Nowe Skalmierzyce

Nowe Skalmierzyce

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Osiedle Montex, granica administracyjna Nowych Skalmierzyc i Kalisza
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	ostrowski
Gmina	Nowe Skalmierzyce
Aglomeracja	kalisko-ostrowska
Data założenia	1908
Prawa miejskie	18 lipca 1962[1]
Burmistrz	Jerzy Łukasz Walczak
Powierzchnia	1,58 km²
Populacja (2021) • liczba ludności • gęstość	4744[2] 3003 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 62
Kod pocztowy	63-460
Tablice rejestracyjne	POS
Położenie na mapie gminy Nowe Skalmierzyce Nowe Skalmierzyce
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Nowe Skalmierzyce
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Nowe Skalmierzyce
Położenie na mapie powiatu ostrowskiego Nowe Skalmierzyce
51°42′37″N 17°59′33″E/51,710278 17,992500
TERC (TERYT)	3017024
SIMC	0937089
Hasło promocyjne: Małe miasto dużych możliwości
Urząd miejski Skalmierzyce ul. Ostrowska 8 63-460 Nowe Skalmierzyce
Strona internetowa

Lipówka w okolicach Nowych Skalmierzyc (2018)

Nowe Skalmierzyce (niem. Neu Skalmirschütz, do 17 lipca 1962 Skalmierzyce Nowe^[1]) – miasto w województwie wielkopolskim, w powiecie ostrowskim, w gminie Nowe Skalmierzyce, na Wysoczyźnie Kaliskiej, w Kaliskiem, ośrodek przemysłowy w Kalisko-Ostrowskim Okręgu Przemysłowym, w aglomeracji kalisko-ostrowskiej, graniczy z Kaliszem, wsią Skalmierzyce, ok. 15 km na wschód od Ostrowa Wielkopolskiego.

Według danych z 1 stycznia 2021 roku miasto liczyło 4744 mieszkańców^[2].

Od czerwca 1993 roku miasto corocznie obchodzi „Dni Miasta Nowe Skalmierzyce”^[3].

Położenie

Nowe Skalmierzyce leżą w południowej części Wielkopolski, w środkowej części Niziny Południowowielkopolskiej, w południowej części Wysoczyzny Kaliskiej.

Od strony północnej granicę miasta ze Szczypiornem, wyznacza struga Lipówka, od wschodu graniczą z wsią Mączniki, od zachodu ze Skalmierzycami, od południa ze Śliwnikami.

1 stycznia 2021 roku powierzchnia miasta wynosiła 1,58 km²^[2].

Historia

Powstanie miejscowości

W 1815 roku utworzono Królestwo Polskie, wieś Skalmierzyce znalazła się poza granicami Królestwa Polskiego, włączono ją do Królestwa Prus; w 1823 roku przeprowadzono demarkację granicy polsko-pruskiej a przy granicy zbudowano komorę celną^[4].

Nowe Skalmierzyce powstały w 1908 roku w wyniku wyodrębnienia przez ówczesne władze Cesarstwa Niemieckiego części gruntów wsi Skalmierzyce^[5]. Nowej osadzie administracja niemiecka nadała zgermanizowaną nazwę Neu Skalmirschütz^[5].

Gwałtowny rozwój miejscowości podlegał historycznym czynnikom, wytyczeniu granicy między zaborem pruskim (wieś Skalmierzyce) a zaborem rosyjskim (Szczypiorno), powstaniu komory celnej, doprowadzeniu w roku 1896 linii kolejowej z Ostrowa Wielkopolskiego przez Czekanów i Ociąż oraz jej dalszej rozbudowie w 1906 roku w wyniku połączenia z Koleją Warszawsko-Kaliską, nadając stacji funkcję granicznej–przeładunkowej (do 1919)^[4][6].

W latach 1904–1913 w osadzie wzniesiono zespół budynków kolejowych w tym: wybudowany w ciągu 11 miesięcy^[6], monumentalny, neogotycki gmach dworca kolejowego (1905–1906)^[7][8] w którym w 1913 roku doszło do spotkania dwóch monarchów – cesarza Wilhelma II i cara Mikołaja II^[7], neogotycki budynek poczty kolejowej (pocz. XX w.)^[9], pięciokondygnacyjna nastawnia (ok. 1910)^[10], zabudowa ul. Kolejowej (1910)^[11], neogotycka wieża ciśnień (1913)^[9]. W miejscowości funkcjonowała niemiecka szkoła, komisariat policji, zbór protestancki, w 1908 roku wybudowano budynek kolejowej kantyny, funkcjonujący w późniejszych latach jako kino „Kolejarz” (obecnie sala kinowo-widowiskowa „Stare Kino”)^[12][13][14].

27 grudnia 1918 roku wielu polskich mieszkańców Skalmierzyc przystąpiło do powstania wielkopolskiego, biorąc udział w walkach nad granicą między Boczkowem a Szczypiornem (w walkach poległ Jan Mertka), po dwóch dniach powstańcy przejęli kontrolę nad osadą Skalmierzyce Nowe^[12]. Formalnie miejscowość została włączona do Polski wraz z większością historycznej Wielkopolski w 1919 roku na mocy traktatu wersalskiego. Po odzyskaniu niepodległości miejscowość utraciła graniczną lokalizację, co wpłynęło na spowolnienie tempa życia i rozwoju gospodarczego^[12]. W latach 20. XX w. nastąpiło stopniowe ożywienie m.in. założono stację parowozów, rozbudowano szkołę i utworzono parafię Bożego Ciała^[12].

II wojna światowa

Przed wybuchem II wojny światowej w Skalmierzycach Nowych mieszkało około 3000 mieszkańców, a w miejscowości znajdowały się 153 budynki (w większości należące do PKP)^[4]. W 1939 roku miejscowość została zajęta przez wojska niemieckie, a następnie wcielona do III Rzeszy^[12]. Administracja nazistowska stworzyła dla niej nowe nazwy: w latach 1940–1943 Neu Skalden, 1943–45 Kalmen. W miejscowej szkole umieszczono hitlerowski obóz przejściowy (niem. Lager Skalmirschütz, później Neu Skalden^[15]) i obóz pracy dla ludności polskiej (tablica pamiątkowa znajduje się na budynku szkoły). W roku 1943 dokonano tam akcji sabotażowej – spalono 40 wagonów z paszą, a w 1944 roku wykolejono transport wojskowy.

Prawa miejskie

W latach 1956–1962 Skalmierzyce Nowe miały status osiedla przemysłowego^[12][16]. 18 lipca 1962 roku miejscowość uzyskała status miasta, zmieniając nazwę na Nowe Skalmierzyce^[1][17]. Nowe Skalmierzyce są jedynym miastem w Polsce, na którego terenie nie znajduje się siedziba gminy – siedziba gminy Nowe Skalmierzyce mieści się we wsi Skalmierzyce. Miasto było siedzibą gminy do 30 grudnia 1999 roku.

W 2015 roku przy obecnej granicy Nowych Skalmierzyc i Kalisza utworzono tzw. Skwer historyczny, odnoszący się do historycznego przejścia granicznego z czasów zaborów pomiędzy Prusami a Rosją^[18][19][20] oraz skomponowano inspirowany melodiami regionalnymi hejnał miasta^[21].

Części miasta

Części miasta wg TERYT^[22]:

• Błonie,
• Podkoce (położone po wschodniej stronie linii kolejowej).

Nieoficjalne:

• Osiedle Montex.

Przynależność administracyjna

Okres	Flaga	Państwo	Jednostka administracyjna
1908–1918		Królestwo Prus	Prowincja poznańska, powiat ostrowski
1919–1939		Rzeczpospolita Polska	województwo poznańskie, powiat ostrowski
1939–1945		III Rzesza	okręg Kraj Warty, rejencja kaliska; od 1941 rejencja łódzka
1945–1975		Rzeczpospolita Polska	województwo poznańskie, powiat ostrowski
1975–1998		Rzeczpospolita Polska	województwo kaliskie
1999–		Rzeczpospolita Polska	województwo wielkopolskie, powiat ostrowski

Samorząd

Mieszkańcy gminy wybierają do rady 15 radnych^[23].

Została ustanowiona jednostka pomocnicza gminy obejmująca całe miasto o nazwie Samorząd Mieszkańców Miasta Nowe Skalmierzyce. Organem uchwałodawczym jest ogólne zebranie stałych mieszkańców. Organem wykonawczym jest przewodniczący zarządu, którego wspomaga organ pomocniczy – zarząd składający się z 3 do 7 członków^[24].

Demografia

Ludność

Według danych z lat 2002–2018 liczba mieszkańców spadła o 7,3% – Nowe Skalmierzyce były siódmym najbardziej wyludniającym się miastem w Wielkopolsce (po Dobrej, Koninie, Turku, Łobżenicy, Czarnkowie oraz Kaliszu)^[25].

Liczba mieszkańców Nowych Skalmierzyc według danych GUS[26]
Data (stan na 1 stycznia)	Liczba ludności	Przyrost	Gęst. zaludnienia [os./km²]	Powierzchnia [km²]
2008	5016	−	3175	1,58
2013	4855	161	3073
2014	4830	25	3057
2015	4871	41	3083
2016	4832	39	3052
2017	4817	15	3049
2018	4798	19	3037
2019	4770	28	3019
2020	4752	18	3008
2021	4744	8	3003

Piramida wieku

• Piramida wieku mieszkańców Nowych Skalmierzyc w 2014 roku.

Gospodarka

Lazur – Spółdzielczy Związek Grup Producentów Rolnych

Miasto leży w podstrefie Łódzkiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej; jeden z ośrodków aglomeracji kalisko-ostrowskiej i Kalisko-Ostrowskiego Okręgu Przemysłowego.

Transport

Transport drogowy

Obwodnica Nowych Skalmierzyc

Głównym traktem Nowych Skalmierzyc jest ulica Kaliska, stanowiła ona część drogi krajowej nr 25 – dla której 14 września 2009 roku otwarto obwodnicę na trasie: Bobolice – Bydgoszcz – Kalisz – Ostrów Wielkopolski – Oleśnica^[31].

Na dzień 27 lipca 2018 roku miasto posiadało 26 ulic i 1 plac^[32].

Transport kolejowy

Elewacja dworca kolejowego

• 14 Łódź Kaliska – Kalisz – Kalisz Szczypiorno – Nowe Skalmierzyce – Ociąż – Czekanów – Ostrów Wielkopolski – Tuplice

Początki kolei żelaznych w Nowych Skalmierzycach sięgają 1896 roku, kiedy to uruchomiono linię kolejową z Ostrowa. Pierwszy budynek dworca został usytuowany na Placu Wolności, dziś pełni on funkcje mieszkaniowe.

W latach 1905–1906 wybudowano nowy, monumentalny neogotycki dworzec kolejowy, który miał charakter graniczny do roku 1919. Gmach przetrwał II wojnę światową w niezmienionej formie. Aktualnie ze stacji w Nowych Skalmierzycach, pociągi zapewniają bezpośrednie połączenie z trzema najbliższymi aglomeracjami, tj. Poznaniem, Wrocławiem i Łodzią.

Transport autobusowy

Linie podmiejskie

Turystyka i zabytki

Zabytki

Zabytki w Nowych Skalmierzycach

Budynek starego dworca kolejowego wybudowany w latach 1895–1896

Dworzec kolejowy w Nowych Skalmierzycach wybudowany w latach 1905–1906

Budynek dawnej poczty kolejowej z początku XX wieku

Kościół pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy (1911)

(c) Kazimierz Mendlik, CC BY-SA 3.0

Plebania z początku XX wieku

Nastawnia z około 1910 roku

Wieża ciśnień (1913)

Cmentarz ewangelicki z początku XX wieku

Obiekty wpisane w rejestr zabytków województwa wielkopolskiego^[34]:

• neogotycki budynek dworca celnego w zespole dawnej stacji granicznej (1905–1906),
• szkoła ul. Kaliska 52 (1909, 1929–1930),
• neobarokowy poewangelicki kościół pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy, obecnie rzymskokatolicki (1911),
  • plebania (pocz. XX w.).

Pozostałe historyczne obiekty^[9][11]:

• stary dworzec kolejowy (1895–1896),
• architektura neogotycka:
  • budynek dawnej poczty kolejowej (pocz. XX w.),
  • wieża ciśnień przy ul. 29 Grudnia (1913),
  • przepompownia przy ul. 29 Grudnia,
• budynek dawnego hotelu „Mamelok” przy ul. Kaliskiej (XIX w.),
• zabudowa Placu Wolności z budynkiem dawnego hotelu „Sperling” (przełom XIX/XX w.),
• kamienica tzw. cła przy ul. Kaliskiej 36 (przełom XIX/XX w.)^[35],
• cmentarz ewangelicki przy ul. Hallera (pocz. XX w.)^[36],
• kamienica przy ul. 3 Maja 32 (1908)^[37][38],
• trzykondygnacyjna kamienica przy ul. Wyszyńskiego 10 (1909)^[38],
• zabudowa ulicy Kolejowej (1910),
• nastawnia (ok. 1910),
• kamienica przy ul. Wyszyńskiego 8 (1913),
• zabudowa ulicy 3 Maja,
• rzymskokatolicki kościół pw. Bożego Ciała (1931–1932)^[39];
  • zespół witraży (1949)^[9],
  • wieża (2008).

Turystyka

Najbardziej rozpoznawalnym elementem architektury Nowych Skalmierzyc jest neogotycki dworzec kolejowy, wpisany w 2017 roku w rejestr zabytków^[34]. Przez miasto przebiega szlak rowerowy im. Fryderyka Chopina (59 km) z Ostrowa Wielkopolskiego przez Lewków, Kwiatków, Ociąż, Skalmierzyce, Nowe Skalmierzyce i dalej Śliwniki, Biskupice Ołoboczne, Kęszyce, Mikstat do Antonina^[40].

Baza noclegowa

• Hotel Lazur ***

Przyroda

W 2016 na terenie miasta posadzono 67 brzóz pożytecznych^[41].

Tereny zielone

Nazwa	Zdjęcie
Park Miejski wraz ze skateparkiem o pow. ok. 2 ha[42] (zał. w latach 2010–2011)
Skwer Czytelnika[43] (przy Bibliotece Publicznej Gminy i Miasta Nowe Skalmierzyce)
Skwer (Plac Wolności)

Edukacja

Publiczne Przedszkole nr 2 „Pod Kasztanami”

Sport

Stadion Miejsko-Gminny w Nowych Skalmierzycach

Współpraca międzynarodowa

Miasta partnerskie

• Căușeni (2014)^[48]

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa miasta i gminy
• Skalmirzyce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 638 .