Nowa Ruda

Nowa Ruda

miasto i gmina
Rynek w Nowej Rudzie
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	kłodzki
Aglomeracja	wałbrzyska
Data założenia	XIII wiek
Prawa miejskie	przed 1360
Burmistrz	Tomasz Jacek Kiliński
Powierzchnia	37,05 km²
Populacja (30.06.2022) • liczba ludności • gęstość	20 105[1] 542,64 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 74
Kod pocztowy	57-400, 57-401, 57-402
Tablice rejestracyjne	DKL
Położenie na mapie powiatu kłodzkiego Nowa Ruda
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Nowa Ruda
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Nowa Ruda
50°34′45,17″N 16°30′05,25″E/50,579214 16,501458
TERC (TERYT)	0208041
SIMC	0984278
Urząd miejski Rynek 1 57-400 Nowa Ruda
Strona internetowa
BIP

Nowa Ruda (niem. Neurode, w dialekcie kłodzkim Noiroode, cz. Nová Ruda) – miasto w województwie dolnośląskim, siedziba miasta i gminy Nowa Ruda, w powiecie kłodzkim nad Włodzicą. Wchodzi w skład aglomeracji wałbrzyskiej.

Nowa Ruda uzyskała lokację miejską przed 1360 rokiem^[2]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa wałbrzyskiego. Obecnie Nowa Ruda pełni funkcję ponadgminnego ośrodka administracyjno-edukacyjnego dla mikroregionu noworudzko-radkowskiego.

Nową Rudę zamieszkuje niemal 22 tys. mieszkańców^[3], co czyni ją drugim po Kłodzku miastem pod względem liczby ludności w powiecie kłodzkim, oraz piętnastym w województwie dolnośląskim. Nowa Ruda jest ważnym węzłem komunikacyjnym, krzyżują się tutaj trasy wojewódzkie. W mieście znajduje się stacja kolejowa i dworzec autobusowy, dzięki czemu można do Nowej Rudy dotrzeć koleją lub busami i autobusami PKS-u.

Położenie

Nowa Ruda położona jest w Sudetach Środkowych, nad rzeką Włodzicą i jej dopływami; pomiędzy Górami Sowimi, Bardzkimi, Suchymi i Stołowymi, w dolinach i obniżeniach pomiędzy wzniesieniami Wzgórz Włodzickich.

Pod względem historycznym Nowa Ruda leży w ziemi kłodzkiej.

Miasto podzielone jest na trzy dzielnice: Centrum, Drogosław i Słupiec.

Historia

Zamek Stillfriedów z XIV w.^[4]

Galeria: Dwory, pałac

Dwór Górny

Dwór Stillfriedów w Drogosławiu

Pałac, ul. Piłsudskiego

Nowa Ruda, miasto położone w dolinie rzeki Włodzicy i jej dopływów, swą historią sięga XIII wieku. Miasto założone zostało za czasów kolonizacji na prawie niemieckim pod rządami króla czeskiego Przemysława Otokara II, który panował w latach 1253–1278. Pierwsza pisemna wzmianka o Nowej Rudzie, zamieszczona w najstarszej księdze fundacji miejskiej Kłodzka, datowana jest na rok 1337^[5]. W 1347 r. osada należała do Hannusa Wustehubego, który w roku 1352 sprzedał noworudzkie dobra rodzinie Donynów^[6]. W latach 1350–1470 w mieście znacząco rozwinęło się rzemiosło takie jak tkactwo, szewstwo, oraz sukiennictwo^[5]. Od 1368 było siedzibą okręgu sądowego, którym zarządzał wójt. Poskutkowało to nadaniem statutu cechowego szewcom noworudzkim w 1404 roku oraz miejskim sukiennikom w 1416. Podczas wojen husyckich miasto było parokrotnie najeżdżane w latach 1427–1429, co doprowadziło do jego zniszczenia. Po śmierci księcia Jana, ostatniego Piasta z linii ziębickiej, w 1428 miasto przeszło w ręce czeskie. Odbudowywało się ono długo i powoli na podstawie nowo nadanych praw poprzez rodzinę Donynów, którzy prawa te nadali w 1434. Rok ten to także rok, w którym po raz pierwszy wzmiankowana była kopalnia węgla kamiennego w mieście. W 1457 miasto uzyskało przywilej eksportu płótna, sukna i wyborów z nich przygotowanych. Nowa Ruda w 1472 przeszła pod władanie Jerzego Stillfrieda, jednego z rycerzy króla Czech, Jerzego z Podiebradów^[5]. Jerzy Stillfried zaślubił także Annę von Donyn^[5], splatając w ten sposób dzieje miasta i swojej rodziny na trzy kolejne wieki^[6]. Wiek XVII zapisał się w historii miasta najazdem gen. hrabiego Franza Bernarda von Thurna(niem.) w 1622. Z racji tego, iż Bernard I Stillfried i jego syn Henryk byli orędownikami wyznania protestanckiego, miasto zostało zniszczone w czasie wojny trzydziestoletniej (1618–1648)^[5]. Uwięzieni Stillfriedowie nawrócili się jednak na katolicyzm, w efekcie czego odzyskali wolność i prawo do dóbr noworudzkich. Miasto w 1742 zostało włączone do Prus, wskutek nabycia ziemi kłodzkiej przez króla Prus Fryderyka II^[5]. Stillfriedowie w ciągu następnych lat stali się właścicielami ⅓ obszaru ziemi kłodzkiej^[5]. Jednakże w 1810 Nowa Ruda wraz z przyległościami przeszła na własność rodziny von Magnisów^[5]. Pozostali oni właścicielami miasta aż do 1945.

Wcześniej, bo już w 1855 Nowa Ruda stała się siedzibą powiatu, który obejmował dwa miasta – Nową Rudę i Radków, oraz 37 osad wiejskich^[5]. Nastąpiło ożywienie gospodarcze, związane z prężnym rozwojem przemysłu włókienniczego, lecz przede wszystkim rozwijało się intensywnie górnictwo węgla kamiennego. Powstało wiele kopalń na terenie miasta m.in. kopalnia „Ruben” w Nowej Rudzie (później kopalnia „Nowa Ruda”), „Johann Baptysta” w Słupcu, „Rudolph” w Przygórzu oraz „Wenceslaus” w Ludwikowicach Kłodzkich^[5]. Od roku 1871 miasto należało do II Rzeszy Niemieckiej, od 1873 rozpoczęto wydobywanie łupków ogniotrwałych oraz kontynuowano eksploatację złoża czerwonych piaskowców. W 1879 r. doprowadzono do miasta kolej z Kłodzka, a w r. 1880 na stację w Nowej Rudzie wjechał pociąg z Wałbrzycha. Korzystny rozwój gospodarczy przerwał najtragiczniejszy pożar w dziejach miasta, który miał miejsce 23 maja 1884 r. Spłonęła wówczas spora część śródmieścia, m.in. rynek i kościół parafialny^[5]. Działania wojenne podczas I wojny światowej ominęły miasto, jednak wielu mieszkańców miasta, zaciągniętych do armii niemieckiej, brało w niej udział i straciło życie^[6]. Miasto odczuło dość poważnie powojenny kryzys gospodarczy. Nastąpiła stagnacja gospodarcza, która doprowadziła do odebrania statusu miasta powiatowego Nowej Rudzie. Doszło do tego w roku 1932, na skutek reformy administracyjnej Niemiec. Po dojściu Hitlera do władzy w Niemczech ruch narodowosocjalistyczny zaczął wkraczać w życie miasta^[6]. W 1937 r. obchodzono uroczyście 600-lecie Nowej Rudy, a mieszkaniec miasta prof. Joseph Wittig wydał obszerną jego kronikę^[5]. Okres ten to także czas największej katastrofy górniczej w historii noworudzkiego górnictwa. W kopalni „Ruben” na skutek zawału w 1941 roku zginęło 187 górników^[5].

II wojna światowa ominęła miasto nie niszcząc jego zabudowy. Niemcy obsadzili miasto 17 Armią „Mitte”, ale rejon ten został okrążony przez 21 i 59 Armię 1 Frontu Ukraińskiego. Ostatecznie Armia Czerwona zajęła miasto bez walki dopiero po kapitulacji Niemiec 8 maja 1945^[7]. W czerwcu tegoż roku przybyli pierwsi Polacy^[5]. Początkowo prowadzone były spory z Czechami o to, do kogo ma należeć Ziemia kłodzka. Ostatecznie Nowa Ruda pozostała w granicach Polski. Obecną nazwę miasta zatwierdzono administracyjnie 7 maja 1946 roku^[5]. Pierwszym polskim burmistrzem został Edward Miernik^[6]. Administracja polska dokonała wysiedlenia dotychczasowej ludności miasta do Niemiec; w jej miejsce napływali Polacy z centralnej części kraju oraz przesiedleńcy z Kresów Wschodnich. Pojawili się też polscy górnicy z Francji oraz Polacy z innych krajów^[5]. Spowodowało to trudności integracyjne społeczeństwa Nowej Rudy, z którymi miasto zmagało się przez wiele lat^[6].

Nowa Ruda po wojnie znacznie się rozbudowała. Powstało wiele zakładów przemysłowych dających pracę mieszkańcom, głównie w przemyśle wydobywczym i włókienniczym. Powstały kopalnie (Kopalnia Węgla Kamiennego „Nowa Ruda”; dawny „Ruben”, oraz Kopalnia Węgla Kamiennego „Słupiec”; dawny „Johann Baptysta”). Wybudowano Zakłady Przemysłu Jedwabniczego „Nowar” (specjalizujące się w produkcji sztucznego jedwabiu) oraz oddział Dzierżoniowskich Zakładów Radiowych „Diora”^[6]. W 1954 Nowa Ruda po raz drugi w swej historii została stolicą powiatu^[5]. Do roku 1975, w którym ten status utraciła, była stolicą najmniejszego powiatu w ówczesnym województwie wrocławskim. W roku 1970, noworudzianie otrzymali nowy budynek Miejskiego Ośrodka Kultury, a w 1972 roku po raz pierwszy zorganizowano w Nowej Rudzie Festiwal Studentów Szkół Artystycznych^[6]. Rok później Nową Rudę połączono administracyjnie w jeden organizm miejski z sąsiednim miastem Słupiec (który niespełna kilka lat wcześniej uzyskał prawa miejskie)^[5]. II połowa lat 70. XX w. to okres kolejnych tragicznych wypadków górniczych. W 1976 roku, w KWK „Nowa Ruda” zginęło 17 górników, a w 1979 zginęło kolejnych 7^[5]. W okresie stanu wojennego w kopalni miał miejsce strajk, który zakończył się aresztowaniami i procesami. Okres transformacji ustrojowej zaznaczył się licznym udziałem mieszkańców miasta. Kandydaci Komitetu Obywatelskiego uzyskali w czasie pierwszych wolnych wyborów samorządowych wszystkie 28 mandatów w Radzie Miejskiej Nowej Rudy. Burmistrzem został Stanisław Łukasik^[6]. W lipcu 1990 roku ukazał się pierwszy numer lokalnej „Gazety Noworudzkiej”. W 1991 roku podpisano umowę o współpracy partnerskiej z niemieckim miastem Castrop-Rauxel^[5] oraz francuskim Wallers-Arenberg. Rok później z sąsiednim czeskim miastem Broumov podpisano podobną umowę^[5][6]. Transformacja ustrojowa odbiła się negatywnie na mieście. Zlikwidowano wszystkie większe zakłady przemysłowe. W roku 1992 w stan likwidacji postawiona została KWK „Nowa Ruda”, w 1994 zamknięto także pole „Piast”^[5]. Pole „Słupiec” działało do roku 2000, kiedy także uległo likwidacji. Los taki spotkał także pozostałe zakłady przemysłowe miasta. W 2001 roku upadły Zakłady Przemysłu Jedwabniczego „Nowar”, a nieco wcześniej filia dzierżoniowskiej „Diory”^[5]. Przez wiele następnych lat bezrobocie było głównym problemem miasta. W latach 1945–1975 Nowa Ruda należała do województwa wrocławskiego, lata 1975–1998 to okres przynależności do województwa wałbrzyskiego, a od roku 1999, Nowa Ruda należy do powiatu kłodzkiego, województwa dolnośląskiego.

Właściciele Nowej Rudy

Herby: baronów Stillfried Rattonitz

hrabiów Stillfried Rattonitz

• 1472–1482 – Georg (Jerzy) I von Stillfried und Rattonitz (1420–1482)^[8]
• 1482–1483 – Paweł von Stillfried und Ratienitz^[8]
• 1482–1492 – Georg (Jerzy) II von Stillfried und Ratienitz (1459–1492)^[8]
• 1492–1518 – Georg (Jerzy) III von Stillfried (zm. 1518)
• 1518–1524 Jakob von Stillfried und Rattonitz (1483–1524/9)^[8]
• 1524–1554 – Georg (Jerzy) IV von Stillfried (1506–1554)^[9]
• 1554–1566 – Róża Schaffgotsch, żona Jerzego IV
• 1566–1572 Georg (Jerzy) V von Stillfried (1548–1586)^[9], wł. Jugowa, Zacisza, Drogosławia od 1572
• 1572–1580 Henryk von Stillfried (zm. 1580), wł. Nowej Rudy
• 1586 – Georg (Jerzy) VI von Stillfried
• 1586–1615 – Henryk von Stillfried – Starszy (1519–1615)^[10]
• Jan (Hans) von Stillfried Rattonitz (1549–1609)^[11], wł. Drogosławia, Jugowa od 1600
• 1615–1637 – Bernhard I von Stillfried (1567–1537)
• 1637–1669 – Bernhard II von Stillfried (1611–1669)^[10]
• 1669–1702 – Bernhard III von Stillfried und Rattonitz (1641–1702)^[12]
• 1702–1720 – Raymund Erdmann Anton baron Stillfried von Rattonitz (1672–1720)
• 1720–1739 – Johann Joseph I baron Stillfried von Rattonitz (1695–1739)
• 1739–1761 – Anna von Stillfried hrabina von Salburg (1703–1761)^[13], żona Johanna Josepha I
• 1761–1767 – Michael Raymund baron Stillfried und Rattonitz (1730–1796)
• 1767–1773 – Augustyn von Stillfried
• 1773–1796 – Michał Rajmund von Stillfried
• 1796–1805 – Johann Joseph (Jan Józef) II, hrabia Stillfried und Rattonitz (1762–1805)^[14]
• 1805–1810 – Fryderyk August von Stillfried^[13]
• 1810–1945 – rodzina von Magnisów

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków, nr rej.: A/934/499 z 24.08.1959, na listę wpisane są obiekty^[15]:

Wybrane obiekty zabytkowe w Nowej Rudzie

Klatka schodowa domu przy ul. Kościelna 12

Ul. Nadrzeczna – domy tkaczy

Klatka schodowa domu przy ul. Nadrzecznej

Ul. Podjazdowa

(c) Mikrob / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0

Nieistniejące piece szybowe z lat 1898–1899

Inne obiekty

Fontanna – posąg Jezusa i Jana Chrzciciela

Panorama miasta

Inne ciekawe miejsca

• Kompleks Sportowy-Rekreacyjny CTS w dzielnicy Słupiec (hala widowiskowo-sportowa, boiska, korty tenisowe, Aqua Centrum – basen z szeregiem atrakcji).

Okolice do zwiedzania latem

• Góry Sowie, Góry Stołowe, Góry Suche, Wielka Sowa, Wzgórza Włodzickie,
• Podziemne hitlerowskie miasta Gór Sowich: Osówka, Walim i Włodarz

Zimowe ośrodki narciarskie

• Sokolec, Rzeczka, Przełęcz Jugowska.

Struktura powierzchni

Rzeka Włodzica przepływająca przez miasto

Według danych z 2007^[17] Nowa Ruda ma obszar 37,04 km², w tym:

• użytki rolne: 61%
• użytki leśne: 17%

Miasto stanowi 2,25% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2010^[18]:

Ludność – podział na dzielnice (dane z 30 czerwca 2004^[19]):

• Nowa Ruda – Centrum – 10528
• Nowa Ruda – Słupiec – 10893
• Nowa Ruda – Drogosław – 3819^[20]

Liczba ludności na osiedlach mieszkaniowych:

• Osiedle Wojska Polskiego – 3679
• Osiedle XXX-lecia – 1897
• Osiedle Piastowskie – 1637^[20]

Piramida wieku mieszkańców Nowej Rudy w 2014^[21].

Gospodarka

W Nowej Rudzie przez kilkaset lat wydobywany był węgiel kamienny. Kopalnia Węgla Kamiennego Nowa Ruda została zamknięta w ramach restrukturyzacji górnictwa. W Słupcu pracuje odkrywkowa kopalnia gabra – kamieniołom. Obecnie w Nowej Rudzie funkcjonuje część Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. W mieście działają następujące zakłady: ZPAS S.A., ZPAS-NET, Ostheimer-Akok, Matplast, Faned, Orion, ITR Poland, Plastitec Kopalnia Czerwonego Piaskowca, CTS. W 2015 nastąpiło uruchomienie Umicore Autocat Poland. Przygotowywane jest ponowne otwarcie kopalni węgla koksującego przez australijską firmę Balamara Ltd. Ponadto w mieście funkcjonuje Noworudzki Park Przemysłowy oraz Technoinkubator Nowa Ruda^[22]. W lipcu 2015 zakład w Nowej Rudzie otworzyła niemiecka firma Framo Morat.

Zanieczyszczenie powietrza

Położenie geograficzne utrudnia wentylację miasta, przez co spowija je smog, szczególnie w sezonie grzewczym. Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 Nowa Ruda została sklasyfikowana jako dwudzieste pierwsze najbardziej zanieczyszczone miasto Unii Europejskiej^[23][24]. Według ekspertów Polskiego Alarmu Smogowego, Nowa Ruda jest miastem o najgorszej jakości powietrza w Polsce. Dane z opublikowanego przez nich raportu za 2021 rok wskazują, że w mieście smog utrzymywał się przez 96 dni, czyli niemal całą zimę, natomiast stężenie rakotwórczego benzo(a)pirenu przekraczało dopuszczalną normę o 1500%^[25].

Sąsiednie gminy

Nowa Ruda (gmina wiejska), Radków.

Transport

„Czarny wiadukt” w Nowej Rudzie (1879–1880) nad potokiem Woliborka

Drogi wojewódzkie

• 381: Wałbrzych – Nowa Ruda – Kłodzko (DK8)
• 384: (DK8, DK39) – Łagiewniki – Dzierżoniów – Bielawa (obwodnica) – Nowa Ruda
• 385: Tłumaczów – Nowa Ruda – Srebrna Góra – Ząbkowice Śląskie – Ziębice – Grodków – Jaczowice (DK8)

Drogi lokalne

• Nowa Ruda – Jugów – Sokolec – Walim
• Nowa Ruda – Bieganów
• Nowa Ruda – Bożków – Gorzuchów
• Nowa Ruda – Dzikowiec – Wolibórz

Centrum miasta ominąć można obwodnicą, której budowa zakończyła się 12 listopada 2014^[26].

Kolej

Dworzec kolejowy w Nowej Rudzie

• Linia kolejowa nr 286: Wałbrzych Główny – Nowa Ruda – Kłodzko Główne (niezelektryfikowana).

Przewozy osobowe obsługuje spółka Koleje Dolnośląskie SA. W mieście znajdują się stacje i przystanki kolejowe: Nowa Ruda, Nowa Ruda Przedmieście i Zdrojowisko, stacja towarowa Nowa Ruda-Słupiec oraz nieczynny przystanek Słupiec Dolny.

Połączenia kolejowe:

• Wałbrzych Główny,
• Kłodzko Miasto,
• Wrocław Główny,
• Kudowa – Zdrój.

Komunikacja miejska

Od września 2021 roku w Nowej Rudzie działa linia komunikacji miejskiej łącząca dzielnice Drogosław, Centrum i Słupiec^[27]. Docelowo komunikacja miejska obsługiwana ma być autobusami elektrycznymi, które miasto planuje zakupić z dofinansowaniem z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej^[28].

Klimat (1979–2013)

Smog nad Nową Rudą

Kultura

Nowa Ruda, 1910^[30]

Nowa Ruda jest centrum kulturalnym dla okolicznych miejscowości i gmin. W mieście działa Miejski Ośrodek Kultury, kino, Miejska Biblioteka Publiczna, działają dwa muzea: Górnictwa i Josepha Wittiga. Organizowane są imprezy zarówno plenerowe, jak i salowe z zakresu teatru, muzyki, czy tańca.

W 2016 Agnieszka Holland realizowała w mieście zdjęcia plenerowe i wnętrz do swojego filmu Pokot.

Miejski Ośrodek Kultury

W Nowej Rudzie życie kulturalne toczy się głównie wokół Miejskiego Ośrodka Kultury, którego początki sięgają 1971. MOK organizuje wiele imprez kulturalno-rozrywkowych, festynów; prowadzi zajęcia z dziedziny plastyki, muzyki, czy teatru. Ośrodek dysponuje dwiema salami. Jedną większą – na 360 miejsc, która jest jednocześnie salą kinową. Prowadzone tutaj „Kino MOK” wyświetla seanse filmowe dla mieszkańców miasta i nie tylko. Druga sala, mniejsza, może pomieścić około 200 widzów. Używana jest podczas imprez estradowych, teatralnych i muzycznych licznie organizowanych w Nowej Rudzie. Spośród najważniejszych imprez organizowanych w mieście wyróżniają się:

• Międzynarodowe Noworudzkie Spotkania z Folklorem
• Dni Nowej Rudy
• Turniej Tańca Towarzyskiego
• Noworudzki Filmowy Zawrót Głowy
• Dni Japonii
• Bieguny Kultury
• Smaki Pogranicza (zabawy kawą)
• Maraton Zumby
• Festiwal Góry Literatury

Miejska Biblioteka Publiczna

Historia MBP w Nowej Rudzie sięga 1949. Biblioteka dysponuje dużym księgozbiorem, w którym znajduje się ponad 130 tysięcy woluminów; prenumeruje około 10 tytułów czasopism i gazet. Uzupełnieniem tychże zasobów są zbiory audiowizualne, w którym znajduje się ponad 2,5 tysiąca pozycji. Biblioteka jest współorganizatorem kilku wydarzeń kulturalnych, a mianowicie:

• Noworudzkich Spotkań z Poezją
• Ogólnopolskich Konkursów Poetyckich: O Laur Kosmicznego Koperka, im. Zygmunta Krukowskiego
• Polsko-Czeskich Dni Kultury Chrześcijańskiej.

Przy Miejskiej Bibliotece Publicznej w Nowej Rudzie działał Noworudzki Klub Literacki Ogma, który patronował i zrzeszał lokalnych poetów i twórców. Wydawane są antologie poetyckie.

Muzea

Muzeum Josepha Wittiga

• Dom – Muzeum Josepha Wittiga – kronikarza Nowej Rudy (między Nową Rudą a Słupcem, na północ od szosy)
• Muzeum Górnictwa z podziemną trasą i kolejką górniczą (na północ od centrum)
• Muzeum Minerałów w Nowej Rudzie

Szkolnictwo

W Nowej Rudzie znajdują się następujące placówki edukacyjne:

• Przedszkole Miejskie Nr 1
• Przedszkole Miejskie Nr 2
• Szkoła Podstawowa Nr 2
• Szkoła Podstawowa Nr 6
• Szkoła Podstawowa Nr 7^[31]
• Zespół Szkół Ogólnokształcących im. Henryka Sienkiewicza w Nowej Rudzie
• Noworudzka Szkoła Techniczna im. Stanisława Staszica
• Centrum Szkoleniowo-Usługowe „KaeRtur” – niepubliczna placówka kształcenia ustawicznego i doskonalenia nauczycieli
• Powiatowe Centrum Doradztwa i Poradnictwa Psychologiczno-Pedagogicznego w Kłodzku – Biblioteka Pedagogiczna w Nowej Rudzie
• Centrum Kształcenia „Profesja” – szkoła niepubliczna zaoczna

Media

• „Gazeta Noworudzka” – tygodnik
• „Kurier Noworudzko-Radkowski” – informator samorządowy
• NowaRuda24.pl – informacje i wydarzenia
• Nowa-Ruda.com – informacje kulturalne z Nowej Rudy i okolic
• nowaruda.info – informacje i wydarzenia
• „Noworudzianin” – tygodnik
• Telewizja Sudecka
• „Wiadomości Gospodarcze”

Wspólnoty wyznaniowe

Neogotycki kościół parafialny pw. św. Mikołaja

Kościół pw. Wniebowzięcia NMP, XVI w.

Kościół św. Katarzyny w Nowej Rudzie

Wnętrze kościoła pw. Podwyższenia Krzyża Świętego (XVIII w.)

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia św. Barbary
  • parafia św. Katarzyny Aleksandryjskiej
  • parafia św. Mikołaja w Nowej Rudzie
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Nowa Ruda-Centrum
  • zbór Nowa Ruda-Słupiec (Sala Królestwa ul. Radkowska 24B)^[32]
• Kościół Ewangelicko-Augsburski:
  • filiał parafii w Wałbrzychu

Opieka zdrowotna

Ludzi

• W Nowej Rudzie istnieje Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej (organem założycielskim zakładu jest Starostwo Powiatowe w Kłodzku). Zakład posiada 2 przychodnie rejonowe na terenie miasta (dzielnica Centrum i Drogosław), Ośrodek Zdrowia w Jugowie, Ośrodek Zdrowia w Bożkowie, oraz Szpital Rejonowy, w skład którego wchodzą działy: Wewnętrzny „A”, Wewnętrzny „B”, Pediatryczny, Zakład Opiekuńczo Leczniczy w Nowej Rudzie, Centralne Laboratorium Analityczne.
• W Nowej Rudzie znajdują się również przychodnie niepubliczne: Lekarska Spółdzielnia Specjalistyczna „Evita” (3 przychodnie w dzielnicach: Centrum, Słupiec, Drogosław), Centrum Medyczne Euromed NZOZ, NZOZ „Zdrowie”, Przychodnia specjalistyczna „Optomed”.
• W dzielnicy Centrum przy ul. Krańcowej zlokalizowana jest Podstacja Pogotowia Ratunkowego. Podstacja swoim zasięgiem obejmuje gminy: Nowa Ruda (Miasto), Nowa Ruda, Radków.

Zwierząt

• W Nowej Rudzie znajduje się jedyny na Dolnym Śląsku punkt usług inseminacyjnych zwierząt hodowlanych^[33]

Sport i rekreacja

• Klub Sportowy Piast, ul. Sportowa 1^[34]
• Centrum Turystyczno-Sportowe Spółka z o.o., ul. Kłodzka 16
• Hala Widowiskowo-Sportowa, ul. Kłodzka 16
• „Aqua Centrum”, ul. Kłodzka 16
• Górska Turystyka Konna Overo Stefan Kobak, ul. Nowa Osada 5
• Stajnia Pod Lasem Janusz Cembryło, ul. Ugory 11
• Korty tenisowe, ul. Kłodzka (przy Hali Sportowej) oraz ul. Łużycka
• Wieża wspinaczkowa (dawny szyb Kopalni KWK Nowa Ruda), ul. Kłodzka – najwyższa ścianka wspinaczkowa w Polsce (58,8 m)

Władze miasta

Rynek – widok z ratusza

• Rada Miejska w Nowej Rudzie

Nowa Ruda ma status gminy miejskiej. Mieszkańcy miasta wybierają do swojej rady miasta 21 radnych w wyborach co 4 lata, w 21 okręgach wyborczych^[35]. Organem wykonawczym władz jest burmistrz. Siedzibą władz miasta jest ratusz, znajdujący się na rynku^[36].

• Burmistrzowie Nowej Rudy (od 1990)^[37]:
  • 1990–1994: Stanisław Łukasik^[38]
  • 1994–1998: Andrzej Cyman
  • 1998–2002: Marek Bawecki
  • od 2002: Tomasz Jacek Kiliński

Mieszkańcy Nowej Rudy wybierają parlamentarzystów do Sejmu z okręgu wyborczego Wałbrzych, a do Senatu z okręgu wyborczego dzierżoniowsko-kłodzko-ząbkowickiego, zaś posłów do Parlamentu Europejskiego z dolnośląsko-opolskiego okręgu wyborczego z siedzibą we Wrocławiu. W mieście znajduje się biuro poselskie Moniki Wielichowskiej z PO oraz biuro senatorskie Aleksandra Szweda z PiS.

W Nowej Rudzie znajduje się także siedziba gminy wiejskiej Nowa Ruda.

Osoby związane z miastem

Krzysztof Tyniec

Robert Więckiewicz

Stanisław Orzechowski

Joseph Wittig

Lili Fuchsberg

Witold Roter

Karol Maliszewski

Olga Tokarczuk

Edyta Geppert

Jaga Hupało

aktorzy:

• January Brunov (ur. 1964), polski aktor
• Uršula Kluková(cz.) (ur. 1941), czeska aktorka
• Zdzisław Leśniak (1930–2002), polski aktor
• Krzysztof Tyniec (ur. 1956), polski aktor filmowy i teatralny, konferansjer
• Robert Więckiewicz (ur. 1967), polski aktor filmowy

duchowni:

• Stanisław Orzechowski (1939–2021), prałat, duszpasterz
• Joachim Reinelt (ur. 1936), biskup Drezna i Miśni
• Marian Kopko (ur. 1951), prałat, duszpasterz „S”, kustosz sanktuarium w Krzeszowie

pracownicy naukowi

• Lili Fuchsberg (ur. 1942) – francuska muzykolożka
• Witold Roter (1932–2015), profesor matematyki

osoby historyczne:

• Joseph Ebers (1845–1923), architekt
• Franz Eckert (1852–1916), kompozytor, m.in. hymnu Japonii i Korei^[34]
• Paul Elsner (1865–1933), nauczyciel, muzyk i kompozytor
• Carl Ferche (1853–1940), popularyzator turystyki, honorowy obywatel miasta
• Fritz Jung (1903–1981), naukowiec, prof. na Uniwersytecie Gutenberga^[34]
• Robert Karger (1874–1946), poeta piszący w dialekcie kłodzkim
• Friedrich Kayssler (1874–1945), aktor, pisarz i kompozytor^[34]
• Friedrich Wilhelm Otte (1898–1944), generał-major Wehrmachtu
• Józef Sokol^[39] (1898–1974), płk, dowódca 3 Batalionu Strzelców Karpackich
• Ernst Seger (1865–1939), rzeźbiarz
• Joseph Wittig (1879–1949), profesor teologii, filozof

politycy:

• Teresa Bazała (ur. 1955), posłanka, nauczyciel
• Julian Golak (ur. 1957), wydawca, samorządowiec, opozycjonista w okresie PRL
• Krystyna Herman (ur. 1951), posłanka
• Grzegorz Kołacz (ur. 1966), polityk
• Ryszard Jastrzębski (ur. 1956), poseł
• Mieczysław Szyszka (ur. 1961), polityk, senator
• Jacek Uczkiewicz (ur. 1950), poseł, były wiceminister finansów
• Monika Wielichowska (ur. 1973), posłanka

sportowcy:

• Jan Jankiewicz (ur. 1955), kolarz
• Manfred Matuszewski (ur. 1941), kolarz
• Tadeusz Nowak (ur. 1948), piłkarz, początkowo w „Górniku” Słupiec
• Dorota Nowak-Idzi (ur. 1966), pięcioboistka, multimedalistka

sprawiedliwi:

• Helena Grzegorczyk (1918–1985), Sprawiedliwa wśród Narodów Świata
• Władysław Grzegorczyk (1905–1981), Sprawiedliwy wśród Narodów Świata
• Jadwiga Zofia Szostakiewicz (1894–1970), Sprawiedliwa wśród Narodów Świata
• Janina Teresa Szostakiewicz (1925–2004), Sprawiedliwa wśród Narodów Świata

twórcy:

• Przemysław Dominas (ur. 1975), autor książek o historii kolei
• Edyta Geppert (ur. 1953), piosenkarka^[34]
• Anna German (1936–1982), piosenkarka i kompozytorka
• Jaga Hupało (ur. 1966), kreatorka wizerunku
• Zygmunt Krukowski (1951–2013), poeta, tłumacz, dramaturg
• Tomasz Leśniowski (ur. 1968), poeta, animator społeczno-kulturalny
• Karol Maliszewski (ur. 1960), poeta, prozaik, krytyk literacki
• Juliusz Multarzyński (ur. 1948), artysta fotografik
• Olga Tokarczuk (ur. 1962), pisarka, laureatka literackiej Nagrody Nobla

Miasta partnerskie^[40]

• Wallers-Arenberg, Francja
• Castrop-Rauxel, Niemcy
• Broumov, Czechy

Zobacz też

• Gmina Nowa Ruda
• Obniżenie Noworudzkie
• Powiat noworudzki
• Związek Miast Polskich

Przypisy

Bibliografia

• Behan Andrzej: Nowa Ruda: przewodnik historyczno-turystyczny. Nowa Ruda: Wydawnictwo Maria, 2007, ISBN 83-60478-08-2.
• Joseph Wittig: Kronika miasta Nowa Ruda. Kolebka i rozwój przestrzenny miasta Nowa Ruda, Cz. 1, tłum. Artur Olkisz, red. Wojciech Grzybowski, Nowa Ruda: „Maria”, 2004, ISBN 83-88842-66-8.
• Joseph Wittig: Kronika miasta Nowa Ruda. Miasto pracujące, Cz. 3, tłum. Artur Olkisz, red. Wojciech Grzybowski, Nowa Ruda: „Maria”, 2005, ISBN 83-88842-66-8 (całość)
• Joseph Wittig: Kronika miasta Nowa Ruda. Miasto walczące, Cz. 4, tłum. Artur Olkisz, red. Wojciech Grzybowski, Nowa Ruda: „Maria”, 2005, ISBN 83-88842-66-8 (całość), 83-88842-90-0 (cz. 4)
• Joseph Wittig: Kronika miasta Nowa Ruda. Rozśpiewane miasto, Cz. 5, tłum. Artur Olkisz, red. Wojciech Grzybowski, Nowa Ruda: „Maria”, 2006, ISBN 83-88842-66-8 (całość), 83-88842-99-4 (cz. 5)
• Słownik geografii turystycznej Sudetów. Góry Sowie, Wzgórza Włodzickie, T. 11, pod red. M. Staffy, Wrocław, Wyd. I-Bis 1995, s. 259–283.
• 550 let Hrabství kladského 1459–2009 (sborník) / 550 lat Hrabstwa Kłodzkiego 1459–2009 (księga zbiorowa). Edytor Vladimír Wolf(cz.). Trutnov 2009, s. 42, 46–47, 52, 70, 80, 239, ISBN 978-80-903741-3-3.

Linki zewnętrzne

• Neurode, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 24 .
• Portal informacyjny i Radio internetowe NowaRuda24.pl
• Aglomeracja Wałbrzyska. aglomeracja-walbrzyska.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-09)].
• Joseph Witt, Archiwalne widoki i publikacje związane z miejscowością w bibliotece Polona,Chronik der Stadt Neurode, Neurode 1937.