Nowe Zagrody (Racibórz)

Nowe Zagrody
— Dzielnica Raciborza —
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	raciborski
Miasto	Racibórz
W granicach Raciborza	1860
Tablice rejestracyjne	SRC
Położenie na mapie Raciborza Nowe Zagrody
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Nowe Zagrody
Położenie na mapie województwa śląskiego Nowe Zagrody
Położenie na mapie powiatu raciborskiego Nowe Zagrody
50°05′16″N 18°13′16″E/50,087778 18,221111
Portal Polska

Nowe Zagrody (niem. Neugarten^[1]) – dzielnica Raciborza włączona do miasta 1 stycznia 1860 r.

Położenie

Granica Nowych Zagród z miastem – ul. Staszica

Znana jest granica oddzielająca dzielnicę od centrum miasta. Granica ta przebiega wzdłuż dzisiejszej ul. Staszica. Pozostałe granice są problematyczne. Ul. Wojska Polskiego przyjmuje się jako przedłużenie granicy z centrum miasta, jednak nie można jednoznacznie stwierdzić, czy rzeczywiście granica między wsią a miastem tam przebiegała. Ul. Mysłowicka oddziela Ocice od Nowych Zagród, bowiem tam znajdowało się kiedyś według mapy z 1924 r. Richtplatz, czyli miejsce do wykonywania egzekucji. Trudno także jest określić granicę z Starą Wsią^[1]. Najczęściej jednak przyjmuje się, że dzielnicę Nowe Zagrody wyznaczają ulice: Staszica, Wojska Polskiego, Mariańska i Mysłowicka.

Toponimika nazwy dzielnicy

Według językoznawców nazwę dzielnicy wiąże się z gospodarstwami chłopskimi, które nazywano zagrodami. Warto jednak zwrócić uwagę na istnienie pojęcia zagroda w regionalizmie śląskim, co oznaczało ogrody. Takie tłumaczenie tego słowa potwierdza niemiecka nazwa wsi – Neugarten. Źródła historyczne potwierdzają także istnienie ogrodów na zewnątrz murów miejskich w kierunku Nowych Zagród, które były określane jako Gärten^[1].

Historia

Jedna z prawdopodobnych granic Nowych Zagród – ul. Ogrodowa w 1907 r.

Nowe Zagrody po raz pierwszy wzmiankowane są w 1313 r., w którym źródła historyczne potwierdzają, że wieś miała swojego wójta^[1][2]. Augustin Weltzel podawał ten fakt jako dowód, że wieś lokowana była na prawie niemieckim^[1]. Źródła wspominają, że w sąsiedztwie z Nowymi Zagrodami raciborscy mieszczanie posiadali ogrody. Chcieli w taki sposób przewyższyć przywilejami rolników, którzy posiadali swoje ziemie w Nowych Zagrodach^[2]. Wieś wzmiankowana jest przeważnie przy sprzedaży części ziem należących do niej. W taki sposób pojawia się w dokumentach z 1381 r., w których dominikanka, Elżbieta z Krakowa zakupiła sześć ogrodów, które miały przypaść konwentowi zakonnemu po jej śmierci. W 1445 r. w dokumentach księcia Wacława wieś wzmiankowana jest jako novi orti. Natomiast w 1512 r. źródła mówią o sprzedaży ogrodu księcia Walentego za 30 guldenów Janowi Szyce. Dokument z 1532 r. mówi, że wieś zamieszkiwało 34 zagrodników, którzy musieli płacić daninę na rzecz raciborskiego zamku, na którą składało się 12 guldenów, 75 kur, 4 kopy jaj. Ponadto zagrodnicy zobowiązani byli do płacenia czynszu leśnego, określanym w niemieckim dokumencie jako lessny geldt, a także do uiszczania opłat od posiadanych koni. Dokument wymienia również kilku mieszczan jako właścicieli położonych we wsi ogrodów. W 1567 r. według urbarza we wsi znajdowało się 67 gospodarstw oraz domów, które musiały wykonywać prace na rzecz zamku oraz mieszczan^[1]. Z zapisków wynika, że wieś płaciła daninę w wysokości 28 florenów, 18 groszy i 2 halerze oraz 9,5 korca żyta (ok. 720 kg), 9,5 korca owsa (ok. 1000 kg), 82 kury i 190 jaja. Oprócz tego chłopi musieli odrobić pańszczyznę na ocickim folwark podczas koszenia zboża i omłotów. Później zostali zobowiązani także do utrzymania w dobrym stanie przepływającego przez Nowe Zagrody kanału Psinka^[3].

Z początkiem XVIII w. folwark książęcy we wsi wyceniany był na 70 talarów. Natomiast karczma sprzedawała w ciągu roku 65 achteli piwa (ok. 250 litrów) i pół wiadra gorzałki (ok. 30 litrów)^[3]. W 1817 roku tereny należące do dzielnicy stały się domem dla urzędników sądowych, bowiem sąd krajowy z Brzegu został przeniesiony do Raciborza^[2][3]. Stało się tak, ponieważ w mieście brakowało miejsca pod zabudowę^[3]. W I połowie XIX wieku zostało wybudowane więzienie, które było jednym z najnowocześniejszych w Europie^[2].

Demografia

W 1532 r. wieś zamieszkiwało 24 zagrodników, a w urbarzu z 1567 r. wymienia się 67 gospodarstw oraz domów^[1]. Źródła historyczne podają, że w 1784 r. Nowe Zagrody miały 168 mieszkańców, w tym 5 chłopów, 23 zagrodników i 22 chałupników. Dane z 1819 r., kiedy sąd krajowy z Brzegu został przeniesiony do Raciborza mówią, że dzielnicę zamieszkiwało 341 osób^[2][3]. W 1840 r. wieś miała 98 domów oraz 1130 mieszkańców, w tym 85 ewangelików i 6 Żydów^[3]. W 1850 r. Nowe Zagrody zamieszkiwało 1211 mieszkańców^[2][3].

Ulice i budynki

Zobacz też

• Racibórz
• parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa w Raciborzu

Przypisy