Nowa Gwinea

Nowa Gwinea

Nowa Gwinea na zdjęciu satelitarnym
Państwo	Indonezja  Papua-Nowa Gwinea
Akwen	Ocean Spokojny
Powierzchnia	786 000 km²
Populacja (2008) • liczba ludności • gęstość	ok. 9 000 000 11,45 os./km²
Położenie na mapie Oceanu Spokojnego Nowa Gwinea
5°30′S 141°00′E/-5,500000 141,000000

Nowa Gwinea (ang. New Guinea, indonez. Papua, dawniej Irian, tok pisin Niugini) – wyspa w zachodniej części Oceanu Spokojnego, w Melanezji; pod względem wielkości druga (po Grenlandii) wyspa świata. Od zachodu przylega do niej Archipelag Malajski, od wschodu – Archipelag Bismarcka i Wyspy Salomona, a od południa – Australia oddzielona od niej Cieśniną Torresa. Wnętrze wyspy zajmują pokryte nielicznymi lodowcami, wznoszące się na blisko 5000 m Góry Centralne.

Na południu rozciąga się zabagniona nizina, porośnięta bujnym lasem tropikalnym z licznymi endemicznymi gatunkami roślin. Z centralnych pasm górskich wypływają rzeki: Fly (1130 km), Sepik (1200 km) i Mamberamo. Występuje ropa naftowa i złoto.

Powierzchnia Nowej Gwinei wynosi 786 tys. km², z czego 422 tys. km² zajmują indonezyjskie prowincje Papua Zachodnia i Papua, leżące w zachodniej części wyspy, natomiast pozostała część wschodnia (364 tys. km²) należy do Papui-Nowej Gwinei.

Wyspa ma ok. 9 mln mieszkańców (2008), z czego większość stanowią Papuasi. Jest najbardziej zróżnicowanym językowo zakątkiem świata. Główne języki kontaktowe to malajski, tok pisin i hiri motu^[1]. Oprócz tego w użyciu są języki indonezyjski i angielski^[2].

Historia

Ludzie pojawili się na wyspie ok. 50 tys. lat p.n.e.

W średniowieczu zachodnie wybrzeża wyspy miały kontakt z ówczesnymi królestwami znajdującymi się na terenach dzisiejszej Indonezji. Nowa Gwinea jest wspominana w rękopisie Nagarakretagama (1365 r.), który zawiera szczegółowe opisy cesarstwa Majapahit^[3]. W XVII wieku te same wybrzeża były oficjalnie pod władzą Sułtanatu Tidore, jednak nie powstała tam sułtańska administracja, ani nie stacjonowały wojska. Tidore ograniczało się do zakupu niewolników i rajskich ptaków od lokalnych wodzów^[4].

Pierwszym Europejczykiem, który dotarł na Nową Gwineę w 1526 był Portugalczyk Jorge de Meneses. W XIX w. wyspa została podzielona pomiędzy Holendrów, którzy zajmowali przez ok. 150 lat tylko zachodnie wybrzeże, a Niemców (część północno-wschodnia – Ziemia Cesarza Wilhelma) i Brytyjczyków (część południowo-wschodnia – Papua). Irian Zachodni był w latach 1949–1962 przedmiotem sporu pomiędzy Holandią a niepodległą Indonezją, do której został przyłączony w 1963 roku. Niemiecki protektorat został w czasie I wojny światowej przekazany Australii i od 1921 jako Nowa Gwinea Australijska stanowił terytorium mandatowe Ligi Narodów, a od 1946 terytorium powiernicze ONZ pod administracją australijską. Północna część wyspy w latach 1942–1945 była okupowana przez Japonię. W jej trakcie Japończycy dopuścili się wielu aktów ludobójstwa na rdzennej ludności wyspy, która wspólnie z Brytyjczykami, Holendrami, a później także z Amerykanami była zaangażowana w walkę o wyparcie z niej agresora. Wcześniej brytyjska kolonia Papua przeszła w 1905 pod zarząd Australii. W 1949 obie administrowane przez Australię części wyspy połączono w jedno terytorium zależne Terytorium Papui i Nowej Gwinei. Istniało ono do roku 1975, kiedy uzyskało niepodległość jako Papua-Nowa Gwinea.

Występują liczne, słabo zbadane i w niewielkim stopniu wykorzystywane bogactwa mineralne – eksploatuje się ropę naftową, miedź, srebro i złoto.

Mieszkańcy dzielą się na kilkaset plemion papuaskich, mówiących odrębnymi językami. Wiele z nich jest na niskim poziomie rozwoju cywilizacyjnego. Głównymi zajęciami są: myślistwo, prymitywna uprawa ziemi (palma kokosowa, kauczuk, kakao), rybołówstwo oraz poławianie pereł. Nowa Gwinea jest słabo zurbanizowana i prawie pozbawiona dróg.

Zobacz też

• Gwinea
• prakolczatka
• religie pierwotne
• kuchnia papuaska
• języki indonezyjskiej Nowej Gwinei
• języki Papui-Nowej Gwinei

Przypisy

Bibliografia

• Michał Missala, Perspektywy samostanowienia Papui Zachodniej, „Stosunki Międzynarodowe – International Relations”, nr 3–4 (t. 26) / 2002, s. 201–220, ISSN 0209-0961.
• TonyT. Saulnier TonyT., Papuasi, Iskry, 1967 .
• GrzegorzG. Torzecki GrzegorzG., Irian Jaya. Papuasów Raj Utracony, Warszawa: Świat Książki, 2001, ISBN 83-7227-712-5 .
• LucjanL. Wolanowski LucjanL., Dalej niż daleko. Reporter na Nowej Zelandii, Nowej Gwinei, w Malezji i Kambodży o dolach i niedolach, radościach i smutkach lądów i ludów oglądanych dalej niż daleko, Czytelnik, 1964 .