Nowy Cmentarz Żydowski w Cieszynie

Nowy cmentarz żydowski w Cieszynie

nr rej. - A-412/86 z 11 lipca 1986 [1] (woj. bielskie) - A/907/2021 z 18 listopada 2021 (woj. śląskie)[2]
(c) Photo: Hons084 / Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0 pl Widok ogólny cmentarza
Państwo	Polska
Miejscowość	Cieszyn
Adres	ul. Hażlaska
Typ cmentarza	wyznaniowy
Wyznanie	judaizm
Stan cmentarza	nieczynny
Powierzchnia cmentarza	1,14 ha
Data otwarcia	1907
Data ostatniego pochówku	1961
Data likwidacji	1974
Zarządca	Gmina Wyznaniowa Żydowska w Bielsku-Białej
Położenie na mapie Cieszyna Nowy cmentarz żydowski w Cieszynie
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Nowy cmentarz żydowski w Cieszynie
Położenie na mapie województwa śląskiego Nowy cmentarz żydowski w Cieszynie
Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego Nowy cmentarz żydowski w Cieszynie
49°45′26,17″N 18°37′50,17″E/49,757269 18,630603

Nowy Cmentarz Żydowski przy ulicy Hażlaskiej w Cieszynie jest jedną z dwóch (obok Starego Cmentarza Żydowskiego) izraelickich nekropolii w mieście.

Historia

Założenie cmentarza

Powstanie cmentarza związane było z brakiem miejsc grzebalnych na starym kirkucie. W 1898 r. gmina żydowska nabyła od Andrzeja Folwarcznego fragment gruntu położony powyżej starszej nekropolii i wystąpiła do władz miasta o pozwolenie na urządzenie nowego cmentarza, które uzyskała w roku 1900. Protesty okolicznych mieszkańców spowodowały jednak wstrzymanie jego wykonania przez austro-węgierskie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w roku 1902 i dopiero po odwołaniu się gminy do Naczelnego Sądu Administracyjnego w Wiedniu władze cofnęły swe zastrzeżenia. W 1906 r. rozpoczęto budowę cmentarza, którą zakończono w połowie roku następnego. Powstanie cmentarza związane jest z osobą prezesa gminy żydowskiej – Josepha Philippa Glesingera (zm. w 1909 r.), który był także jedną z pierwszych osób na nim pochowanych. Do dziś stoi grobowiec Glesingerów, który został wykonany przez firmę kamieniarską Theodora Becke z Morawskiej Ostrawy, a nagrobek z piękną płaskorzeźbą przedstawiającą pejzaż górski z zachodzącym słońcem wykonał Otto Jarl (1856–1915), znakomity artysta szwedzki zamieszkały w Wiedniu.

Plan cmentarza oraz domu przedpogrzebowego wykonał cieszyński budowniczy Alojzy Jedek, jednak ostatecznie przyjęto projekt domu przedpogrzebowego architekta Jakoba Gartnera z Wiednia. Dom przedpogrzebowy został wybudowany w centralnej części założenia cmentarnego, zaś na południowym krańcu zbudowano budynek kancelarii cmentarza oraz kostnicę. Cmentarz o powierzchni 1,14 hektara ogrodzono, a w przedniej części wybudowano mur z efektowną bramą ozdobioną gwiazdami Dawida.

Tak przygotowany cmentarz otwarto 25 czerwca 1907 r. i od tej pory stał się główną nekropolią cieszyńskiej gminy wyznaniowej, choć sporadyczne pochówki odbywały się także na Starym Cmentarzu. W 1913 r. gmina dokupiła jeszcze kawałek przylegającego do parceli gruntu pod przyszłą rozbudowę cmentarza.

Podczas II wojny światowej

Na początku września 1939 r. cmentarz został zamknięty przez okupacyjne władze niemieckie, a w 1941 r. skonfiskowany na rzecz III Rzeszy. W marcu 1943 r. wydano zarządzenie o przekształceniu cmentarzy cieszyńskich w parki, gdyż po „przesiedleniu” miejscowych Żydów nie będą już używane. Do końca wojny nic jednak w tej kwestii nie przedsięwzięto i kirkut przetrwał okupację w dobrym stanie.

Po wojnie

Po wojnie cmentarzem opiekowała się Kongregacja Wyznania Mojżeszowego w Cieszynie, a od 1966 r. Kongregacja w Bielsku-Białej. Pochowano tu niewiele osób, a ostatni pochówek miał miejsce w 1961 r. (Edward Weber). Następowała szybka dewastacja cmentarza – liczne marmurowe i granitowe obeliski masowo rozkradano i przerabiano na nowe chrześcijańskie nagrobki lub stosowano jako materiał budulcowy na okolicznych osiedlach. W 1974 r. wojewoda katowicki wydał decyzję o zamknięciu cmentarza dla celów grzebalnych, a w 1986 r. cmentarz został wpisany do rejestru zabytków. Po 1989 r. Gmina Wyznaniowa Żydowska w Bielsku-Białej usiłuje zachować czystość i na bieżąco dokonywać niezbędnych napraw na terenie cmentarza. W latach 1997–1999 ze środków Edwarda J. Phillipsa – amerykańskiego Żyda z Minneapolis w USA oraz Tadeusza J. Dordy – ewangelika z Cieszyna zamieszkałego w Kalifornii uporządkowano teren cmentarza oraz wyremontowano bramę wejściową. Niestety dom pogrzebowy był w stanie uniemożliwiającym powrót do wyglądu pierwotnego, dlatego też pozostawiono tylko frontową ścianę budynku jako tzw. „trwałą ruinę”^[3].

Obecnie na terenie o powierzchni 0,75 ha zachowało się ponad 100 nagrobków^[4].

• 

  (c) Photo: Hons084 / Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0 pl

  Brama główna przy ul. Hażlaskiej

• 

  (c) Photo: Hons084 / Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0 pl

  Pomnik w klasycystycznym stylu

• 

  (c) Photo: Hons084 / Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0 pl

  Macewy z XX wieku

• 

  Dom przedpogrzebowy (stan sprzed 1999 roku)

• 

  (c) Photo: Hons084 / Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0 pl

  Stan obecny domu przedpogrzebowego

• 

  Zwieńczenie macewy Buny Horowitz-Teitelbaum

Znane osoby pochowane na cmentarzu

• Moritz Fasal (1841–1919) – producent wódek i likierów, cesarsko-królewski dostawca dworu
• Joseph Philipp Glesinger (1838–1909) – właściciel zakładów przetwórstwa drewna, prezes gminy żydowskiej
• Ozjasz Storch (1913–1938) – strzelec 1 Pułku Strzelców Podhalańskich poległy podczas zajmowania terenów wokół Czadcy przez Wojsko Polskie
• Bona Teitelbaum (zm. 1937) - żona ortodoksyjnego rabina Majera Teitelbauma z Czeskiego Cieszyna i córka ortodoksyjnego rabina Mordechaja Horowitza. Na inskrypcji nagrobnej wywodzi swoją genealogię od cadyka Naftalego Cwi Horowitza z Ropczyc^[4]
• Edward Weber (1897–1961) – ostatni przewodniczący Kongregacji Wyznania Mojżeszowego w Cieszynie

Zobacz też

• Stary Cmentarz Żydowski w Cieszynie
• Cmentarz żydowski w Czeskim Cieszynie

Przypisy

Bibliografia

• Żydowskie zabytki Cieszyna i Czeskiego Cieszyna, red. Janusz Spyra, 1999 ISBN 83-908299-8-3
• Przemysław Burchard: Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce. Warszawa: 1990, s. 199-200.

Linki zewnętrzne

• Jacek Proszyk, Spis zachowanych nagrobków na nowym cmentarzu żydowskim w Cieszynie
• Nowy cmentarz żydowski w Cieszynie na portalu Wirtualny Sztetl
• Nowy cmentarz żydowski w Cieszynie (www.kirkuty.xt.pl)
• Nowy cmentarz żydowski w Cieszynie na portalu Miasta Cieszyna