Historia

Choć początkowo Nowa Francja opierała się na typowych dla kolonizacji angielskiej kompaniach handlowych opartych na zasadach merkantylizmu, to wkrótce kolonia weszła pod jurysdykcję króla Francji. Od tego momentu ustrój polityczny Nowej Francji był kopią feudalnej Francji w miniaturze. Na czele kolonii stał gubernator generalny posiadający uprawnienia wicekrólewskie. Choć teoretycznie gubernator posiadał wielką władzę, w praktyce była ona ograniczona przez występowanie dwóch innych potężnych urzędów – intendenta Kompanii Kanady i biskupa Quebecu. Kompetencje tych trzech urzędów pokrywały się częściowo, prowadząc do licznych sporów. Ziemia podzielona była na senioraty, nad którymi feudalny nadzór sprawowali seniorowie. Zobowiązani byli do utworzenia infrastruktury w obrębie swojej jurysdykcji (np. budowy młyna). Podlegali im także koloniści zamieszkujący poszczególne senioraty. Ten sztuczny i nieodpowiadający specyficznym potrzebom system odpowiedzialny był za powolny rozwój kolonii.

Mimo że teoretycznie Nowa Francja obejmowała teren od ujścia Rzeki Św. Wawrzyńca do obszaru Wielkich Jezior, to w praktyce była ograniczona do pasa lądu rozciągającego się pomiędzy miejscami położenia miast – garnizonów”: Québecu, Montrealu oraz Trois Rivières. Znacznie dalej docierały wpływy jezuitów, którzy prowadzili intensywną akcję misjonarską wśród plemion Indian kanadyjskich.

Francuskie terytoria (na niebiesko) w Ameryce Północnej w 1702

Niemniej jednak, francuska Kanada rozwijała się, a dla wielu wolność za oceanem była atrakcyjna. Według spisu z roku 1665, w Nowej Francji istniało 538 gospodarstw domowych obejmujących 3215 ludzi. Po trzydziestu latach liczba ta zwielokrotniła się, tym bardziej że trwał stały napływ kolonistów dobrowolnych, żołnierzy wybierających pozostanie w Kanadzie oraz zesłańców. W 1723 skierowano tu pierwszą partię 130 zesłańców, głównie drobnych kryminalistów. W 1688 populacja osiągnęła 10 803 mieszkańców, a w 1698 już 13 803. W chwili likwidacji Nowa Francja liczyła ponad 50 000-60 000 mieszkańców.

Począwszy od 1730 zaczęły powstawać nowe senioraty, poszerzając granice kolonii. W latach 1731–1755 powstał szereg senioratów nad górnym, środkowym i dolnym biegiem Rzeki Św. Wawrzyńca, w okolicy dzisiejszej Ottawy oraz nad rzekami Richelieu oraz Chambly. Po roku 1660 (?) rozpoczęła się kolonizacja terenów południowego Ontario nad jeziorami Ontario i Erie. Powstały wtedy forty strzegące tego ważnego szlaku komunikacyjnego, np. w dzisiejszym Kingston, Fort Frontenac, Fort Niagara czy Fort Pontchartrain (dzisiejsze Detroit).

Na wschód od tych obszarów znajdowała się inna kolonia francuska, Akadia, zaś na południe, w dolinie rzek Ohio i Missisipi rozciągała się Luizjana.

Podstawą ekonomiczną kolonii było leśnictwo i handel. Od początków XIX w. zaczął się także rozwijać przemysł – głównie szkutniczy, włókienniczy i przeróbki drewna, a także górnictwo. Jednakże najistotniejszym źródłem olbrzymich dochodów było łowiectwo i cały przemysł futrzarski. Mimo stałego oporu Indian, Francuzom udało się stworzyć siatkę szlaków komunikacyjnych oraz drobnych faktorii łowieckich na olbrzymim obszarze sięgającym Gór Skalistych. Kolonia nigdy jednak nie zdołała wykształcić efektywnego rolnictwa i była zależna od dostaw żywnościowych z Europy.

Nowa Francja przestała istnieć w 1763 w wyniku pokoju paryskiego kończącego wojnę siedmioletnią.

Gubernatorzy Nowej Francji

Nowa Francja około 1750

Gubernator Nowej Francji – spełniający role wicekróla. Do jego kompetencji należały wszelkie sprawy polityczne, w tym i dowództwo siły zbrojnej oraz zewnętrzna reprezentacja kolonii.

Intendenci Nowej Francji

Mapa Ameryki w 1681

Intendent – spełniający funkcje administracyjne, w tym i fiskalne. Intendent zajmował się także organizacją handlu.

Biskupi Nowej Francji

Biskup Nowej Francji – choć teoretycznie nie posiadał władzy, spełniał bardzo szerokie funkcje. Jako że szkolnictwo i opieka zdrowotna podlegała Kościołowi, miał olbrzymi wpływ na administrację kraju. Także sprawy cywilne (np. śluby) i ewidencyjne podlegały Kościołowi. Biskup ściśle współpracował z zakonem jezuitów, którego bardzo rozgałęziona sieć misji oraz duże wpływy wśród Indian dawały biskupowi wielkie znaczenie w administracji, szczególnie na rubieżach kolonii.

Zobacz też

• historia Kanady Francuskiej
• francuska kolonizacja Ameryki Północnej
• francuskie imperium kolonialne
• historia USA