Nowy Meksyk

Nowy Meksyk
State of New Mexico
stan
47. stan od 6 stycznia 1912
ilustracja
Flaga
PieczęćFlaga
Dewiza: Crescit eundo
Państwo

 Stany Zjednoczone

Stolica

Santa Fe

Kod ISO 3166-2

US-NM

Gubernator

Michelle Lujan Grisham (D)

Powierzchnia

314 917 km²[1]

Populacja (2020)
• liczba ludności


2 117 552[2]

• gęstość

6,6 os./km²

Strefa czasowa

UTC-07:00
UTC-06:00

Języki urzędowe

de iure brak (de facto na równi angielski i hiszpański)

Położenie na mapie USA
Położenie na mapie
Strona internetowa
Portal Stany Zjednoczone

Nowy Meksyk (ang. New Mexico, hiszp. Nuevo México, naw. Yootó Hahoodzo; wymowa: /nu: ˈmɛksɪkoʊ/) – stan na południowym zachodzie Stanów Zjednoczonych. Od południa graniczy z Meksykiem, natomiast z pozostałych stron z innymi amerykańskimi stanami (od zachodu Arizoną, od północy z Kolorado, od wschodu z Oklahomą i Teksasem).

Stolicą stanu jest Santa Fe, a największym miastem Albuquerque. Nowy Meksyk ma najwyższy odsetek ludności latynoskiej w Stanach Zjednoczonych oraz drugi po Alasce odsetek rdzennych Amerykanów.

Symbole stanu

  • Dewiza: Crescit Eundo („Rośnie sam”)
  • Przydomek: Land of Enchantment („Kraina Oczarowania”)
  • Symbole:

Historia

  • 1540-1542 – wyprawa hiszpańskiego konkwistadora Francisco Vásquez de Coronado
  • 1610 – gubernator Nowego Meksyku Pedro de Peralta formalnie zakłada miasto Santa Fe
  • 1680 – zwycięska rebelia ludu Pueblo pod wodzą Popé zmusiła hiszpańskich kolonizatorów do opuszczenia na pewien czas niemal całego Nowego Meksyku
  • do 1821 wchodził w skład hiszpańskiego Wicekrólestwa Nowej Hiszpanii, następnie Meksyku
  • 1848 – po przegranej wojnie Meksyk przekazał Amerykański Południowy-Zachód Stanom Zjednoczonym
  • 1912 – Nowy Meksyk został przyjęty do Unii jako 47 stan
  • 16 lipca 1945 – na pustyni koło Alamogordo zdetonowano w celach doświadczalnych pierwszą bombę atomową

Geografia

Wąwóz rzeki Rio Grande

Klimat jest bardzo zróżnicowany w zależności od położenia i wysokości. Na południu przeważają pustynie, gdzie temperatury w lecie przekraczają 38 °C, a na północy śnieżne szczyty, gdzie temperatury zimą spadają wiele stopni poniżej zera.

Chociaż Nowy Meksyk jest piątym co do wielkości stanem USA pod względem powierzchni, to jest szóstym – najmniej zaludnionym. Około jednej czwartej ludności mieszka w mieście Albuquerque, w środkowej części stanu[3].

Nowy Meksyk ma wiele zalesionych dolin i szczytów w południowych Górach Skalistych, pustynnych kanionów na południu, a na wschodzie wysokich płaskowyżów Wielkich Równin[3]. Najwyższym szczytem jest Wheeler Peak, wznoszący się na wysokość 4013 m n.p.m.

Największe miasta Nowego Meksyku[4]
Lp.MiastoLudność
(2017)
1Albuquerque558 545
2Las Cruces101 712
3Rio Rancho96 159
4Santa Fe83 776
5Roswell47 775
6Farmington45 450
7Clovis38 962
8Hobbs37 764
9Alamogordo31 248
10Carlsbad28 774

Demografia

Piramida wieku

Spis ludności z roku 2020 stwierdza, że stan Nowy Meksyk liczy 2 117 522 mieszkańców, co oznacza wzrost o 58 343 (2,8%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2010[5]. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 5,8% populacji, 22,7% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 18% to osoby mające 65 i więcej lat. 50,5% ludności stanu stanowią kobiety[6].

Język

W 2010 roku najpowszechniej używanymi językami są[7]:

Rasy i pochodzenie

Według danych z 2019 roku, 73,9% mieszkańców stanowiła ludność biała (36,8% nie licząc Latynosów), 9,5% to rdzenna ludność Ameryki, 3,5% miało rasę mieszaną, 2,3% to czarnoskórzy Amerykanie lub Afroamerykanie, 1,7% to Azjaci, 0,04% to Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowią 49,3% ludności stanu[8].

Hiszpańscy Amerykanie stanowili większość populacji do lat 40. XX wieku. W 2019 roku największe grupy stanowią osoby pochodzenia meksykańskiego (32,1%), niemieckiego (7,3%), hiszpańskiego (6,9%), angielskiego (6,2%), irlandzkiego (6,1%) i Nawahowie (5,6%). Inne duże grupy obejmują osoby pochodzenia „amerykańskiego” (94,4 tys.), szkockiego lub szkocko–irlandzkiego (45,2 tys.), włoskiego (41,3 tys.), francuskiego (38 tys.), europejskiego (37,9 tys.) i polskiego (21,4 tys.)[8].

Religia

Katolicki Kościół św. Filipa Neri w Albuquerque.

Dane z 2014 r.[9]:

Gospodarka

Kopalnia miedzi Chino w Santa Rita.

Głównymi pracodawcami w Nowym Meksyku są opieka zdrowotna, handel detaliczny, hotelarstwo i usługi edukacyjne. Około jednej czwartej produktu krajowego brutto (PKB) stanu pochodzi z działań rządowych, w tym federalnych przedsiębiorstw cywilnych, takich jak Departament Energii w Los Alamos National Laboratory[3].

Przemysł i energia

Nowy Meksyk jest ósmym co do wielkości producentem energii w kraju, głównie ze względu na produkcję ropy naftowej, gazu ziemnego i węgla. Stan nie posiada elektrowni jądrowych, ale ma drugą pod względem wielkości rezerwę uranu w kraju. Mimo że obecnie nie pracuje żadna kopalnia uranu, znaczne ilości uranu wydobyto w tym stanie, w latach 1948–2002. Nowy Meksyk ma znaczne zasoby odnawialne, zwłaszcza z wiatru i energii słonecznej[3].

Rolnictwo

Nowy Meksyk konsekwentnie plasuje się w czołówce trzech stanów produkujących najwięcej pekanu i ma jedne z największych stad mlecznych w kraju[11]. Do innych głównych upraw należą cebula, papryka chili, bawełna, kukurydza, pszenica i sorgo. Znaczny dochód przynosi także produkcja siana z lucerny[12].

Turystyka

Zabytkowy kościół Quarai. Pozostałości XVII-wiecznej hiszpańskiej misji franciszkańskiej.

Turystyka jest jedną z głównych gałęzi gospodarki w Nowym Meksyku. Stan znany jako „Kraina Oczarowania” przyciąga miliony turystów każdego roku[13]. Do głównych atrakcji należą indiańskie ruiny i ceremonie, górskie i pustynne krajobrazy, wiele parków narodowych i zabytków o znaczeniu kulturalnym, historycznym i naukowym[13]. Park Narodowy Carlsbad Caverns, który zawiera ponad 100 jaskiń ma co roku ponad 400 tys. odwiedzin[14].

Albuquerque International Balloon Fiesta, który odbywa się zawsze w październiku, jest jednym z największych festiwali baloniarskich na świecie[13].

Uczelnie

  • University of New Mexico
  • University of Albuquerque
  • New Mexico State University
  • Eastern New Mexico University
  • Western New Mexico University
  • New Mexico Highlands University
  • United World College-USA(ang.)

Interesujące miejsca

Pomniki narodowe

Przypisy

  1. State Area Measurements and Internal Point Coordinates. U.S. Census Bureau. [dostęp 2018-04-09]. (ang.).
  2. U.S. Census Bureau QuickFacts: New Mexico, www.census.gov [dostęp 2022-06-09] (ang.).
  3. a b c d New Mexico – State Energy Profile Analysis – U.S. Energy Information Administration (EIA), www.eia.gov [dostęp 2019-01-29].
  4. Biggest Cities in New Mexico, www.biggestuscities.com [dostęp 2019-01-29].
  5. Change in Resident Population of the 50 States, the District of Columbia, and Puerto Rico: 1910 to 2020, 2020 Census Apportionment Results [dostęp 2022-06-09].
  6. U.S. Census Bureau QuickFacts: New Mexico; United States, www.census.gov [dostęp 2022-06-09] (ang.).
  7. Data Center Results, apps.mla.org [dostęp 2019-01-29].
  8. a b 2019: ACS 1-Year Estimates Data Profiles – New Mexico, data.census.gov [dostęp 2022-06-09].
  9. Adults in New Mexico. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2019-01-16].
  10. State Membership Report. The ARDA. [dostęp 2019-01-16].
  11. Articles, facts & infographics about New Mexico Agriculture, Farm Flavor [dostęp 2020-06-21] (ang.).
  12. Brittany Stovall, New Mexico’s Top 10 Agriculture Commodities, Farm Flavor, 2019 [dostęp 2019-01-29] (ang.).
  13. a b c New Mexico, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2019-01-30] (ang.).
  14. Creepy but captivating Carlsbad Caverns, www.thebeaconnewspapers.com, 14 listopada 2014 [dostęp 2019-01-30] (ang.).
  15. White Sands. NPS. [dostęp 2014-05-23]. (ang.).
  16. Bandelier National Monument. NPS. [dostęp 2014-05-23]. (ang.).
  17. Gila Cliff Dwellings National Monument. NPS. [dostęp 2014-05-23]. (ang.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Flag of the United States.svg
The flag of Navassa Island is simply the United States flag. It does not have a "local" flag or "unofficial" flag; it is an uninhabited island. The version with a profile view was based on Flags of the World and as a fictional design has no status warranting a place on any Wiki. It was made up by a random person with no connection to the island, it has never flown on the island, and it has never received any sort of recognition or validation by any authority. The person quoted on that page has no authority to bestow a flag, "unofficial" or otherwise, on the island.
San Felipe de Neri Church Albuquerque.jpg
(c) Camerafiend at en.wikipedia, CC-BY-SA-3.0
San Felipe Church on Old Town plaza, Albuquerque, New Mexico, USA. Photo by User:camerafiend.
Flag of New Mexico.svg
Autor: unknown, Licencja: CC0
Rio Grande Gorge and Sangre de Cristos.jpg
Autor: David Herrera from Albuquerque, NM, Bernalillo, Licencja: CC BY 2.0
Taken from the west side of the Rio Grande Gorge, along US-64 (circa mileposts 242-243).
Quarai church.jpg
Autor: HJPD, Licencja: CC BY 3.0
Pecos pueblo, New Mexico: grinding stones
USA New Mexico age pyramid.svg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to WarX (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5
Piramida wieku dla stanu New Mexico w USA na podstawie spisu ludności z 2000 roku
Chino copper mine.jpg
(c) Marshman at the English Wikipedia, CC-BY-SA-3.0
The Chino open-pit copper mine located just out of Silver City, New Mexico.
Main Street Roswell.jpg
A view of Main Street Roswell, NM from the pedestrian overpass on the New Mexico Military Institute campus.
ABQ Petroglyph 2.jpg
Autor: Daniel Schwen, Licencja: CC BY-SA 4.0
Petroglyph in Petroglyphs National Monument, Albuquerque, NM
En-us-New Mexico.ogg
(c) I, EncycloPetey, CC BY-SA 3.0
Pronunciation of the term in US English
New Mexico in United States.svg
Autor: TUBSEmail Silk.svg Gallery, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location of state of ‹New Mexico in United States› in the United States