Nowgorod (1873)

Nowgorod (Новгород)

Historia
Stocznia	stocznia w Mikołajowie
Położenie stępki	1 kwietnia 1871 (Petersburg) 29 marca 1872 (Mikołajów)
Wodowanie	21 maja 1873
MW Rosji
Wejście do służby	11 października 1873
Wycofanie ze służby	4 lipca 1903
Los okrętu	złomowany 1912
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	2491 ton pełna
Długość	30,78 m
Szerokość	30,78 m
Zanurzenie	4,11 m
Prędkość	7 węzłów
Zasięg	480 Mm przy prędkości 7 w.
Uzbrojenie
2 działa kal. 280 mm
Opancerzenie
burty: 178−229 mm barbeta: 229 mm pokład: 70 mm
Załoga	139

Nowgorod (ros. Новгород) − rosyjski okręt obrony wybrzeża, o nietypowym, okrągłym kształcie kadłuba, zaprojektowany w latach 70. XIX wieku przez admirała Andrieja Popowa i od jego nazwiska zwany popowką.

Geneza

W następstwie pokoju paryskiego z 1856 roku, kończącego wojnę krymską, Morze Czarne zostało akwenem częściowo zdemilitaryzowanym. Rosyjska Flota Czarnomorska nie mogła posiadać pełnomorskich okrętów, jedynie jednostki przybrzeżne^[1]. Przy narastającym zagrożeniu kolejną wojną z Turcją, rosyjscy konstruktorzy poszukiwali różnych sposobów na wzmocnienie floty. Jeden z nich, admirał Andriej Aleksandrowicz Popow, w odpowiedzi na wymagania dla okrętów zdolnych działać na płytkowodnym obszarze wokół Krymu, zaproponował zbudowanie jednostek o okrągłym kształcie kadłuba. Przy identycznej długości i szerokości miały one stanowić stabilną platformę dla zainstalowanych w centrum dział dużego kalibru, być dobrze chronione pancerzem oraz wyposażone w maszyny parowe o dużej mocy, które miały zapewnić im odpowiednie właściwości manewrowe^[2].

W 1870 roku przeprowadzono w bazie marynarki rosyjskiej w Kronsztadzie eksperymenty z użyciem niewielkich jednostek o kolistym kadłubie. Wykazały one możliwość ich praktycznego zastosowania w działaniach przybrzeżnych^[3]. Wobec tego admirał Popow przygotował projekty kilku zbliżonych okrętów, różniących się wielkością i zastosowanymi rozwiązaniami konstrukcyjnymi. Koncepcja została zaakceptowana przez dowódcę floty, wielkiego księcia Konstantego Nikołajewicza^[1].

Budowa

Ponieważ w przewidzianym na główny punkt infrastruktury stoczniowej nad Morzem Czarnym Mikołajowie nie istniały jeszcze niezbędne do budowy dużych okrętów pancernych urządzenia i wyposażenie, pierwsza z popowek miała powstać w stoczni Admiralicji w Petersburgu, a następnie w stanie zdemontowanym przewieziona do Mikołajowa i ponownie skompletowana^[4]. Budowę na pochylni w Petersburgu rozpoczęto 1 kwietnia 1871 roku^[a]. W połowie grudnia prace stoczniowe zostały ukończone i 17 tego miesiąca, w obecności cara Aleksandra II, okrętowi uroczyście nadano nazwę „Nowgorod”^[2].

W styczniu 1872 roku rozpoczęto demontaż jednostki, w celu przewiezienia elementów konstrukcji nad Morze Czarne. Za transport odpowiedzialne było przedsiębiorstwo Drużyna z Petersburga^[4]. Większość elementów przewieziono koleją do Odessy, a następnie transportem rzecznym do miejsca przeznaczenia. Po ukończeniu linii kolejowej Odessa−Mikołajów, lżejsze fragmenty docierały na miejsce wyłącznie koleją. Urządzenia napędowe: kotły i maszyny parowe, wysłano z Petersburga drogą morską wokół Europy, przez Cieśninę Gibraltarską, Dardanele i Bosfor^[2]. Ponowny montaż „Nowgoroda” w Mikołajowie rozpoczęto 29 marca 1872 roku. Wodowanie okrętu, w obecności wielkiego księcia Konstantego^[1], odbyło się 21 maja 1873 roku, zaś przyjęcie do służby 11 października tegoż roku^[2].

Koszt budowy kadłuba wyniósł 2 652 041 rubli, zaś maszyn 282 000 rubli^[1].

Opis konstrukcji

„Nowgorod” miał kadłub o okrągłym przekroju poziomym, średnicy 30,78 m. Zaoblenia dna i burt powodowały, że w rzucie bocznym okręt miał kształt soczewkowaty. Podwójne dno oparte było na szkielecie z rozmieszczonych promieniście denników, połączonych okrężnymi wiązaniami podłużnymi. Celem zapewnienia odpowiedniej pływalności, przestrzeń dna podwójnego podzielona była na liczne przedziały wodoszczelne^[4]. Do końców denników przymocowane były wręgi, na których opierało się poszycie burt. Wypukły pokład wsparty był na promieniście zamontowanych pokładnikach^[1]. Całość poszyta była płytami żelaznymi, na dnie okrętu wyłożonymi drewnem i pobitymi blachą miedzianą dla zwiększenia trwałości^[5]. Dwanaście podłużnych stępek, przymocowanych do poszycia dna, miało wysokość 20 cm. Ich przeznaczeniem była ochrona kadłuba w przypadku wejścia na płyciznę, zapewnienie stabilności kursowej i stateczności^[4].

Kadłub „Nowgoroda” chroniony był pancerzem z płyt żelaznych, na burtach konstrukcji przekładkowej. Burtowy pas pancerny o wysokości sześciu stóp (ok. 182 cm) miał grubość 229 mm w górnej części i 178 mm w dolnej i był wsparty na podkładzie z drewna tekowego grubości 229 mm oraz pokryty zaokrąglonymi balami drewnianymi. Opancerzenie pokładu składało się z płyt pancernych grubości 70 mm, w newralgicznych miejscach wzmocnionej dodatkowymi płytami o grubości 152 mm. Centralnie umieszczona barbeta miała pancerz identyczny z ochroną burt okrętu^[2][3]. Całość opancerzenia miała masę około 760 ton^[4].

Uzbrojenie pierwszej popowki stanowiły dwa, umieszczone w barbecie, gwintowane działa odtylcowe kalibru 280 mm, skonstruowane w zakładach Kruppa. Mogły one wystrzelić pocisk przeciwpancerny o masie 225,2 kg na maksymalną odległość 3700 m (według innych źródeł 4250 m^[2]) przy prędkości wylotowej 392 m/s^[4]. Każde z dział mogło strzelać niezależnie, zaś szybkostrzelność wynosiła 1 strzał na około 12 minut na lufę. W 1876 roku opracowano kartacz dla dział kal. 280 mm. Miał on masę 98,28 kg i mieścił 98 kul o masie 0,836 kg każda^[4]. W trakcie służby uzbrojenie okrętu uzupełniono o działa 4-funtowe (kal. 87 mm), dla zwalczania torpedowców i działa desantowe kal. 63,5 mm^[6].

Podczas pierwszych strzelań w 1873 roku odkryto specyficzną dla popowek wadę konstrukcyjną: łoża dział artylerii głównej nie absorbowały w całości energii odrzutu, co przy nierównoczesnym wystrzale wywoływało ruch wirowy okrętu i jego niestabilność kursową. Wadę tę usunięto niemal natychmiast, poprzez wzmocnienie oporopowrotników i zmiany konstrukcyjne łóż, ale dała ona początek funkcjonującej do dziś legendzie wirujących okrętów.

Napęd „Nowgoroda” składał się z sześciu maszyn parowych o mocy indykowanej 500 hp każda^[5], rozmieszczonych w dwóch maszynowniach, znajdujących się symetrycznie na burtach okrętu. Każda z maszyn poruszała jeden wał napędowy z czterołopatową śrubą średnicy 3,2 m^[2]. Parę do maszyn zapewniało osiem cylindrycznych kotłów^[5], również zainstalowanych w dwóch symetrycznych kotłowniach. Każda z kotłowni posiadała jeden, wspólny komin. 200 ton węgla^[1] (lub 160 ton według innych źródeł^[5][6]) dla kotłów magazynowane było w bunkrach, znajdujących się pomiędzy kotłowniami i burtami okrętu oraz częściowo poniżej barbety. Całość urządzeń napędowych wyprodukowały zakłady Byrd w Petersburgu^[4].

Na próbach „Nowgorod” osiągnął prędkość maksymalną 7 węzłów przy 104 obrotach śrub na minutę i zużyciu węgla wynoszącym do 2 ton na godzinę. W 1877 roku zdjęto dwie zewnętrzne maszyny parowe, ograniczając liczbę śrub do czterech. W efekcie moc urządzeń napędowych zmniejszyła się do 2000 ihp a prędkość maksymalna do 6 węzłów (według innych źródeł do 5,5 węzła^[5])^[4].

Służba operacyjna

Pierwsze próby morskie „Nowgoroda” przeprowadzono w 1873 roku. W ich wyniku okręt powrócił do warsztatów, gdzie usunięto wykryte wady konstrukcyjne. Oprócz poprawy mocowania dział konieczne było przekonstruowanie nadbudówek, aby zabezpieczyć kadłub przed zalewaniem wodą, spiętrzaną przed dziobem przy pływaniu z prędkością zbliżoną do maksymalnej^[4]. Podczas prób dodatnio oceniono stateczność jednostki, stanowiącej stabilną podstawę dla dział, negatywnie zaś zasięg i właściwości żeglugowe^[7]. Pomimo to w kolejnych latach „Nowgorod” odbył szereg rejsów szkoleniowych po Morzu Czarnym i Azowskim^[2].

Po wybuchu w kwietniu 1877 roku wojny rosyjsko−tureckiej okręt, wraz z drugą popowką „Wice-admirał Popow”, stacjonował na redzie Odessy, pełniąc funkcję pływającej baterii. W dniach 27 i 28 czerwca tegoż roku obydwa okręty zabezpieczały akcję floty przy ujściu Dunaju, i była to ich jedyna operacja bojowa^[4]. Ze względu na małą prędkość i złe właściwości żeglugowe niemożliwe okazało się wykorzystanie popowek w działaniach ofensywnych. Po zakończeniu wojny w roku następnym i przeprowadzonym remoncie, „Nowgorod” został przebazowany do Sewastopola^[2].

W 1882 roku na okręcie zdarzył się nieszczęśliwy wypadek: na skutek eksplozji materiałów wybuchowych zginęło pięciu członków załogi. Zdarzenie to kosztowało ówczesnego dowódcę jednostki utratę stanowiska^[4]. W następnym roku na „Nowgorodzie” wymieniono kotły parowe. Okręt pozostawał w aktywnej służbie do 1893 roku, gdy uznano dalsze utrzymywanie go w gotowości bojowej za nieopłacalne. Od tej pory przez kolejnych 10 lat bazował w Mikołajowie w charakterze pływającej baterii. 4 lipca 1903 roku został skreślony z listy floty i po kolejnych dziewięciu latach złomowany^[2].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• В.Г. Андриенко: Круглые суда Адмирала Попова. Санкт-Петербург: Гангут, 1994 (W. G. Andrienko: Krugłyje suda Admirała Popowa. Sankt-Petersburg: Gangut, 1994). ISBN 5-85875-011-7.
• Robert Gardiner, Roger Chesneau, Eugène M. Kolesnik (red.): Conway's all the World's Fighting Ships, 1860−1905. London: Conway Maritime Press, 1979. ISBN 0-85177-130-0.
• Grzegorz Ochmiński. Admirał Popow i jego „popowki”. „Okręty Wojenne”. 63 (1/2004). ISSN 1231-014X. 
• Antony Preston: The World's Worst Warships: The Failures and Repercussions of Naval Design and Construction 1860 to the Present Day. London: Conway Maritime Press, 2002. ISBN 0-85177-754-6.
• Clifford George Roffey. The Popoffkas. „Warship International”. 3/1974.