Nowy Meksyk
| stan | |||||
| 47. stan od 6 stycznia 1912 | |||||
 | |||||
| |||||
| Dewiza: Crescit eundo | |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Stolica | |||||
| Kod ISO 3166-2 | US-NM | ||||
| Gubernator | Michelle Lujan Grisham (D) | ||||
| Powierzchnia | 314 917 km²[1] | ||||
| Populacja (2020) • liczba ludności |
| ||||
| • gęstość | 6,6 os./km² | ||||
| Strefa czasowa | |||||
| Języki urzędowe | de iure brak (de facto na równi angielski i hiszpański) | ||||
Położenie na mapie USA | |||||
| Strona internetowa | |||||
Portal  Stany Zjednoczone | |||||
Nowy Meksyk (ang. New Mexico, hiszp. Nuevo México, naw. Yootó Hahoodzo; wymowa: /nu: ˈmɛksɪkoʊ/) – stan na południowym zachodzie Stanów Zjednoczonych. Od południa graniczy z Meksykiem, natomiast z pozostałych stron z innymi amerykańskimi stanami (od zachodu Arizoną, od północy z Kolorado, od wschodu z Oklahomą i Teksasem).
Stolicą stanu jest Santa Fe, a największym miastem Albuquerque. Nowy Meksyk ma najwyższy odsetek ludności latynoskiej w Stanach Zjednoczonych oraz drugi po Alasce odsetek rdzennych Amerykanów.
Symbole stanu
- Dewiza: Crescit Eundo („Rośnie sam”)
- Przydomek: Land of Enchantment („Kraina Oczarowania”)
- Symbole:
- kwiat: jukka
- drzewo: pinion
- ptak: Kukawka kalifornijska
Historia
- 1540-1542 – wyprawa hiszpańskiego konkwistadora Francisco Vásquez de Coronado
- 1610 – gubernator Nowego Meksyku Pedro de Peralta formalnie zakłada miasto Santa Fe
- 1680 – zwycięska rebelia ludu Pueblo pod wodzą Popé zmusiła hiszpańskich kolonizatorów do opuszczenia na pewien czas niemal całego Nowego Meksyku
- do 1821 wchodził w skład hiszpańskiego Wicekrólestwa Nowej Hiszpanii, następnie Meksyku
- 1848 – po przegranej wojnie Meksyk przekazał Amerykański Południowy-Zachód Stanom Zjednoczonym
- 1912 – Nowy Meksyk został przyjęty do Unii jako 47 stan
- 16 lipca 1945 – na pustyni koło Alamogordo zdetonowano w celach doświadczalnych pierwszą bombę atomową
Geografia
Klimat jest bardzo zróżnicowany w zależności od położenia i wysokości. Na południu przeważają pustynie, gdzie temperatury w lecie przekraczają 38 °C, a na północy śnieżne szczyty, gdzie temperatury zimą spadają wiele stopni poniżej zera.
Chociaż Nowy Meksyk jest piątym co do wielkości stanem USA pod względem powierzchni, to jest szóstym – najmniej zaludnionym. Około jednej czwartej ludności mieszka w mieście Albuquerque, w środkowej części stanu[3].
Nowy Meksyk ma wiele zalesionych dolin i szczytów w południowych Górach Skalistych, pustynnych kanionów na południu, a na wschodzie wysokich płaskowyżów Wielkich Równin[3]. Najwyższym szczytem jest Wheeler Peak, wznoszący się na wysokość 4013 m n.p.m.
- Główne rzeki: Rio Grande, Pecos, Canadian River, San Juan i Gila River.
- Liczba hrabstw: 33
| Lp. | Miasto | Ludność (2017) |
|---|---|---|
| 1 | Albuquerque | 558 545 |
| 2 | Las Cruces | 101 712 |
| 3 | Rio Rancho | 96 159 |
| 4 | Santa Fe | 83 776 |
| 5 | Roswell | 47 775 |
| 6 | Farmington | 45 450 |
| 7 | Clovis | 38 962 |
| 8 | Hobbs | 37 764 |
| 9 | Alamogordo | 31 248 |
| 10 | Carlsbad | 28 774 |
Demografia
Spis ludności z roku 2020 stwierdza, że stan Nowy Meksyk liczy 2 117 522 mieszkańców, co oznacza wzrost o 58 343 (2,8%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2010[5]. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 5,8% populacji, 22,7% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 18% to osoby mające 65 i więcej lat. 50,5% ludności stanu stanowią kobiety[6].
Język
W 2010 roku najpowszechniej używanymi językami są[7]:
- język angielski – 63,96%,
- język hiszpański – 28,45%,
- język nawaho – 3,5%,
- język keres – 0,68%.
Rasy i pochodzenie
Według danych z 2019 roku, 73,9% mieszkańców stanowiła ludność biała (36,8% nie licząc Latynosów), 9,5% to rdzenna ludność Ameryki, 3,5% miało rasę mieszaną, 2,3% to czarnoskórzy Amerykanie lub Afroamerykanie, 1,7% to Azjaci, 0,04% to Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowią 49,3% ludności stanu[8].
Hiszpańscy Amerykanie stanowili większość populacji do lat 40. XX wieku. W 2019 roku największe grupy stanowią osoby pochodzenia meksykańskiego (32,1%), niemieckiego (7,3%), hiszpańskiego (6,9%), angielskiego (6,2%), irlandzkiego (6,1%) i Nawahowie (5,6%). Inne duże grupy obejmują osoby pochodzenia „amerykańskiego” (94,4 tys.), szkockiego lub szkocko–irlandzkiego (45,2 tys.), włoskiego (41,3 tys.), francuskiego (38 tys.), europejskiego (37,9 tys.) i polskiego (21,4 tys.)[8].
Religia
Dane z 2014 r.[9]:
- protestanci – 38%:
- baptyści – 13%,
- bezdenominacyjni – 7%,
- pozostali – 18% (głównie: zielonoświątkowcy, metodyści, campbellici, kalwini, luteranie, anglikanie i uświęceniowcy),
- katolicy – 34%,
- brak religii – 21% (w tym: 5% agnostycy i 3% ateiści),
- mormoni – 2%,
- pozostałe religie – 5% (w tym: New Age, świadkowie Jehowy, buddyści, żydzi, muzułmanie, bahaiści, unitarianie uniwersaliści, prawosławni i hinduiści[10]).
Gospodarka
Głównymi pracodawcami w Nowym Meksyku są opieka zdrowotna, handel detaliczny, hotelarstwo i usługi edukacyjne. Około jednej czwartej produktu krajowego brutto (PKB) stanu pochodzi z działań rządowych, w tym federalnych przedsiębiorstw cywilnych, takich jak Departament Energii w Los Alamos National Laboratory[3].
Przemysł i energia
Nowy Meksyk jest ósmym co do wielkości producentem energii w kraju, głównie ze względu na produkcję ropy naftowej, gazu ziemnego i węgla. Stan nie posiada elektrowni jądrowych, ale ma drugą pod względem wielkości rezerwę uranu w kraju. Mimo że obecnie nie pracuje żadna kopalnia uranu, znaczne ilości uranu wydobyto w tym stanie, w latach 1948–2002. Nowy Meksyk ma znaczne zasoby odnawialne, zwłaszcza z wiatru i energii słonecznej[3].
Rolnictwo
Nowy Meksyk konsekwentnie plasuje się w czołówce trzech stanów produkujących najwięcej pekanu i ma jedne z największych stad mlecznych w kraju[11]. Do innych głównych upraw należą cebula, papryka chili, bawełna, kukurydza, pszenica i sorgo. Znaczny dochód przynosi także produkcja siana z lucerny[12].
Turystyka
Turystyka jest jedną z głównych gałęzi gospodarki w Nowym Meksyku. Stan znany jako „Kraina Oczarowania” przyciąga miliony turystów każdego roku[13]. Do głównych atrakcji należą indiańskie ruiny i ceremonie, górskie i pustynne krajobrazy, wiele parków narodowych i zabytków o znaczeniu kulturalnym, historycznym i naukowym[13]. Park Narodowy Carlsbad Caverns, który zawiera ponad 100 jaskiń ma co roku ponad 400 tys. odwiedzin[14].
Albuquerque International Balloon Fiesta, który odbywa się zawsze w październiku, jest jednym z największych festiwali baloniarskich na świecie[13].
Uczelnie
- University of New Mexico
- University of Albuquerque
- New Mexico State University
- Eastern New Mexico University
- Western New Mexico University
- New Mexico Highlands University
- United World College-USA(ang.)
Interesujące miejsca
- Park Narodowy Carlsbad Caverns,
- Trinity Test Site – miejsce pierwszego (próbnego) wybuchu nuklearnego dokonanego 16 lipca 1945 roku niedaleko Alamagordo
- Poligon Rakietowy White Sands – miejsce wczesnych amerykańskich prób rakietowych (rakiety V2, Werner von Braun),
- okolice miasta Roswell – słynące z miejsca legendarnej, domniemanej katastrofy UFO,
- obserwatorium radioastronomiczne Very Large Array – w pobliżu miasta Socorro, posiadające radioteleskop składający się z 27 anten parabolicznych o średnicy 25 m każda,
- Spaceport America – pierwszy prywatny port kosmiczny zbudowany przez Virgin Galactic należące do Richarda Bransona.
Pomniki narodowe
- White Sands National Monument[15]
- Aztec Ruins National Monument
- Bandelier National Monument[16]
- El Morro National Monument
- Historyczny Park Narodowy Kultury Chaco
- Gila Cliff Dwellings National Monument[17]
- Salinas Pueblo Missions National Monument
Przypisy
- ↑ State Area Measurements and Internal Point Coordinates. U.S. Census Bureau. [dostęp 2018-04-09]. (ang.).
- ↑ U.S. Census Bureau QuickFacts: New Mexico, www.census.gov [dostęp 2022-06-09] (ang.).
- ↑ a b c d New Mexico – State Energy Profile Analysis – U.S. Energy Information Administration (EIA), www.eia.gov [dostęp 2019-01-29].
- ↑ Biggest Cities in New Mexico, www.biggestuscities.com [dostęp 2019-01-29].
- ↑ Change in Resident Population of the 50 States, the District of Columbia, and Puerto Rico: 1910 to 2020, 2020 Census Apportionment Results [dostęp 2022-06-09].
- ↑ U.S. Census Bureau QuickFacts: New Mexico; United States, www.census.gov [dostęp 2022-06-09] (ang.).
- ↑ Data Center Results, apps.mla.org [dostęp 2019-01-29].
- ↑ a b 2019: ACS 1-Year Estimates Data Profiles – New Mexico, data.census.gov [dostęp 2022-06-09].
- ↑ Adults in New Mexico. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2019-01-16].
- ↑ State Membership Report. The ARDA. [dostęp 2019-01-16].
- ↑ Articles, facts & infographics about New Mexico Agriculture, Farm Flavor [dostęp 2020-06-21] (ang.).
- ↑ Brittany Stovall, New Mexico’s Top 10 Agriculture Commodities, Farm Flavor, 2019 [dostęp 2019-01-29] (ang.).
- ↑ a b c New Mexico, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2019-01-30] (ang.).
- ↑ Creepy but captivating Carlsbad Caverns, www.thebeaconnewspapers.com, 14 listopada 2014 [dostęp 2019-01-30] (ang.).
- ↑ White Sands. NPS. [dostęp 2014-05-23]. (ang.).
- ↑ Bandelier National Monument. NPS. [dostęp 2014-05-23]. (ang.).
- ↑ Gila Cliff Dwellings National Monument. NPS. [dostęp 2014-05-23]. (ang.).
Linki zewnętrzne
| Stolica | |
|---|---|
| Regiony i atrakcje |
|
| Hrabstwa | |
| Wybrane miejscowości | |
| Symbole |
- Portal:Stany Zjednoczone
- Wikiprojekt:Stany Zjednoczone
Media użyte na tej stronie
The flag of Navassa Island is simply the United States flag. It does not have a "local" flag or "unofficial" flag; it is an uninhabited island. The version with a profile view was based on Flags of the World and as a fictional design has no status warranting a place on any Wiki. It was made up by a random person with no connection to the island, it has never flown on the island, and it has never received any sort of recognition or validation by any authority. The person quoted on that page has no authority to bestow a flag, "unofficial" or otherwise, on the island.
(c) Camerafiend at en.wikipedia, CC-BY-SA-3.0
San Felipe Church on Old Town plaza, Albuquerque, New Mexico, USA. Photo by User:camerafiend.
Autor: David Herrera from Albuquerque, NM, Bernalillo, Licencja: CC BY 2.0
Taken from the west side of the Rio Grande Gorge, along US-64 (circa mileposts 242-243).
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to WarX (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5
Piramida wieku dla stanu New Mexico w USA na podstawie spisu ludności z 2000 roku
(c) Marshman at the English Wikipedia, CC-BY-SA-3.0
The Chino open-pit copper mine located just out of Silver City, New Mexico.
A view of Main Street Roswell, NM from the pedestrian overpass on the New Mexico Military Institute campus.
Autor: Daniel Schwen, Licencja: CC BY-SA 4.0
Petroglyph in Petroglyphs National Monument, Albuquerque, NM
Autor: TUBS
,
Licencja: CC BY-SA 3.0
Location of state of ‹New Mexico in United States› in the United States