Nowe Miasto nad Wartą

Nowe Miasto nad Wartą

wieś
Rynek w Nowym Mieście nad Wartą (2010)
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	średzki
Gmina	Nowe Miasto nad Wartą
Liczba ludności (2022)	1470[1]
Strefa numeracyjna	61
Kod pocztowy	63-040[2]
Tablice rejestracyjne	PSR
SIMC	0590869
Położenie na mapie gminy Nowe Miasto nad Wartą Nowe Miasto nad Wartą
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Nowe Miasto nad Wartą
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Nowe Miasto nad Wartą
Położenie na mapie powiatu średzkiego Nowe Miasto nad Wartą
52°05′24″N 17°24′39″E/52,090000 17,410833
Strona internetowa

Nowe Miasto nad Wartą (niem. Neustadt an der Warthe) – wieś w Polsce (1283–1934 miasto), w województwie wielkopolskim, w powiecie średzkim, w gminie Nowe Miasto nad Wartą^[3].

Wieś leży przy drodze krajowej nr 11 i 15.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa poznańskiego.

Wieś jest siedzibą gminy Nowe Miasto nad Wartą. Znajduje się tutaj posterunek policji oraz Ochotnicza Straż Pożarna działająca w strukturach KSRG. Na terenie wsi siedzibę ma rzymskokatolicka parafia Świętej Trójcy.

Zachodnia część Nowego Miasta nad Wartą jest dawnym miastem (1665–1677) Laskówka.

Historia

Rozwój Nowego Miasta nad Wartą wiązał się z położeniem przy przeprawie rzecznej na trakcie drogowym z Poznania do Kalisza^[4]. Nowe Miasto zostało założone w XIII wieku przez Mikołaja z Dębna herbu Doliwa, którego potomkowie z czasem przenieśli tu swoją stałą siedzibę^[5]. Nowe Miasto nad Wartą po raz pierwszy wzmiankowane było jako miasto w dekrecie Przemysła II wydanym 2 października 1283 roku, w którym poddał Nowe Miasto (określone jako "Civitas nova") pod jurysdykcję Kalisza i zakazał mieszczanom nowomiejskim zwracać się do innych sądów niż sąd w Kaliszu^[6]. Prawa miejskie nadano miejscowości w roku 1300.

W średniowieczu Nowe Miasto było siedzibą ważnego w Wielkopolsce rodu Doliwów, którzy w Nowym Mieście w XIII i XIV wieku posiadali ufortyfikowaną wieżę mieszkalną na Kopcu, w typie rezydencji rycerskiej zwanej motte^[4]. W 1383 roku zabudowa drewniana wieży i przygródka uległa zniszczeniu w trakcie wojny domowej między Grzymalitami i Nałęczami. Drewnianą wieżę na Kopcu odbudowano, a u schyłku średniowiecza zbudowano w jej miejscu murowany dwór, który jako ruina był widoczny jeszcze w XIX wieku. Po siedzibie tej zachowało się na łąkach pod miastem grodzisko stożkowate zwane Kopcem^[4]. Drewniany kościół musiał istnieć w 1393 roku, ponieważ w tym roku potwierdzono istnienie plebana^[5]. W 1485 roku Adam Nowomiejski sprzedał 1/3 miasta swojemu stryjowi Janowi Rozdrażewskiemu herbu Doliwa z wsiami za 1300 grzywien, który rok później sprzedał je synowi Janowi Rozdrażewskiemu^[7]. W 1507 roku w wyniku podziału między braćmi 1/3 miasta otrzymał Hieronim Rozdrażewski^[7]. W 1529 roku ród Rozdrażewskich w wyniku brutalnych przedsięwzięć stał się jedynym posesorem miasta^[5]. Wnuk Hieronima, biskup włocławski Jan Rozdrażewski Nowomiejski, zmarł w 1609 roku w Nowym Mieście. W XV wieku na terenie obecnego gmachu przedszkola, na zachód od kościoła, zbudowano obronny dwór rycerski, z którego zachowały się pozostałości murowanych piwnic.

W XVI wieku ówczesne miasto położone było pod względem administracyjnym w województwie kaliskim^[8]. W 1664 r. obok niego założone zostało kolejne miasto pod nazwą Laskówka, które w XVIII r. zostało wchłonięte przez Nowe Miasto jako jego przedmieście^[9]. Do II rozbioru Polski (1793) Nowe Miasto leżało w województwie kaliskim, a następnie w wyniku rozbioru zostało włączone do Królestwa Prus i jego prowincji Prusy Południowe. W 1848 r. miał tu swoją siedzibę obóz powstańczy wielkopolskiej Wiosny Ludów^[9]. W latach 1880-1895 roku na Piaskach rząd pruski wybudował most przez Wartę, spichlerz, magazyn i inne budynki związane z portem w Orzechowie. Gospodarczy rozkwit zespołu nadbrzeża zakończyła I wojna światowa, która wybuchła w 1914 r.^[9] W 1934 r. Nowe Miasto utraciło prawa miejskie^[9].

Zabytki

Zabytki w Nowym Mieście nad Wartą^[10]:

• dawna plebania o budowie szachulcowej z 1 poł. XIX w.
• dom z końca XIX w. (ul. Poznańska 7),
• domy na Rynku, z 1 poł. XIX w.
• spichrz w dawnym porcie rzecznym, murowano-szachulcowy, z 1 poł. XIX w.
• most przez zalew Warty, z 1909 r., na nim 13 września 1969 miała miejsce katastrofa autobusu należącego do Spółdzielni Produkcyjnej Nowy Świat w Radlinie. W jej wyniku zginęło 10 osób, a jedna zmarła w wyniku odniesionych obrażeń^[11],
• kościół parafialny pw. Świętej Trójcy z XVI w.^[12]

Kościół pw. Świętej Trójcy

Kościół pw. Świętej Trójcy jest kościołem halowym z 3 nawami, orientowany, z niewyodrębnionym prezbiterium zamkniętym absydą. Mury zewnętrzne opięte dwuskokowymi szkarpami. Fasada zachodnia posiada okrągłe tynkowane blendy, a u góry otynkowany, ozdobiony pilastrami szczyt z XVII wieku. Do fasad dostawiona wieloboczna wieżyczka ze schodami. Zachowały się 3 portale gotyckie z profilowanych cegieł. W portalu zachodnim zachowała się cegła z datą 1545. Wnętrze kościoła nakryte jest pięcioprzęsłowym sklepieniem gwiaździstym, wspartym na 8 filarach ośmiobocznych. Na sklepieniu widnieje polichromia renesansowa z końca XVI wieku. Przy kościele wzniesiono 2 kaplice, od północy św. Anny, a od południa kaplicę Matki Boskiej Różańcowej. Rzeźbiony ołtarz główny z 1720 r. z obrazem św. Rodziny i Trójcy Świętej pochodzi z nieistniejącego kościoła św. Ducha.

Części wsi

• 

  (c) Mac30 z polskiej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0

  Kościół gotycki

• 

  Kościół gotycki

• 

  (c) Mac30 z polskiej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0

  Średniowieczny kopiec po siedzibie rodu Doliwów

Przypisy

Bibliografia

• Praca zbiorowa, Dzieje Nowegomiasta n. Wartą i jego Kurkowego Bractwa Strzeleckiego z okazji trzechsetlecia Bractwa; 1637–1937, Nowe Miasto nad Wartą 1937
• Ciesielska A., Dzieje Nowego Miasta nad Wartą, Kalisz 2006.
• KrzysztofK. Kasprzak KrzysztofK., JerzyJ. Sobczak JerzyJ., Żerkowsko-Czeszewski Park Krajobrazowy, Poznań: Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej iCentrum Animacji Kultury, 2009, ISBN 978-83-60746-32-5, OCLC 751400750 .

Linki zewnętrzne

• Nowemiasto, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 228 .