Nowa Wieś (wieś w powiecie olsztyńskim)

Artykuł

53°39′3″N 20°36′37″E

- błąd

38 m

WD

53°39'2"N, 20°36'37"E

- błąd

38 m

Odległość

33 m

Nowa Wieś
wieś
Ilustracja
Nieistniejąca już stara kuźnia
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

olsztyński

Gmina

Purda

Liczba ludności (2013)

454

Strefa numeracyjna

89

Tablice rejestracyjne

NOL

SIMC

0486675

Położenie na mapie gminy Purda
Mapa konturowa gminy Purda, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Nowa Wieś”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Nowa Wieś”
Położenie na mapie powiatu olsztyńskiego
Mapa konturowa powiatu olsztyńskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Nowa Wieś”
Ziemia53°39′03″N 20°36′37″E/53,650833 20,610278

Nowa Wieś (niem. Neu Bartelsdorf) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Purda. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Wieś sołecka położona 19 km na południowy wschód od Olsztyna, 5 km od Butryn, na terenie Nadleśnictwa Olsztyn. We wsi jest kościół, dwa sklepy, klub, przychodnia lekarska, punkt pocztowy, remiza strażacka. Przez Nowa Wieś przebiega Niebieski szlak rowerowy gminy Purda (Olsztyn-Butryny), Czerwony szlak rowerowy gminy Purda (Olsztyn-Łajs). 4 km na południowy wschód znajduje się urocza letniskowa osada Łajs położona na historycznej granicy Warmii i Mazur.

Nowa Wieś, położona między lasami, rozwinęła się dzięki przeróbce drewna. Obecnie w dużym stopniu jest to wieś rolnicza. We wsi mieści się niepubliczna szkoła podstawowa, przedszkole, ochotnicza straż pożarna, klub piłkarski "Leśnik Nowe Ramuki" sklepy. zabytkowy budynek dawnej karczmy z końca XIX wieku, zabytkowe drewniane chałupy z XVIII i XIX wieku oraz kapliczka przydrożna z XIX wieku. Kuźnia rozebrana została w 2006 roku (patrz zdjęcie w infoboksie).

Historia

Osada została założona w latach 1801-1802 r. na karczowisku leśnym zarząd lasów królewskich. Osadnikami byli głównie mieszkańcy z powiatu nidzickiego i szczycieńskiego (ewangelicy i katolicy, Polacy i Niemcy). Pierwszym sołtysem był Tomasz Dominik, Mazur spod Jedwabna. Przysięgę sołecką złożył w języku polskim w 1816 r. W 1828 r. wybudowano szkołę wiejską była to szkoła ewangelicka, wyznaniowa. Po założeniu wsi należała ona do parafii ewangelickiej w Olsztynie, jednak na prośbę mieszkańców w 1804 r. zmieniono przynależność do parafii w Jedwabnie. Mieszkańcy argumentowali, że mówią po mazursku a duchowni w Olsztynie pochodzenia niemieckiego „nie mówia w tej mozie” (mazurskiej czyli polskiej). W 1820 r. we wsi było 35 domów ze 178 mieszkańcami. W 1825 r. we wsi mieszkało już 221 osób. W 1855 r. wieś została zalana wodą, do wielu domów nawet w czasie lata można było dostać się tylko łodzią. Po dwóch latach wybudowano nowy kanał, który osuszył dawne moczary i bagna pomiędzy Nową Wsią, Jaśniewem (Nowy Przykop) i Przykopem.

Kiedy w 1871 r. zlikwidowano hutę szkła w pobliskim Jełguniu, wielu tamtejszym Mazurów przeniosło się do Nowej Wsi. W 1871 r. powstała w Nowej Wsi parafia ewangelicka (proboszczowie dojeżdżali z Olsztyna), początkowo nabożeństwa odbywały się w stodole. Pierwszy proboszcz o nazwisku Krosta, rozpoczął budowę plebanii. Budowę dokończył kolejny proboszcz - Zapadka. Budowę kościoła rozpoczął proboszcz Hassenstein, kamień węgielny położono w 1883 roku. Kościół neogotycki, usytuowany na wzgórzu, zbudowano w 1888 r. Od tej pory parafia miała swojego proboszcza na miejscu - Carl Mensing. W tym czasie we wsi założono przy kościele cmentarz, później wybudowano wieżę kościelną. W wieży umieszczono dwa dzwony. W 1902 r. powstała wiejska biblioteka oraz nowa szkoła. W 1903 r. uruchomiono urząd pocztowy. W 1907 r. wybudowano kolejną szkołę, tym razem z przeznaczeniem dla klas początkowych. Nauczano w niej religii, zarówno ewangelickiej jak i katolickiej. W tym czasie we wsi była także leśniczówka i tartak.

W 1978 tutejszy kościół został przejęty przez katolików. Obecnie jest to filia parafii Butryny. Wcześniej planowano kościół zbudować w pobliskim Jełguniu nad jez. Jełguń (Obecnie Rezerwat przyrody Las Warmiński).

Nowa Wieś, chałupa mazurska
Nowa Wieś, przydrożny krzyż
Brukowana droga, do Nowej Wsi

Zabytki

  • Neogotycki kościół na wzgórzu, dawniej ewangelicki, obecnie katolicki (filia parafii w Butrynach)
  • Stary cmentarz ewangelicki na wzgórzu (funkcjonował do czasu powstania parafii ewangelickich w Nowej Wsi)
  • Cmentarz przy kościele (dawny cmentarz ewangelicki)
  • Budynek dawnej szkoły
  • Zabudowa z chałupami mazurskimi

Ludzie związaniu z miejscowością

Z Nową Wsią związany jest Warmiak Edward Cyfus, który mieszka tu od kilku lat.

Sołectwo

Wieś stanowi sołectwo. Do sołectwa należą miejscowości: Nowy Ramuk i Łajs.

Bibliografia

  • Przewodnik turystyczny po gminie Purda, wyd. II, Agencja Wydawnicza REMIX, Purda 2013, ISBN 978-83-931640-2-8

Media użyte na tej stronie

Warmian-Masurian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Warmian-Masurian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 54.52 N
  • S: 53.07 N
  • W: 19.05 E
  • E: 22.95 E
Olsztyn County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Olsztyn County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 54.12 N
  • S: 53.43 N
  • W: 20.07 E
  • E: 21.15 E
Nowa Wieś (Gmina Purda) 04.JPG
Autor: S.Czachorowski, Licencja: CC BY-SA 3.0
Nowa Wieś, chałupa mazurska
Nowa Wieś (Gmina Purda) 02.JPG
Autor: S.Czachorowski, Licencja: CC BY-SA 3.0
Brukowana droga, do Nowej Wsi
Nowa Wieś (Gmina Purda) 06.JPG
Autor: S.Czachorowski, Licencja: CC BY-SA 3.0
Nowa Wieś, przydrożny krzyż.
Stara kużnia.JPG
Autor: S.Czachorowski, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kużnia w Nowej wsi k. Olsztyna, w 2006 rozebrana
Purda (gmina) location map.png
Autor: Smat, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map