Nowa Giełda we Wrocławiu

Nowa Giełda

Neue Boerse

nr rej. A/2779/285 z 21.02.1972[1]
Nowa Giełda
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Wrocław
Adres	ul. Krupnicza 15
Styl architektoniczny	angielski neogotyk
Architekt	Karl Lüdecke
Rozpoczęcie budowy	1864
Ukończenie budowy	1867
Położenie na mapie Wrocławia Nowa Giełda
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Nowa Giełda
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Nowa Giełda
51°06′27,1″N 17°01′31,8″E/51,107528 17,025500

Nowa Giełda (niem. Neue Boerse) – XIX-wieczny budynek giełdy wrocławskiej, do 2018 roku siedziba Klubu Sportowego Gwardia.

Historia budynku

Rzeźba autorstwa Hermanna Michaelisa przedstawiająca alegorię górnictwa, południowa elewacja Nowej Giełdy

Narożnik północno-wschodni z widocznymi dwoma ryzalitami i z narożnymi wieżyczkami wspartymi na smukłych kolumienkach

Giełda we Wrocławiu powstała w XVII wieku. Jej zadaniem było rozstrzyganie sporów pomiędzy kupcami oraz ustalanie cen towarów. Transakcje na giełdzie prowadzono za pośrednictwem maklerów, których statut uchwalono w 1670 roku. Giełda prowadziła handel różnymi towarami z wieloma krajami Europy oraz Ameryki Południowej. Pierwszą siedzibą giełdy był budynek Starej Giełdy mieszczący się na pl. Solnym 16^[2].

W 1863 roku ogłoszono konkurs na budowę nowego budynku Nowej Giełdy. Jednym z autorów prac był architekt Karl Lüdecke (1826–1894), który na konkurs zaprezentował dwa projekty: jeden utrzymany w stylu neogotyckim, a drugi w stylu neorenesansowym^[a]. Ostatecznie jury wybrało projekty Lüdeckego, a do realizacji przedłożono obie prace, które połączono. W rezultacie nowy budynek miał zostać zrealizowany w stylu dojrzałego gotyku niemieckiego z akcentami angielskiego neogotyku Tudorów i z elementami neorenesansowymi, wzniesiony w reprezentatywnej części miasta – naprzeciw gmachu sejmu prowincjonalnego, obok Pałacu Królewskiego^[3].

Opis architektoniczny

Wnętrze budynku około 1867 r.

Realizacja projektu rozpoczęła się w 1864 roku. Budynek powstał na planie trapezu zbliżonego do kwadratu. Jest trzykondygnacyjnym, a w części południowej czterokondygnacyjnym budynkiem ceglanym pokrytym tynkiem o piaskowym kolorze imitującym kamienne boniowanie. Czterokondygnacyjna część nakryta jest attyką. Całość łączy cechy okazałego pałacu z elementami obronnymi w rodzaju delikatnego krenelażu attyki z narożnymi wieżyczkami wspartymi na smukłych kolumienkach stojących na wmurowanych w elewację wspornikach. Narożnik północno-wschodni (róg ulicy Krupniczej i Włodkowica) za sprawą zetknięcia się dwóch ryzalitów sprawia wrażenie masywniejszego; narożnik południowo-wschodni takiego efektu nie daje z powodu braku ryzalitu na elewacji południowej (od strony promenady). W fasadzie, na pierwszych dwóch kondygnacjach, umieszczono ostrołukowe, a powyżej prostokątne okna. W części frontowej znajduje się pięcioosiowy portyk wejścia głównego. Elewacja południowa posiada osiem dużych okien typu portfenetr oraz wejście boczne w tym samym kształcie. Nad nimi biegnie maswerkowa balustrada płytkiego balkonu, przechodząca nad trzecią osią w taras. Fasada północna przyjmuje bardzo skromne formy. Całość pokryta jest ornamentami i rzeźbami związanymi z głównymi gałęziami śląskiej gospodarki i z funkcją giełdy. Na frontowej fasadzie umieszczono rzeźby z piaskowca będące personifikacją Rolnictwa, Pasterstwa, Handlu i Żeglugi autorstwa niemieckiego rzeźbiarza Karla Kerna. Postać symbolizująca handel jest portretem architekta Karla Lüdeckego. Na elewacji południowej, na skrajach balustrady umieszczone zostały rzeźby-alegorie Hutnictwa i Górnictwa. Attyka ozdobiona jest herbem Wrocławia, atrybutami Przemysłu i Handlu, datą budowy oraz ozdobnymi elementami wykonanymi przez niemieckiego rzeźbiarza i snycerza Hermanna Michaelisa^[4][5].

Najważniejszą i najbardziej reprezentatywną salą w budynku była sala giełdowa oświetlona podwójnymi rzędami arkad wychodzącymi na płytki dziedziniec w zachodniej części budynku. Pierwotnie sala była bogato ozdobiona w neogotyckim stylu, przykryta była drewnianym kasetonowym stropem. W 1928 roku wnętrza przebudowano według projektu Heinricha Lauterbacha, nadając im prosty modernistyczny wystrój, niszcząc wcześniejsze zdobienia. Sala giełdowa służyła również jako sala wykładowa oraz koncertowa^[5]. 6 lutego 1891 roku w budynku koncertował Ignacy Jan Paderewski, co upamiętnia tablica wykonana z brązu i umieszczona na budynku z inicjatywy Fundacji Odbudowy Demokracji im. I. Paderewskiego w 2017 roku^[6].

Po 1945

Po II wojnie światowej budynek stał się własnością milicyjnego klubu sportowego „Gwardia” Wrocław. W 1952 roku wnętrza budynku zostały przebudowane na halę sportową^[7]. Obiekt był użytkowany przez klub do początku 2019 roku. Do 2021 roku był własnością Agencji Mienia Wojskowego^[8]. W 2021 roku budynek został sprzedany za kwotę ponad 16 mln firmie Van Pur^[9]

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2011.
• Jan Harasimowicz: Encyklopedia Wrocławia. Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. ISBN 83-7384-561-5.

Linki zewnętrzne

• Nowa Giełda na planach w: Technische Universität Berlin Architekturmuseum