Nowotwory gruczołów ślinowych

Nowotwór ślinianki

neoplasma glandulae salivaris
Guz ślinianki przyusznej
ICD-10	C07 Nowotwór złośliwy ślinianki przyusznej
ICD-10	C08 Nowotwór złośliwy innych dużych gruczołów ślinowych
C08.0	Nowotwór złośliwy ślinianki podżuchwowej
C08.1	Nowotwór złośliwy ślinianki podjęzykowej
C08.8	Nowotwór złośliwy przekraczający granice dużych gruczołów ślinowych
C08.9	Nowotwór złośliwy nieokreślonych dużych gruczołów ślinowych
ICD-10	D11 Nowotwór niezłośliwy dużych gruczołów ślinowych
D11.0	Nowotwór niezłośliwy ślinianki przyusznej
D11.7	Nowotwór niezłośliwy innych dużych gruczołów ślinowych
D11.9	Nowotwór niezłośliwy nieokreślonych dużych gruczołów ślinowych

Gruczolak wielopostaciowy ślinianki przyusznej w badaniu pooperacyjnym

Guz ślinianki przyusznej

Nowotwory gruczołów ślinowych – grupa nowotworów wywodzących się z komórek wchodzących w skład gruczołów ślinowych. Stanowią około 1% nowotworów człowieka.

Gruczoły ślinowe mogą stać się siedliskiem różnorodnych zmian nowotworowych. Większość rozwija się w szóstej lub siódmej dekadzie życia z taką samą częstotliwością u obu płci. W śliniance przyusznej 70–80% nowotworów to zmiany łagodne, w podżuchwowej ponad połowa jest złośliwa.

Typy

Najczęstsze nowotwory łagodne ślinianki przyusznej to gruczolak wielopostaciowy i gruczolakotorbielak brodawczakowaty limfatyczny (guz Warthina), które łącznie stanowią 75% guzów ślinianki przyusznej. Nowotwory złośliwe występują rzadko, zazwyczaj są to rak gruczołowato-torbielowaty (łac. carcinoma adenoides cysticum) i rak śluzowo-naskórkowy (łac. carcinoma mucoepidermale).

Nowotwory łagodne

• gruczolak jednopostaciowy – zbudowany z jednego typu komórek (basal cell lub canalicular):
  • adenoma basocellulare – głównie w śliniance przyusznej, na wargach i policzkach; ma do 3 cm średnicy, jest otoczony włóknistą torebką, twardy, ruchomy, a komórki tworzą owalne gniazda odseparowane włóknistym zrębem; mogą tworzyć się perły rogowe; nie daje nawrotów
  • adenoma canaliculare – umiejscawia się na wardze górnej lub policzku, najczęściej u kobiet w wieku 60-70 lat; jest twardy, ruchomy, osiąga rozmiary do 2 cm; błona śluzowa jest niezmieniona ale prześwituje na niebiesko; komórki układają się w łańcuchy, które mogą mieć w środku światło, mogą również tworzyć się torbielowate przestrzenie; nie daje nawrotów
• gruczolak kwasochłonny ziarnisty (onkocytoma, adenoma oxyphilicum) – lokuje się w śliniance przyusznej, częściej u kobiet po 70. roku życia; układa się w postaci pojedynczych guzów do przodu od ucha, nad ramieniem żuchwy; ma wyraźną torebkę, bardzo mało zrębu, duże komórki, które mogą tworzyć gronka; w scyntygrafii daje obraz gorącego guzka
• brodawczak wewnątrzprzewodowy – tworzy brodawkowate wyrośla do światła przewodu (egzofityczne), pokryte komórkami walcowatymi
  • brodawczak wewnątrzprzewodowy odwrócony – endofityczny rozrost nabłonka przewodu
• gruczolak łojowy – lokuje się w śliniance przyusznej; jego komórki przypominają komórki gruczołu łojowego
• torbielakogruczolak brodawkowaty – tworzy torbielowate guzy z nabłonkiem sześciennym lub walcowatym
• mioepitelioma (łac. myoepithelioma)
• haemangioma
• fibroxantoma

Nowotwory złośliwe

• gruczolakorak groniasty lub rak zrazikowokomórkowy (carcinoma acinocellulare) – występuje w śliniance przyusznej, na policzkach i wargach, częściej u kobiet; jest dobrze odgraniczony od otoczenia, ruchomy, może chełbotać (przestrzenie torbielowate), może dochodzić do średnicy 3 cm; skóra i błona śluzowa są bez widocznych zmian; mogą tworzyć lite płaty, brodawki, torbielki, pęcherze; zawiera dużo naczyń, mało podścieliska, a komórki nowotworu odwzorowują budowę normalnych komórek; na obwodzie są obfite grudki chłonne; rzadko powoduje niedowład n. twarzowego, w 15% daje przerzuty, w 30% daje wznowy
• wysokozróżnicowany polimorficzny gruczolakorak – występuje na podniebieniu, wargach i policzkach, najczęściej u kobiet, w 6-8 dekadzie życia; rośnie powoli, nie boli, jest twardy i ma niewielkie rozmiary; tworzy układy sitowate/zrazikowe, nie ma torebki ale jest dobrze odgraniczony, nacieka otaczające tkanki; nie daje przerzutów ale może się rozwinąć w gruczolaka wielopostaciowego – rokowanie jednak jest zazwyczaj dobre
• zwykły gruczolakorak – może dawać przerzuty, nacieka również otaczające tkanki; często pojawia się owrzodzenie otaczającej błony śluzowej
• rak z przewodów ślinowych – tworzy okrągłe wyspy komórek drobnotorbielowatych, a komórki wykazują dużą atypię cytologiczną i atypowe mitozy; mogą tworzyć się owrzodzenia; daje przerzuty
• rak nabłonkowo-mioepitelialny pochodzący ze wstawek o zrębie zeszkliwiałym; daje przerzuty
• adenocarcinoma basocellulare – nieotorebkowany, nacieka otaczające tkanki, daje również przerzuty
• rak jasnokomórkowy pochodzenia śliniankowego – jasne komórki tworzące płaty lub gniazda
• gruczolak wielopostaciowy złośliwy (łac. tumor mixtus malignus).
• gruczolakorak polimorficzny o małej złośliwości (ang. polymorphous low-grade adenocarcinoma)
• gruczolakorak śluzowy
• rak neuroendokrynny
• rak drobnokomórkowy
• rak wielkokomórkowy
• rak płaskonabłonkowy pochodzenia śliniankowego
• rak niezróżnicowany

Bibliografia

• Patologia. V. Kumar, R. S. Cotran, S. L. Robbins. Wrocław: Urban & Partner, 2005. ISBN 0-7216-9274-5.
• J. Groniowski, S. Kruś: Podstawy patomorfologii. PZWL, 1984. ISBN 83-200-0765-8.
• Jerzy Stachura, Wenancjusz Domagała: Patologia znaczy słowo o chorobie. T. II – Patologia narządowa. Kraków: Wydawnictwo PAU, 2005. ISBN 83-88857-91-6.
• Maria Zalesska-Kręcicka: Zarys otolaryngologii : podręcznik dla studentów i lekarzy. Wrocław: Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich, 2008, s. 240. ISBN 978-83-7055-552-8.