Zwiahel

Zwiahel
Звягель
	(c) Oleksandr Kaktus, CC BY 3.0
Herb	Flaga
Państwo	Ukraina
Obwód	żytomierski
Rejon	nowogrodzki
Burmistrz	Wołodymyr Zahrywy
Powierzchnia	26,67 km²
Wysokość	218 m n.p.m.
Populacja (2018); • liczba ludności	; 56 208
Nr kierunkowy	1811000000
Kod pocztowy	od 11700 do 11709
Tablice rejestracyjne	AM
	Położenie na mapie obwodu żytomierskiego Zwiahel
	Położenie na mapie Ukrainy (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Zwiahel
	50°35′52″N 27°38′11″E/50,597778 27,636389
	Strona internetowa
	Portal Ukraina

Zwiahel (ukr. Звягель; w latach 1795–1941 oraz 1944–2022 — Nowogród Wołyński, ukr. Новоград-Волинський) – miasto na Ukrainie, w obwodzie żytomierskim, stolica rejonu nowogrodzkiego, nad rzeką Słucz.

W pierwszy weekend sierpnia co roku odbywa się święto miasta.

Historia

Pozostałości zamku Ostrogskich na rycinie z XIX wieku

Najstarsza wzmianka o Zwiahlu jako o grodzie należącym do księstwa halicko-włodzimierskiego pochodzi z XIII wieku^[2]. Za rządów Aleksandra Jagiellończyka miastem władał książę Andrzej Zwiahelski^[2]. W 1507 król Zygmunt I Stary nadał Zwiahel Konstantemu Ostrogskiemu^[2], który wzniósł tu zamek. Od 1566 miasto leżało w nowo utworzonym województwie wołyńskim. Po Ostrogskich właścicielami miasta byli Chodkiewiczowie, a następnie Lubomirscy (do 1796)^[2]. Miasto zostało zajęte przez Imperium Rosyjskie w 1793 w II rozbiorze Polski. Pod panowaniem rosyjskim Zwiahel został przemianowany na Nowogród Wołyński i był siedzibą powiatu nowogródzkiego w guberni wołyńskiej.

W czasie wojny polsko-bolszewickiej w kwietniu 1920 miasto zostało zajęte przez Wojsko Polskie, które zostały wyparte 27 czerwca 1920 przez kontrofensywę Armii Czerwonej. Zgodnie z ustaleniami ryskiego traktatu pokojowego miasto wraz ze wschodnimi krańcami Wołynia znalazło się w granicach Ukraińskiej SRR, od grudnia 1922 republiki związkowej ZSRR. Po ataku III Rzeszy na ZSRR od 7 lipca 1941 do 3 stycznia 1944 Nowogród Wołyński był okupowany przez wojska niemieckie i wszedł w skład Komisariatu Rzeszy Ukraina, okupanci przywrócili historyczną nazwę miasta - Zwiahel. 3 stycznia 1944 roku został odbity przez Armię Czerwoną. Miasto zostało zniszczone w wyniku działań wojennych.

Od 1991 miasto rejonowe niepodległej Ukrainy.

16 listopada 2022 roku, w trakcie inwazji Rosji na Ukrainę, miasto wróciło do nazwy historycznej Zwiahel^[3].

zamek Ostrogskich, Chodkiewiczów i Lubomirskich^[4]
dzwon, który informował o wpłynięciu do miasta statku oraz o tym, że będzie od niego pobierane cło, współcześnie główna atrakcja turystyczna. Dzwon znajduje się obok resztek twierdzy.
pałac
dworzec kolejowy

Liczba ludności

1897	1959	1979	1989	2001	2016
16 904	27 580	48 544	55 238	56 259	56 155

Podział ludności wg języka ojczystego (2001)

ukraiński	rosyjski
89,37%	10,01%

Łesia Ukrainka – ukraińska poetka; w mieście znajduje się jej muzeum
Jelena Jakowlewa – rosyjska aktorka
Jan Olechowski – polski poeta i dziennikarz
Wałerij Załużny – ukraiński dowódca wojskowy, naczelny dowódca w wojnie rosyjsko-ukraińskiej

Łomża
Bełchatów^[5]
Rzeżyca
Surami
Dolina
Rohaczów
Suomussalmi
Kursk (21 lipca 2016 członkowie Rady Miasta Nowogrodu Wołyńskiego podjęli decyzję o zakończeniu partnerstwa)^[6]

Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. VII, Warszawa, 1880–1902, s. 248.