Nowiny Brdowskie

Nowiny Brdowskie

wieś
widok na wieś od zachodu
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	kolski
Gmina	Babiak
Sołectwo	Nowiny Brdowskie
Wysokość	112 - 115 m n.p.m.
Liczba ludności (2011)	68[1][2]
Strefa numeracyjna	63
Kod pocztowy	62-620
Tablice rejestracyjne	PKL
SIMC	0281200
Położenie na mapie gminy Babiak Nowiny Brdowskie
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Nowiny Brdowskie
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Nowiny Brdowskie
Położenie na mapie powiatu kolskiego Nowiny Brdowskie
52°19′32″N 18°43′53″E/52,325556 18,731389

Nowiny Brdowskie – wieś położona w Polsce, administracyjnie w województwie wielkopolskim, w powiecie kolskim, w gminie Babiak.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa konińskiego.

Położenie

Miejscowość położona jest na południe od drogi wojewódzkiej nr 263 (Dąbie - Kłodawa - Sompolno - Ślesin - Słupca) i na zachód od drogi wojewódzkiej nr 270 (Koło – Brdów – Izbica Kujawska – Lubraniec – Brześć Kujawski), przy drodze lokalnej Brdów - Nowiny Brdowskie - Lipie Góry.

Miejscowość oddalona jest 4 km na południe od Brdowa, 6 km na zachód od Babiaka, 19 km na północny wschód od Koła, 150 km na wschód od stolicy województwa - Poznania i 180 km na zachód od stolicy kraju - Warszawy.

Nowiny Brdowskie położone są w głębi lasu.

Demografia i infrastruktura

W roku 2019 Nowiny Brdowskie zamieszkiwało 57 osób. Liczba zabudowań wyniosła około 20 budynków mieszkalnych.

Z ustnych przekazów mieszkańców wsi wynika, że w pierwszej połowie XX wieku we wsi istniał sklep spożywczy oraz piekarnia. Liczba zabudowań razem z wsią Bugaj wynosiła 165 domów^[3]. Nowiny Brdowskie zamieszkiwało wówczas około 300 osób. W czasie II wojny światowej mieszkańcy zostali deportowani w związku z utworzeniem getta żydowskiego na terenie wsi. Po wojnie miejscowość nie została odbudowana, a tylko 1/3 mieszkańców powróciła na stare miejsce zamieszkania.

Źródła^[4][5]

Historia

Tzw. gruby dąb – najokazalszy z nowińskich pomników przyrody

Niewiele wiadomo o początkach powstania miejscowości. Wieś została założona na południe od Brdowa na terenie leśnym. Jej nazwa prawdopodobnie pochodzi od osuszonych terenów podmokłych i wykarczowanych lasów przeznaczonych na cele rolnicze, zwanych niegdyś nowiznami. Drugi człon nazwy wsi Brdowskie pochodzi od pobliskiego miasta Brdowa.

Jedna z legend mówi, że przez Nowiny Brdowskie biegł szlak, przez który przejeżdżali królowie. Do dziś droga gminna Nowiny Brdowskie–Osówie, biegnąca przez wieś, zwana jest przez mieszkańców traktem, rośnie przy niej kilka starych dębów o statusie pomnika przyrody. Drzewa te liczą zapewne od 600 do 300 lat. Z ustnych przekazów mieszkańców wynika, że przed II wojną światową kilkusetletnie drzewa występowały znacznie liczniej, lecz zostały wycięte przez Niemców i wykorzystane na surowiec.

Wiek XIX

Pomnik Powstańców Styczniowych

29 kwietnia 1863 r. w Nowinach Brdowskich polskie oddziały powstańcze – dowodzone przez Francuza Léona Younga de Blankenheima – stoczyły przegraną bitwę z dwukrotnie liczebniejszymi oddziałami Moskali – dowodzonymi przez gen. Apostoła Spirydonowicza Kostandę. Bitwa w Nowinach Brdowskich, znana jako bitwa pod Brdowem, była jedną z większych bitew powstania styczniowego na terenie pogranicza Kujaw i Wielkopolski. W walce zginęło około 70 powstańców po stronie polskiej; wszyscy polegli zostali pochowani na cmentarzu w Brdowie, a ich pochówek przybrał formę manifestacji patriotycznej.

22 lipca 1958 r., staraniem komitetu obchodów 95. rocznicy bitwy pod Brdowem, odsłonięto w Nowinach Brdowskich pomnik ku czci poległych powstańców styczniowych w walce o wolność Polski. Wcześniejsze miejsce pamięci zlokalizowane było w faktycznym miejscu bitwy, około 500 metrów dalej w głąb lasu.

Wiek XX

Podczas niemieckiej okupacji nazwa wsi została zmieniona na Neuhagen. Od 1 września 1940 do 1 stycznia 1942 z inicjatywy hitlerowców, we wsi działało getto, gdzie przywożono Żydów z okolicznych miejscowości, przede wszystkim z Koła i Babiaka, a także z Brdowa i Izbicy Kujawskiej. Większość mieszkańców Nowin Brdowskich na ten czas została przesiedlona do Babiaka. 2 października 1940 w getcie nowińskim przetrzymywano 150 rodzin żydowskich z Koła i 50 rodzin z Babiaka^[6], czyli łącznie ponad 900 osób, w tym 240 z Babiaka^[7]. Ludność ta rozmieszczona była również na terenie wsi Bugaj, łącznie w 165 gospodarstwach na terenie 300 hektarów. Ludność żydowską w getcie głodzono oraz wykorzystywano do przymusowej pracy. W styczniu 1942 wszystkich pozostałych Żydów, w liczbie około 600 osób, przewieziono do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem. Tam poddano ich masowej eksterminacji.

Obóz Kulmhof w Chełmnie nad Nerem rozpoczął działalność 8 grudnia 1941. Wśród pierwszego transportu ludności obecna była ludność przywieziona m.in. z getta w Nowinach Brdowskich. W styczniu 1942 w Kulmhof zamordowano około 4000 Cyganów i 3830 Żydów przywiezionych m.in. z Nowin Brdowskich, a także z okolicznych miasteczek: z Kłodawy, Koła, Dąbia, Izbicy Kujawskiej i Sompolna^[8][9].

Także w getcie w Nowinach Brdowskich życie straciło wielu Żydów, a nowińskie lasy skrywają ich szczątki do dnia dzisiejszego. Jeszcze w latach 70. XX wieku istniała we wsi mogiła skrywająca szczątki zamordowanych. Współcześnie nie istnieje żadne miejsce pamięci poświęcone ofiarom getta w Nowinach Brdowskich, lecz Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Brdowskiej zabiega o jego utworzenie.

Lata 60. XX wieku

Kapliczka

W latach 60. XX wieku w miejscu drewnianej przedwojennej kapliczki zbudowano nową murowaną. Mieszkańcy wsi spotkali się z przeszkodami w jej budowie, gdyż o przedsięwzięciu dowiedziały się władze komunistyczne. Nie zniechęciło ich to jednak i dokończyli budowę kapliczki.

Wiek XXI

W 2021 dwa dęby: Mirosław i Maciej otrzymały status pomnika przyrody^[10].

Przypisy