Nowe Miasto Lubawskie

Nowe Miasto Lubawskie

miasto i gmina
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	nowomiejski
Prawa miejskie	1325
Burmistrz	Józef Blank[1]
Powierzchnia	11,37[2] km²
Wysokość	82 m n.p.m.
Populacja (31.12.2017) • liczba ludności • gęstość	10 097[3][4] 967,2 os./km²
Strefa numeracyjna	(056)
Kod pocztowy	13-300
Tablice rejestracyjne	NNM
Położenie na mapie powiatu nowomiejskiego Nowe Miasto Lubawskie
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Nowe Miasto Lubawskie
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Nowe Miasto Lubawskie
53°25′32″N 19°35′16″E/53,425556 19,587778
TERC (TERYT)	2812011
SIMC	0983563
Urząd miejski ul. Rynek 1 13-300 Nowe Miasto Lubawskie
Strona internetowa
BIP

Nowe Miasto Lubawskie (niem. Neumark in Westpreußen) – miasto w Polsce położone w województwie warmińsko-mazurskim, siedziba powiatu nowomiejskiego. Położone jest między Garbem Lubawskim a Pojezierzem Iławskim, nad rzeką Drwęcą.

Według danych z 1 stycznia 2018 Nowe Miasto Lubawskie liczyło 10 097 mieszkańców^[3].

Nowe Miasto Lubawskie uzyskało lokację miejską w 1325 roku^[5]. Miejsce obrad sejmików elekcyjnych województwa chełmińskiego^[6]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa toruńskiego.

Położenie

Według danych z roku 2008^[7] Nowe Miasto Lubawskie ma obszar 11,37 km², w tym:

• użytki rolne: 62%
• użytki leśne: 4%

Miasto stanowi 1,67% powierzchni powiatu.

Nowe Miasto Lubawskie leży w historycznej ziemi chełmińskiej^[8][9], w ramach której położone jest w ziemi lubawskiej^[10][11], a także na obszarze dawnej ziemi Sasinów^[12][13].

Przemysł

Stanowi ośrodek usługowy dla regionu rolniczego z drobnym przemysłem. Mieszczą się tu zakłady przemysłu: meblarskiego (Szynaka-Meble), materiałów budowlanych (Finishparkiet, Jawor). W mieście funkcjonuje 5,3 ha podstrefy Warmińsko-Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej.

Historia

Brama Brodnicka (Kurzętnicka)

(c) Piotr Marynowski / Wikimedia Commons / CC-BY-SA-3.0

We wczesnym średniowieczu ziemie te zamieszkiwało bałtyjskie plemię Sasinów. Pierwsza wzmianka o nowej osadzie pochodzi z 1325 roku z kroniki Piotra z Duisburga. W 1353 roku osadzie nadano prawa miejskie chełmińskie. W XIV wieku zbudowano kościół, a Krzyżacy zbudowali dookoła miasta mury obronne. W lipcu 1410 roku niedługo po bitwie pod Grunwaldem miasto zostało opanowane przez wojska króla Władysława Jagiełły, jednak na mocy I pokoju toruńskiego z 1411 roku powróciło jeszcze na kilkanaście lat w skład państwa zakonu krzyżackiego. W 1440 roku miasto przystąpiło do antykrzyżackiego Związku Pruskiego. W 1454 roku mieszczanie wypędzili z miasta Krzyżaków. W 1468 roku zostało przyłączone do Królestwa Polskiego, w zamian za Nidzicę. Miasto poważnie ucierpiało podczas Potopu szwedzkiego. W zaborze pruskim od 1772 roku. W latach 1807-1815 Nowe Miasto znajdowało się granicach Księstwa Warszawskiego. W 1865 roku miejscowi Polacy powołali Towarzystwo Rolnicze przekształcone w 1893 roku w Bank Ludowy. W Polsce ponownie od 1920 roku. W II Rzeczypospolitej wchodziło w skład województwa pomorskiego ze stolicą w Toruniu. Do 1 kwietnia 1937 roku nosiło urzędową nazwę „Nowemiasto – Pomorze”. Od 3 września 1939 roku okupacja niemiecka. 9 września, 15 października i 7 grudnia Niemcy przeprowadzają egzekucje Polaków. Wieczorem 20 stycznia 1945 roku przedpola miasta zajmuje 2 armia uderzeniowa oraz 8 samodzielny korpus pancerny gwardii II Frontu Ukraińskiego. Następnego dnia, po krótkiej wymianie ognia, oddziały radzieckie wkroczyły do miasta od strony Pacółtowa i Tylic oswobadzając je z rąk Niemców^[14]. W 1975 zlikwidowano powiat. Od 1 stycznia 1999 roku siedziba odtworzonego powiatu.

Zabytki

Wybrane zabytki

(c) Piotr Marynowski / Wikimedia Commons / CC-BY-SA-3.0

Baszta Bramy Lubawskiej

Bazylika św. Tomasza Apostoła

Kościół poewangelicki

(c) Piotr Marynowski / Wikimedia Commons / CC-BY-SA-3.0

Brama wjazdowa klasztoru OO. Reformatów w Łąkach Bratiańskich

Ratusz

Poczta

Spichlerz

Fragment murów miejskich

• Gotycka Bazylika św. Tomasza Apostoła w Nowym Mieście Lubawskim. W 1330 roku ukończono budowę prezbiterium, a po 1350 roku wzniesiono nawy.
  • Płyta nagrobna wójta zamku w Bratianie Kunona von Liebensteina z około 1407 roku
  • nagrobek wojewody chełmińskiego Mikołaja Działyńskiego (zm. 1604) w stylu renesansowym
  • ołtarz główny w stylu renesansowym
• Baszta Bramy Lubawskiej z II połowy XIV wieku w stylu gotyckim. Pierwotnie zwieńczenie obiegały wystające drewniane ganki, które zlikwidowano w XVIII wieku. W XV-XVI wieku przed bramą wybudowano barbakan. W XIX wieku zlikwidowano sterczyny na dachu baszty i rozebrano barbakan. Po 1920 roku przebito w baszcie przejście dla pieszych, w 1960 roku adaptowana na potrzeby PTTK, od 1984 roku użytkowana przez ZHP^[15].
• Brama Brodnicka (Kurzętnicka) z II poł. XIV wieku w stylu gotyckim. W XIX wieku archiwum miejskie. Przejście w niej przebito około 1920 roku.
• fragmenty murów miejskich z XIV wieku
• dawny kościół ewangelicki z 1912, obecnie kino (oficjalnie nie istnieje)
• ruiny klasztoru OO. Reformatów w Łąkach Bratiańskich (teren poklasztorny administracyjnie podlega miastu)
• domy z XIX wieku
• Ratusz, Rynek 1
• Poczta przy ul. Działyńskich 1
• Spichlerz przy ul. 3-go Maja 16
• Dom przy ul. Bocznej 3

Muzea

• Muzeum Ziemi Lubawskiej w Nowym Mieście Lubawskim

Kultura

Rynek Nowomiejski

Większość inicjatyw kulturalnych realizowana jest poprzez Miejskie Centrum Kultury i Miejską Bibliotekę Publiczną oraz lokalne stowarzyszenia: Nowomiejskie Towarzystwo Kultury (afiliowane przy MCK), Chór Harmonia. W początkach lipca organizowane są Dni Nowego Miasta Lubawskiego. Plenerowe koncerty organizują też w sezonie letnim browar Carlsberg i Polskie Radio Olsztyn. Do cyklicznych imprez o charakterze ogólnopolskim należały w przeszłości: Ogólnopolski Zlot Fanów Zespołu Queen (lipiec), którego organizatorem był Zbigniew Kamiński mieszkaniec Nowego Miasta Lubawskiego oraz warsztaty teatralno-filmowo-muzyczne „Nowa Sztuka Nowe Miasto” organizowane przez gdański Teatr Znak (sierpień), którego reżyserem i założycielem był nowomieszczanin Janusz Gawrysiak. Na przedmieściu miasta zlokalizowane jest Miejsce Inicjatyw Pozytywnych Kacze Bagno, w którym organizowanych było wiele niekonwencjonalnych imprez kulturalnych. Założycielem i pomysłodawcą jest nowomieszczanin Michał Łapiński, wiceprezes Stowarzyszenia Edukacja pod Żaglami. W mieście kręcono film Strefa ciszy.

Oświata

Szkoła Podstawowa nr 3 im. Filomatów Nowomiejskich

W Nowym Mieście Lubawskim znajduje się Przedszkole Miejskie (ul. Tysiąclecia 3), trzy szkoły podstawowe (SP nr 1 im Jana Pawła II ul. Jagiellońska 3 oraz SP nr 2 im Janusza Korczaka ul. Tysiąclecia 33, oraz SP nr 3 im Filomatów Nowomiejskich ul. Działyńskich 14). Szkolnictwo ponadgimnazjalne to: Zespół Szkół im. C.K. Norwida (ul. 3 Maja 24, tamże Internat) oraz Zespół Szkół Zawodowych (ul. Grunwaldzka 9). W skład zespołów szkół wchodzą także szkoły policealne. Istnieją także prywatne szkoły średnie o charakterze zaocznym. W mieście działa filia Warmińsko-Mazurskiej Biblioteki Pedagogicznej.

Opieka zdrowotna

• Szpital Powiatowy w Nowym Mieście Lubawskim im. Friedricha Lange na ul. Mickiewicza 10^[16]

Demografia

Dane z 30 czerwca 2013^[17]:

• Piramida wieku mieszkańców Nowego Miasta Lubawskiego w 2014 roku^[3].

Komunikacja

Nieczynny przystanek kolejowy Nowe Miasto Lubawskie Południe

Przez miasto przebiega:

• 15 (Olsztyn) – Ostróda – Nowe Miasto Lubawskie – Toruń – Gniezno – Krotoszyn – Trzebnica – (Wrocław)
• 538 Radzyń Chełmiński – Łasin – Nowe Miasto Lubawskie – Uzdowo – Rozdroże
• w roku 1988 zlikwidowano linię kolejową Nowe Miasto Lubawskie – Zajączkowo Lubawskie
• 2 kwietnia 2000 roku przejechał przez Nowe Miasto Lubawskie ostatni pociąg na linii Iława – Brodnica kończąc tym samym erę kolei w mieście
• miasto łączy z innymi większymi ośrodkami komunikacja PKS (oddziały w Iławie i Brodnicy), którą można dojechać bezpośrednio do Iławy, Brodnicy, Olsztyna, Torunia, Bydgoszczy, Elbląga, Płocka, Gdańska, Warszawy.

W planach istnieje budowa obwodnicy miasta na drodze krajowej nr 15 (Brzozie Lubawskie – Bratian).

Sport

Stadion MOSiR w Nowym Mieście Lubawskim

Sport nowomiejski znany był na arenie ogólnopolskiej poprzez KS Drwęca Nowe Miasto Lubawskie, który swymi korzeniami sięga roku 1919. Największe sukcesy w piłce nożnej klub odnosił w sezonie 2005/06 gdy grał w II lidze oraz w Pucharze Polski w sezonie 2004/2005 (dotarł do 1/16). Największe sukcesy lekkoatletyczne przypadają na lata 80. oraz początek 90. XX wieku. Lekkoatleci zdobyli łącznie 6 medali złotych, 11 srebrnych, 6 brązowych na imprezach rangi Mistrzostw Polski (w tym głównie Spartakiad Młodzieży oraz mistrzostw zrzeszeń sportowych). Obecnie KS Drwęca jest dwusekcyjny (piłka nożna – 5 grup, lekkoatletyka). Znani wychowankowie KS Drwęca to: Wiesław Lendzion, Grzegorz Domżalski, Hanna Wardowska, Jonatan Straus i Maciej Wolski.

W lipcu 2008 roku z inicjatywy jednego z byłych działaczy powstał NKS Drwęca 1 (później NKS Nowe Miasto Lubawskie z sekcją LA). Po 4 latach zawodnicy zostali przetransferowani do Olimpii Grudziądz, a NKS nie prowadzi dalszej działalności.

Istnieją także uczniowskie kluby sportowe:

• MUKS Olimpia (przy Gimnazjum)
• UKS Iskra (przy SP 1)
• UKS Sokół (przy SP 2)
• UKS Klub Taneczny AS (przy SP 2)
• UKS (przy Zespole Szkół im. C.K. Norwida)

W sportach motorowych na szczeblu regionu, krajowym jak i zagranicznym startują zawodnicy Automobilklubu Nowomiejskiego, który posiada własny autodrom.

Wyznania

Bazylika św. Tomasza Apostoła

W Nowym Mieście Lubawskim dominującą rolę odgrywa Kościół katolicki. W mieście funkcjonuje jedna parafia rzymskokatolicka pw. św. Tomasza Apostoła (sanktuarium Matki Bożej Łąkowskiej). Tu znajduje się siedziba Dekanatu Nowe Miasto Lubawskie (ok. 13 tys. wiernych). Do wybuchu II wojny światowej nieliczna gmina żydowska miała swoją synagogę przy obecnej ulicy Kazimierza Wielkiego oraz nieistniejący cmentarz przy dzisiejszej ulicy Grunwaldzkiej. Do końca II wojny światowej w mieście miała swój kościół gmina ewangelicka. W latach 60. XX w. kościół, stojący na rynku, przebudowano na kino. Od lat 60. XX w. w mieście działalność prowadzi społeczność Świadków Jehowy, która ma tu swój zbór^[18].

Baza noclegowa

• Hotel MOSiR
• Zajazd „Nad Drwęcą”
• Hotel „Finish”
• Hotelik „Il’Cavaliere”
• pokoje gościnne „Szklana Róża - Sala weselna”
• Hotel Tiffany
• kwatery prywatne

Szlaki turystyczne

• Droga Polska św.Jakuba (Olsztyn, Iława, Nowe Miasto Lubawskie, Brodnica, Toruń)
• Szlak Grunwaldzki – Olsztyn, Gietrzwałd, Zawady Małe, Stare Jabłonki, Ostróda, Pietrzwałd, Wysoka Wieś, Lubawa, Sampława, Bratian, Nowe Miasto Lubawskie, Boleszyn, Lidzbark, Działdowo, Nidzica, Łyna, Dąbrówno, Grunwald, Olsztynek, Dorotowo, Olsztyn.

Miasta partnerskie

• Soleczniki, Litwa
• Hude, Niemcy^[19]
• Biełogorsk, Ukraina
• Gurjewsk, Rosja
• Swietłogorsk, Rosja

Media lokalne

Kamienica w której mieściła się redakcja przedwojennej gazety „Drwęca”

• Gazeta Nowomiejska – tygodnik
• Tygodnik Internetowy TI
• Gazeta Pomorska- wydanie toruńskie – codziennie jedna strona poświęcona informacjom z Brodnicy i Nowego Miasta Lubawskiego
• „Nowości Dziennik Toruński”
• Telewizja Eltronik – lokalna brodnicka telewizja, program dla Nowego Miasta

Zobacz też

• Powiat lubawski
• Cmentarz żydowski w Nowym Mieście Lubawskim
• Klasztor franciszkanów w Łąkach Bratiańskich

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Cyfrowe Archiwum Tradycji Lokalnej – Nowe Miasto Lubawskie
• Nowemiasto nad Drwęcą, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 229 .